Η προβληματική δράση του Συνταγματάρχη Νικολάου Πλαστήρα κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος ΙΙβi

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Η διεξαγωγή της μάχης στο Κέντρο Αντιστάσεως Καμελάρ στις 13 Αυγούστου 1922 υπό την ευθύνη του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα

ΣΥΝΟΨΗ

Στο παρόν Μέρος ΙΙβi του κειμένου παρουσιάζεται και αναλύεται η μάχη στο Κέντρο Αντιστάσεως (εφεξής Κ.Α.) Καμελάρ του Τομέα της IV Μεραρχίας  —από τη 10η μέχρι τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου 1922—  υπό την ευθύνη του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα, διοικητή του Μικτού Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας.

Η παρουσίαση της μάχης για το διάστημα 1000-1600 ώρα στο δεξιό της IV Μεραρχίας και η ανάλυση όλων των αναφερομένων γεγονότων γίνεται με βάση την Έκθεση Πλαστήρα και υπό το φως σημαντικών πληροφοριών που προέρχονται από όλες τις διαθέσιμες πρωτογενείς πηγές για τη μάχη, όπως οι εκθέσεις ή οι καταθέσεις άλλων στρατιωτικών διοικητών που από θέσεις ευθύνης βρίσκονταν στο πεδίο της μάχης, ως επίσης και -σε ό,τι αφορά τις ενέργειες των Τουρκικών δυνάμεων- από τα αναφερόμενα στην επίσημη Τουρκική στρατιωτική ιστορία,. Τα δεδομένα παρουσιάζονται με λεπτομέρεια κι εν συνεχεία αναλύονται διεξοδικά.

Από την ανάλυση προκύπτει ότι η Έκθεση Πλαστήρα χαρακτηρίζεται από αντιφάσεις, αοριστία, κενά, απόκρυψη γεγονότων και άλλων κρίσιμων συμβάντων της μάχης. Ο λόγος που αυτό συμβαίνει είναι ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας απέφυγε επίμονα να εκτελέσει την αποστολή που του είχε ανατεθεί, προφασιζόμενος ήσσονος σημασίας εξελίξεις, και ταυτόχρονα αποκρύπτοντας συστηματικά από την IV Μεραρχία τη μη εκτέλεση της διαταγής που του εδόθη. Από την έκθεσή του λείπουν κεντρικά στοιχεία της μάχης, όπως ο εχθρός και οι εχθρικές ενέργειες, με αποτέλεσμα να αμφισβητείται η παρουσία του στο ύψωμα Καλετζίκ όπου διεξαγόταν η κύρια αμυντική μάχη. Γενικά εγείρονται ερωτηματικά σχετικά με το πού βρισκόταν κατά τη διάρκεια της μάχης ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας και εάν διεύθυνε τη μάχη. Τέλος, από τα γεγονότα προκύπτει ότι στην έκθεσή του, ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας καταφέρεται αδικαιολόγητα σε βαθμό συκοφαντικό- εναντίον του 35ου Συντάγματος και ειδικότερα κατά του Ι/35 Τάγματος, παρά το γεγονός ότι το τελευταίο ήταν που έφερε, ηρωικά, το βάρος της άμυνας του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ.

Παρεμπιπτόντως, τόσο από την ίδια την έκθεση όσο και από τις υπόλοιπες πρωτογενείς πηγές προκύπτει άμεσα ότι η μάχη δεν έχει σχέση με την απόδοσή της σε πολλά, περισσότερο ή λιγότερο «σοβαρά» βιβλία, από την «ημιεπίσημη» προπολεμική Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια μέχρι δημοφιλείς βιογραφίες του Πλαστήρα.

Το κείμενο είναι δύσκολο και μεγάλο. Για αυτό το λόγο θα δημοσιευτεί σε δύο συνέχειες με απόσταση λίγων ημερών μεταξύ των δύο δημοσιεύσεων. Η παρούσα πρώτη δημοσίευση (Μέρος ΙΙβi) περιλαμβάνει το «ιστορικό» μέρος, δηλαδή τα αναφερόμενα στις διάφορες πρωτογενείς πηγές, η δε δεύτερη δημοσίευση (Μέρος ΙΙβii) θα περιλαμβάνει την ανάλυση (σχολιασμό) του «ιστορικού», τις διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα. 

ΓΕΝΙΚΑ

Όπως ήδη έχει αναφερθεί στο Μέρος ΙΙα του κειμένου μας, η περιγραφή της μάχης στο  Κ.Α. Καμελάρ μετά την 10^ηώρα της 13^ης Αυγούστου είναι εξαιρετικά δυσχερής εξ αιτίας κυρίως των κενών και των αοριστιών στην  Έκθεση Πεπραγμένων του Μικτού Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας (Απόσπασμα Πλαστήρα), που αποτελεί και το βασικό κείμενο που διαπραγματεύεται την αναφερόμενη μάχη, από την ώρα 1000 της 13^ης Αυγούστου μέχρι και την επομένη ημέρα που το Κ.Α. Καμελάρ καταλήφθηκε από τους Τούρκους.

Προκειμένου ο κάθε ενδιαφερόμενος να κατανοήσει όσα θα αναφερθούν στο παρόν Μέρος ΙΙβ του κειμένου αναφορικά με τη δράση του Αποσπάσματος Πλαστήρα απαιτείται:

• Η ύπαρξη μίας σχετικής αντίληψης του χώρου του πεδίου της μάχης. Προς τούτο είναι απαραίτητη η μελέτη στου Σχεδιαγράμματος υπ’ αριθμό 8 του παρόντος Μέρους ΙΙβ του κειμένου.

• Η ύπαρξη μίας γενικής γνώσης των όσων έχουν αναφερθεί στο Μέρος ΙΙα του κειμένου που έχει ήδη δημοσιευτεί.

• Η μέλετη του παρόντος Μέρους ΙΙβ του κειμένου με τη βοήθεια των σχεδιαγραμμάτων 8-12.

Η κατανόηση των διαλαμβανομένων στο κείμενο χωρίς τη χρήση των σχεδιαγραμμάτων του κειμένου, ή λεπτομερών χαρτών είναι δύσκολη, και τούτο επειδή είναι αδύνατο να αντιληφθεί ο οιοσδήποτε και ειδικά ο μη στρατιωτικός το πού βρίσκονταν οι δυνάμεις που υπήρχαν στο Κ.Α. Καμελάρ πριν την Τουρκική επίθεση, ή που εγκαταστάθηκαν οι ενισχύσεις που έφθασαν σε αυτό μετά τη 10^η ώρα της 13^ης Αυγούστου, καθώς και οι κατευθύνσεις επί των οποίων ενεργούσαν οι Τουρκικές δυνάμεις. Η χρήση της κλίμακας που υπάρχει σε κάθε σχεδιάγραμμα θα διευκολύνει έτι περισσότερο την κατανόηση των σημαντικότερων ζητημάτων.

Το σπουδαιότερο έδαφος τακτικής σημασίας στον ευρύτερο χώρο του πεδίου  της μάχης του Κ.Α. Καμελάρ  είναι το όρος Κιουτσούκ Καλετζίκ (στη συνέχεια Καλετζίκ), το οποίο είναι αυτό τούτο το ύψωμα 1710 -κατά τους Τούρκους Ερκμέν 1310. Προς τα ανατολικά του υψώματος Καλετζίκ βρίσκεται ο Μαύρος Βράχος, ύψωμα όχι ιδιαίτερης τακτικής σημασίας, και ο Πριονοειδής Βράχος, ύψωμα που συνέδεε το πεδινό τμήμα του αμυντικού Τομέα της IV Μεραρχίας με το ορεινό του Καλετζίκ. Νότια και προ του μετώπου του Καλετζίκ δεσπόζουν τα υψώματα Μπέη Τεπέ και νοτιότερα το Κοτσά Τεπέ. Νοτιοδυτικά του Καλετζίκ βρίσκεται το ύψωμα Τηλκί Κηρί Μπελ (Τανάς Τεπέ κατά τους Τούρκους) όπου και το ομώνυμο Κ.Α. της Ι Μεραρχίας. Το προς βορρά εκσπώμενο αντέρεισμα του Καλετζίκ καταπίπτει σταδιακά στην περιοχή της στενωπού του χωριού Κιουπρουλού από την οποία διέρχονται ο ποταμός Ακάρ και η σιδηροδρομική γραμμή Σμύρνη – Αφιόν Καραχισάρ. (βλέπε Σχεδιάγραμμα υπ’ αριθμό 8).

Σχεδιάγραμμα 8: Διακρίνονται τα κύρια εδαφικά σημεία στο προς το νότο στραμμένο σκέλος της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ, οι επιτιθέμενες Τουρκικές Μεραρχίες κατά του μετώπου των Ι και IV Ελληνικών Μεραρχιών και η προσαρμογή της Κυρίας Προσπάθειας της Τουρκικής επιθέσεως κατά του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ κατά του οποίου επιτέθηκαν οι 5η και 11η Τουρκικές Μεραρχίες υποστηριζόμενες από τα πυρά 50 πυροβόλων διαφόρων διαμετρημάτων.

Στον ευρύ χώρο μεταξύ του Καλετζίκ και του Τηλκί Κηρί Μπελ, που κατέρχεται προς το Καγιαντιμπί και την πεδιάδα του Σινάν Πάσα – Μπαλ Μαχμούτ, εγκαταστάθηκε τις παραμονές της Τουρκικής επιθέσεως το 3^ο Τάγμα του εφεδρικού 4^ουΣυντάγματος της Ι Μεραρχίας (ΙΙΙ/4 Τάγμα υπό τον Ταγματάρχη Πρεμέτη) και το πρωί της 13^ης Αυγούστου το 2^ο Τάγμα του 22^ου Συντάγματος της  VII Μεραρχίας (ΙΙ/22 Τάγμα υπό τον Ταγματάρχη Τρικαλιώτη).

Η κύρια προσπάθεια της 1^ης Τουρκικής Στρατιάς κατευθύνθηκε κατά του αριστερού της I Μεραρχίας και του δεξιού της IV Μεραρχίας και του μεταξύ αυτών υπάρχοντος κενού, όπου σε ένα μέτωπο πλάτους 10 περίπου χιλιομέτρων επιτέθηκαν 4 Μεραρχίες Πεζικού που σταδιακά ενισχύθηκαν από δυνάμεις των Εφεδρικών Μεραρχιών και υποστηρίχθηκαν από το μεγαλύτερο μέρος του Πυροβολικού του Δυτικού Μετώπου και της 1^ης Τουρκικής Στρατιάς Στρατιάς.

Το σπουδαιότερο  σημείο του μετώπου του Α΄ Σώματος Στρατού στο δεξιό σκέλος της εξέχουσας  ήταν το όρος Καλετζίκ, για την κατάληψη του οποίου συνέκλιναν οι προσπάθειες των  5^ης και 11^ης Τουρκικών Μεραρχιών, οι οποίες υποστηρίχθηκαν αρχικά από 42 πυροβόλα και μετά την 9^η ώρα από 50. Η πτώση του Καλετζίκ θα άνοιγε τον δρόμο στις Τουρκικές Μεραρχίες να προωθηθούν ταχέως προς βορρά επί του μεγάλου ορεινού αντερείσματος που κατέρχεται στη περιοχή των υψωμάτων του Κιουπρουλού —και το οποίο θα τους παρείχε και σχετική προστασία από Ελληνικές πλευρικές αντεπιθέσεις— προκειμένου να διαχωρίσουν τις δυνάμεις του Α’ Σώματος, οι οποίες θα υποχρεώνονταν να αποχωρήσουν υπό πίεση  από τις αμυντικές τοποθεσίες τους και να εγκαταλείψουν το σπουδαίο κέντρο συγκοινωνιών και εφοδιασμού του Αφιόν (βλέπε παραπάνω Σχεδιάγραμμα 8). Η πτώση του Τηλκί Κηρί Μπελ δεν θα είχε ανάλογες επιπτώσεις επί του μετώπου του Α΄ Σώματος Στρατού, και τούτο επειδή η προώθηση των εκεί ενεργουσών Τουρκικών δυνάμεων προς βορρά θα εξελισσόταν επί πεδινού εδάφους και θα ερχόταν ενδεχομένως  αντιμέτωπη με τις εφεδρείες του Β’ Σώματος Στρατού. Η άποψη αυτή υποστηρίζεται εμμέσως πλην σαφώς από το ότι, μολονότι το Κ.Α. Τηλκί Κηρί Μπελ εγκαταλήφθηκε από τους υπερασπιστές του με την έναρξη σχεδόν της Τουρκικής επίθεσης, οι Τούρκοι δεν τόλμησαν να κατέλθουν στην πεδιάδα του Μπαλ Μαχμούτ. Αλλά και η 23^η Τουρκική Μεραρχία που ενεργούσε στο διάκενο μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών, παρά το πλεονέκτημα υπέρτερης ισχύος που διέθετε έναντι των εκεί  ΙΙ/22 και ΙΙΙ/4 Ταγμάτων και την αναιμική αντίσταση που προέβαλαν τα δύο αυτά τάγματα, ενήργησε με μεγάλη αυτοσυγκράτηση και απέφυγε να κατέλθει στην πεδιάδα πριν από την πτώση των εκατέρωθεν υψωμάτων του Καλετζίκ και του Τηλκί Κηρί Μπελ.

Κατόπιν των όσων αναφέρθηκαν γίνεται αντιληπτό ότι το όρος Καλετζίκ αποτελούσε το σημαντικότερο, ίσως, Ζωτικό Έδαφος του μετώπου του Α΄ Σώματος Στρατού και η διατήρησή του υπό την κατοχή των Ελληνικών όπλων ήταν αποφασιστικής σημασίας για την ακεραιότητα του Ελληνικού μετώπου στο νότιο σκέλος της εξέχουσας του Αφιόν. Κατά την άποψη του Συνταγματάρχη Πλαστήρα «το Καλετζίκ αποτελούσε το σπουδαιότερο σημείο της οχύρωσης του Αφιόν».

ΠΗΓΕΣ – ΤΕΚΜΗΡΙΑ

Βασική πηγή για την ανάλυση της μάχης επί του Κ.Α. Καμελάρ μετά τη 10^η πρωινή ώρα της 13^ης Αυγούστου 1922, αποτελεί  η με ημερομηνία 21 Οκτωβρίου 1923 Έκθεση Πεπραγμένων του Μικτού Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας (5/42 Σύνταγμα Ευζώνων και ΧΙΙΙα Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού) που υπέβαλε στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Κωνσταντίνου Μαζαράκη Αινιάν ο διοικητής του Αποσπάσματος Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας.

Η Έκθεση Πλαστήρα αποτελεί και την κύρια υπάρχουσα πρωτογενή πηγή που αναφέρεται  στα της διεξαγωγής της Μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ από την 10^η πρωινή ώρα της 13^ης Αυγούστου μέχρι και την υποχώρηση από την τοποθεσία το πρωί της 14^ης Αυγούστου και κατόπιν τούτου θα αποτελέσει  αντικείμενο της εξέτασής μας αφ’ ενός για να αντιληφθούμε τα κύρια γεγονότα της μάχης που διεξαγόταν από την 5^η πρωινή ώρα της 13^ης Αυγούστου στο Κ.Α. Καμελάρ και τη συμμετοχή σε αυτή των δυνάμεων που υπήρχαν αρχικά στο εν λόγω Κέντρο Αντιστάσεως, καθώς και των ενισχύσεων που αφίχθηκαν στη συνέχεια και αφ’ ετέρου για να διαπιστώσουμε αν ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εκτέλεσε την αποστολή που του ανατέθηκε από την IV Μεραρχία, διά της οποίας διατασσόταν να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ.

Η παρουσίαση της Έκθεσης Πλαστήρα γίνεται  στην απλή δημοτική γλώσσα, χωρίς όμως να παραλείπεται ούτε λέξη από το πρωτότυπο κείμενο. Τα σημαντικά σημεία της Έκθεσης παρουσιάζονται  εντός εισαγωγικών και με κεκλιμένη γραμματοσειρά στο πρωτότυπο κείμενο.  Η μελέτη και κατανόηση των αναφερομένων στην Έκθεση Πλαστήρα κρίνεται εξαιρετικά σημαντική για την παρακολούθηση των αναφερομένων στο κείμενο.

Τα διαλαμβανόμενα στην «Έκθεσή Πλαστήρα» επιβάλλεται να ιδωθούν κάτω και από την εξής οπτική. Η Έκθεση συντάσσεται για να παραδοθεί στην Ανακριτική Επιτροπή Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας (στο εξής (Ανακριτική Επιτροπή Στρατηγού Μαζαράκη) που συγκροτήθηκε το Φεβρουάριο του 1923 κατόπιν της υπ’ Αρ. 1134/15.2.23 απόφασης της Επαναστάσεως του 1922, αδιαφιλονίκητος Αρχηγός της οποίας ήταν ο Συνταγματάρχης Ν. Πλαστήρας. Αποστολή της Ανακριτικής Επιτροπής ήταν να ενεργήσει διοικητικές ανακρίσεις για τα γεγονότα της δεύτερης περιόδου της Μικρασιατικής Εκστρατείας, δηλαδή από την 1^η Νοεμβρίου 1920 μέχρι την καταστροφή. Η Επιτροπή έλαβε την εντολή να αρχίσει τις εργασίες της από την τελευταία και σπουδαιότερη φάσης της εκστρατείας, δηλαδή τις επιχειρήσεις του Αυγούστου του 1922. Όπως γίνεται αντιληπτό η Ανακριτική Επιτροπή θα υπέβαλε το πόρισμά της στον διατάξαντα τη συγκρότησή της. Δηλαδή στην Επαναστατική Επιτροπή. Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας δεν ήταν μόνο ο Αρχηγός της Επαναστάσεως, αλλά και ο απόλυτος αρχηγός του κράτους και αν δεν θέλουμε να κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας, ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ήταν ο αρχηγός μίας στρατιωτικής δικτατορίας που κυβερνούσε τη Χώρα στηριζόμενη στις λόγχες του Στρατού.

Σε αυτό το σημείο επιβάλλεται να διευκρινιστεί ότι το 1925 συγκροτήθηκε από το Υπουργείο Στρατιωτικών η «Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων Μ. Ασίας» (Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α.), στη θέση της καταργηθείσας Ανακριτικής Επιτροπής Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας. Τακτικά μέλη της επιτροπής ήταν οι Αντιστράτηγοι Κ. Μοσχόπουλος, Εμ. Ζυμβρακάκης, Π. Σπηλιάδης, Δ. Ιωάννου, οι Υποστράτηγοι Κ. Γουβέλης, Ι. Νεγρεπόντης, Ν. Μιχαλόπουλος και οι αεροπαγίτες Ι. Χατζησαράντος και Κ. Κυριλλόπουλος. Πρόεδρος της Επιτροπής ορίστηκε ο Αντιστράτηγος Κ. Μοσχόπουλος.

Συμπληρωματικά και για την διευκρίνιση των διαλαμβανομένων στην Έκθεση Πλαστήρα θα χρησιμοποιηθούν και οι ακόλουθες πρωτογενείς πηγές:

• Η Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας Πεζικού, συνταχθείσα από τον διοικητή της Μεραρχίας Υποστράτηγο Δημήτριο Δημαρά στις 15 Μαρτίου 1924, μετά την επάνοδό του από την αιχμαλωσία. Τα ελάχιστα αναφερόμενα στην υπόψη Έκθεση για τη μάχη του Καμελάρ προέρχονται από τις εξαιρετικά περιορισμένες τηλεφωνικές αναφορές που υποβλήθηκαν στην IV Μεραρχία από τον Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα.

• Η Έκθεση Πεπραγμένων του 35^ου Συντάγματος Πεζικού συνταχθείσα τον Ιανουάριο του 1926 από τον διοικητή του 35^ου Συντάγματος Πεζικού τη περίοδο των επιχειρήσεων του Αυγούστου του 1922.

• Η Κατάθεση του Αρχηγού Πυροβολικού της IV Μεραρχίας Αντισυνταγματάρχη ΠΒ Αθανασίου Πουρνάρα στις 9 Μαρτίου 1926 στην Ανακριτική Επιτροπή υπό τον Στρατηγό Κωνσταντίνο Μοσχόπουλο.

• Η Κατάθεση του Ταγματάρχη Αναστασίου Τούντα, διοικητή Πυροβολαρχίας του Αποσπάσματος Πλαστήρα, στην Ανακριτική Επιτροπή Στρατηγού Μαζαράκη στις 1 Ιουνίου 1923.

• Η Έκθεση Πεπραγμένων Πυροβολικού Κ.Α. Καμελάρ συνταχθείσα από τον Υπολοχαγό Πυροβολικού Σπ. Ραυτόπουλο.

• Η Κατάθεση του Ταγματάρχη Πεζικού Ανδρέα Τσιρώνη διοικητή του 1^ου Τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Μοσχόπουλου, στις 22 Δεκεμβρίου 1925.

• Η «Έκθεση Στρατηγού Ι. Νεγρεπόντη για ευθύνες Υποστράτηγου Δημαρά».

• Ο τόμος της Τουρκικής Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού που αναφέρεται στην τελική Τουρκική επίθεση του Αυγούστου 1922 κατά της Στρατιάς Μικράς Ασίας.

Πλέον των παραπάνω υπάρχει και μία ακόμη Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας, συνταχθείσα από τον Επιτελάρχη της Μεραρχίας Ταγματάρχη Τσολάκογλου στις 18 Ιανουαρίου 1923, όταν ο διοικητής της IV Μεραρχίας Υποστράτηγος Δημαράς βρισκόταν εν αιχμαλωσία. Η υπόψη Έκθεση έχει σχεδόν ταυτόσημο κείμενο με αυτό του διοικητή της IV Μεραρχίας.

Στη μέχρι τώρα ανάλυση των διαφόρων φάσεων και πτυχών της Μικρασιατικής Εκστρατείας έχουμε χρησιμοποιήσει κατά κόρον ως βασική πηγή την Ιστορία της Μικρασιατικής Εκστρατείας της ΔΙΣ/ΓΕΣ, την οποία έχουμε επανειλημμένως χαρακτηρίσει αξιόπιστο και σοβαρό έργο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, και λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα του θέματος, έχει συγκεντρωθεί και αναλυθεί το σύνολο των πρωτογενών πηγών που υπάρχουν για τη μάχη. Δεδομένου ότι κατά τη σύνταξη της Ιστορίας της Μικρασιατικής Εκστρατείας από τη ΔΙΣ δεν ακολουθήθηκε κάποιο σύστημα τεκμηρίωσης, είναι ασαφές το εάν η ΔΙΣ διέθετε όλες τις πρωτογενείς πηγές που χρησιμοποιούνται στο παρόν άρθρο και επέλεξε να μην τις αξιοποιήσει, ή εάν δεν τις διέθετε (πράγμα επίσης πιθανό, καθώς το αρχείο της ΔΙΣ εμπλουτιζόταν σταδιακά). Σε κάθε περίπτωση, από την ανάλυση των στοιχείων κατέστη σαφές ότι το κείμενο το αναφερόμενο στη μάχη του Κ.Α. Καμελάρ του 12^ου τόμου της ΔΙΣ/ΓΕΣ μολονότι χρησιμοποιεί ως βάση της συγγραφής του την Έκθεση Πλαστήρα   δεν αποδίδει με ακρίβεια και αξιοπιστία τα γεγονότα της μάχης του Κ.Α. Καμελάρ και κυρίως παραλείπει να αναφερθεί στις ασάφειες τις αντιθέσεις τις αοριστίες και τα κενά της Έκθεσης Πλαστήρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και το Σχεδιάγραμμα υπ’ αριθμό 12 του 7^ου τόμου της ΔΙΣ που αναφέρεται στον αμυντικό αγώνα στον Τομέα της  IV Μεραρχίας περιέχει πολύ σημαντικά λάθη αναφορικά με τη θέση των Ταγμάτων του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, που βρίσκονται σε αναντιστοιχία με τις αναφερόμενες στο κείμενο της ΔΙΣ. Σε κάθε περίπτωση όμως, προκρίθηκε η ανάλυση της μάχης με βάση τα πρωτογενή στοιχεία και όχι με βάση τη δευτερογενή ανάλυση της ΔΙΣ.

Η ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ Κ.Α. ΚΑΜΕΛΑΡ – ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ 10^η ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ 16^η ΩΡΑ ΤΗΣ 13^ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

Εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα – Δύναμη και Θέση του Αποσπάσματος Πλαστήρα

Το Απόσπασμα Πλαστήρα είχε αποσπαστεί αρκετό καιρό πριν την Τουρκική επίθεση από τη ΧΙΙΙ Μεραρχία, μετακινήθηκε  στην περιοχή του Αφιόν Καραρχισάρ και τέθηκε υπό την τακτική διοίκηση του Α΄ Σώματος Στρατού, του οποίου αποτελούσε και τη μοναδική εφεδρεία. Το Απόσπασμα το πρωί της 13^ης Αυγούστου 1922 ήταν εγκατεστημένο ως εξής:

• Η διοίκηση του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και τα 1^ο και 2^ο Τάγματα Ευζώνων στο Χωριό Έρικμαν (4 χλμ βόρεια του υψώματος 1710).
• Το 3^ο Τάγμα Ευζώνων στο Αφιόν Καραχισάρ ως φρουρά της πόλης.
• Η ΧΙΙΙα Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού (Μ.Ο.Π.) και τα κλιμάκια Συζυγαρχιών της ΧΙΙΙ Μοίρας Συζυγαρχιών στο χωριό Τσακιρσάζ, βορειοδυτικά του Έρικμαν.

Η δύναμη του Αποσπάσματος ανερχόταν:

• 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων: 58 αξιωματικοί και 2.500 οπλίτες
• ΧΙΙΙα Μ.Ο.Π.: 11 αξιωματικοί και 380 οπλίτες
• Κλιμάκια ΧΙΙΙ Μοίρας Συζυγαρχιών: 1 αξιωματικός και 95 οπλίτες.

Μπορούμε να εκτιμήσουμε με αρκετή ακρίβεια ότι η δύναμη του κάθε Ευζωνικού Τάγματος ανερχόταν σε 700 άνδρες περίπου, με την υπόλοιπη δύναμη να κατανέμεται στο Μικρό Επιτελείο και στα Μεταγωγικά Σώματος του Συντάγματος.

Συνέχεια εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα – Το Απόσπασμα Πλαστήρα επί του Καμελάρ

Το Απόσπασμα Πλαστήρα τέθηκε σε συναγερμό με την έναρξη του Τουρκικού βομβαρδισμού κατά του τομέα της IV Μεραρχίας και την  0800 ώρα ήταν έτοιμο για κίνηση. Στις 0805 ώρα έλαβε την υπ’ αριθμό 3267/3 τηλεφωνική διαταγή του Α΄ Σώματος διά της οποίας διατασσόταν η διοίκηση του Αποσπάσματος μετά Τάγματος και Πυροβολαρχίας να κινηθεί στις θέσεις εφεδρείας του Υποτομέα Καλετζίκ και να ενεργήσουν υπό τις διαταγές της  IV Μεραρχίας. Σε περίπτωση απολύτου ανάγκης  ο διοικητής του Αποσπάσματος μπορούσε να χρησιμοποιήσει και το υπόλοιπο του Αποσπάσματός του.

(Σημείωση: Στο σημείο αυτό επιβάλλεται προς αποφυγή παρανοήσεων να γίνει μία διασαφήνιση. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι η διαταγή του Α΄ Σώματος περί ανόδου του στο Καμελάρ λήφθηκε τηλεφωνικά την 8^η και 5΄ ώρα. Στην Έκθεση πεπραγμένων της IV Μεραρχίας αναφέρεται ότι η Μεραρχία από πολύ πρωί και όταν έλαβε τις πρώτες πληροφορίες περί της έναρξης της Τουρκικής επιθέσεως, ζήτησε διά του Επιτελάρχου της  από το Α΄ Σώμα Στρατού να της διατεθεί το Απόσπασμα Πλαστήρα. Ο Σωματάρχης αναγνωρίσας την ανάγκη ενίσχυσης του δεξιού της Μεραρχίας διέταξε το Συνταγματάρχη Πλαστήρα που εκείνη τη στιγμή βρισκόταν στο στρατηγείο του Σώματος, να διατάξει τηλεφωνικά ένα εκ των Ταγμάτων του μετά μίας Πυροβολαρχίας να μετακινηθούν σε θέση που θα υποδεικνυόταν από την IV Μεραρχία και ο ίδιος να σπεύσει να τεθεί επικεφαλής αυτής της δύναμης. Η εκδοχή αυτή, που είναι και η πλέον γνωστή, δεν ταυτίζεται με τα αναφερόμενα από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα στην Έκθεσή του. Είναι ενδιαφέρον ότι το Τάγμα Παλάντζα και η Πυροβολαρχία Βλαχάβα τέθηκαν σε κίνηση όταν λήφθηκε από το Απόσπασμα Πλαστήρα η διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού και όχι νωρίτερα όπως υπονοεί η αναφερόμενη εκδοχή από την IV Μεραρχία.).

Κατόπιν της παραπάνω διαταγής του Α΄ Σώματος Στρατού, το 2^ο Τάγμα Ευζώνων του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων (ΙΙ/42 Τάγμα)  υπό τον Ταγματάρχη Νικόλαο Παλάντζα και η Πυροβολαρχία Βλαχάβα της ΧΙΙΙα ΜΟΠ τέθηκαν σε κίνηση την 0810 ώρα και διά της ημιονικής οδού της χαράδρας Μοναστίρ Ντερέ κινήθηκαν προς το Καλετζίκ (Κ.Α. Καμελάρ).

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας προηγήθηκε του Τάγματος προς αναγνώριση των κατεχομένων παρά της IV Μεραρχίας τη στιγμή εκείνη θέσεων και της γενικής τακτικής κατάστασης. Όταν έφθασε στο δεξιό του Τομέα της IV Μεραρχίας, παρατήρησε ότι Τουρκική δύναμη 500 ανδρών διέρρεε διά της βαθιάς γραμμής που άρχιζε από το ύψωμα Καραθανάση προς το Καγιαντιμπί και τη χαράδρα Ακ Ντερέ, με σκοπό την πλευροκόπηση της παράταξης της IV Μεραρχίας. Κατόπιν τούτου αποφάσισε να καταλάβει με ένα Λόχο του αναμενόμενου 2^ου Τάγματός Ευζώνων και της Πυροβολαρχίας τα υψώματα 1000 μέτρα ανατολικά του χωριού Καγιαντιμπί, επεκτείνοντας έτσι το δεξιό της IV Μεραρχίας, ενώ το υπόλοιπο του Τάγματος θα το τηρούσε ως  εφεδρεία όπισθεν του δεξιού του Ι/35 Τάγματος (που αμυνόταν επί του υψώματος 1710), με την εντολή να ενεργήσει ανάλογα με τη κατάσταση.

Επίσης ειδοποίησε το παραμένον στο χωριό Έρικμαν Ι/42 Τάγμα (1^ο Τάγμα Ευζώνων του 5/42 Σ.Ε.) υπό τον Ταγματάρχη Τσιρώνη μετά της Πυροβολαρχίας (Τούντα) της ΧΙΙΙα Μ.Ο.Π. να ανέλθει επί του Κ.Α. Καμελάρ, προτιθέμενος, όπως αναφέρει στην έκθεσή του, «να ενεργήσωμεν αντεπίθεσιν δια του υπάρχοντος κενού μεταξύ IV και Ι Μεραρχίας».

Στη συνέχεια ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναφέρει ότι προσπάθησε  να συνδεθεί  δια των εγκαταλειμμένων τηλεφώνων του Κ.Α. Καμελάρ με το 35^ο Σύνταγμα και την IV Μεραρχία, αλλά αυτό στάθηκε αδύνατο, αφού οι τηλεφωνικές γραμμές είχαν αποκοπεί από τις πρωινές ώρες (εξ αιτίας ασφαλώς του εχθρικού βομβαρδισμού) και δεν είχαν επισκευαστεί, ούτε λήφθηκε μέριμνα να επισκευαστούν μέχρι το βράδυ (;), ο δε διοικητής του 35^ου Συντάγματος βρισκόταν σε απόλυτη άγνοια των συμβαινόντων στο Σύνταγμά του.

Περί τη 10^η ώρα περιήλθε στον Πλαστήρα η εκδοθείσα την 0800 ώρα διαταγή της IV Μεραρχίας, περί της οποίας ήδη αναφερθήκαμε στο Μέρος ΙΙα, δια της οποίας ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας αναλάμβανε τη διοίκηση όλων των δυτικά του Μαύρου Βράχου δυνάμεων της Μεραρχίας και διατασσόταν να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων. [«Αρ. Ε.Π. 5414/1291/3 … Πάσαι αι δυνάμεις αι δυτικώς Μαύρου Βράχου (ναι) τεθήσονται υπό τας διαταγάς του Συνταγματάρχου Πλαστήρα, όστις θέλει ενεργήσει δραστηρίως προς ανακατάληψιν των απολεσθεισών θέσεων. Ανατολικώς Μαύρου Βράχου αι υπόλοιπαι δυνάμεις υπό τας διαταγάς του Αντ/χου Παπαπαναγιώτου. Ο ειρημένος Αντ/χης θα ανέλθη εις το Κέντρον Αντιστάσεως Καμελάρ και προσανατολίση τον Συν/χην Πλαστήραν επί καταστάσεως, συνδέων τούτον μεθ’ όλων των τμημάτων του. …].

Συνέχεια εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα – Άφιξη τη 1030 ώρα του 2^ου Τάγματος Ευζώνων

Περί τη 1030 ώρα έφθασε επί της τοποθεσίας το 2^ο Τάγμα Ευζώνων μετά της Πυροβολαρχίας (Βλαχάβα), τους δόθηκαν οι δέουσες εντολές και κατευθυνόμενοι από τον Υπασπιστή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων κατέλαβαν τις ορισθείσες από τον Πλαστήρα θέσεις. Το Τάγμα δια ενός Λόχου και της πυροβολαρχίας άρχισε να πλαγιοβάλει την Τουρκική δύναμη που είχε συγκεντρωθεί στη χαράδρα  Ακ Ντερέ, προξένησε σε αυτή σοβαρές απώλειες και σταμάτησε τη διαρροή άλλων εχθρικών τμημάτων. Στη συνέχεια έγινε αντιληπτό ότι οι θέσεις στο άκρο δεξιό του Κ.Α. Καμελάρ είχαν εγκαταληφθεί αδικαιολογήτως από τα τμήματα του Ι/35 Τάγματος και κατόπιν τούτου ο διοικητής του 2^ουΤάγματος Ευζώνων αναγκάστηκε να εγκαταστήσει επ’ αυτών Λόχο Ευζώνων μετά Διμοιρίας πολυβόλων, διότι διαφορετικά η θέση του Τάγματος θα ήταν δυσχερής.

Σχεδιάγραμμα 9: Απεικονίζεται η επικρατούσα τακτική κατάσταση τη 1200 ώρα της 13ης Αυγούστου. Παρουσιάζονται: 1) Η εγκατάσταση του 2ου Τάγματος Ευζώνων του Αποσπάσματος Πλαστήρα στο άκρο δεξιό της IV Μεραρχίας και δυτικότερα αυτού προς το Καγιαντιμπί για τη κάλυψη του δεξιού πλευρού της Μεραρχίας. 2) Η επίθεση της 11ης Τουρκικής Μεραρχίας κατά των νοτιοδυτικών αντηρίδων του Καλετζίκ που εξελίσσεται εξαιρετικά αργά, 1500 μέτρων προ του μετώπου του 2ου Τάγματος Ευζώνων. 3) Οι θέσεις των τακτικών σταθμών διοικήσεως του IV Τουρκικού Σώματος Στρατού και των 5ης και 11ης Μεραρχιών επί του υψώματος Μπέη Τεπέ, καθώς και η θέση του σταθμού διοικήσεως του Αποσπάσματος Πλαστήρα στην αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ. 4)Επί του υψώματος 1710 αμύνονται τα Ι/35 και ΙΙ/11 Τάγματα.

Ενώ εγένοντο τα παραπάνω, ο Πλαστήρας μετέβη για αναγνώριση των δυτικώς του Μαύρου Βράχου Σημείων Στηρίγματος (είχε απομείνει ουσιαστικά ο κύριος κορμός του υψώματος Καλετζίκ), επιθεώρηση των κατεχόντων αυτά τμημάτων του 35^ου Συντάγματος που είχαν τεθεί υπό τις διαταγές του και για να συναντηθεί με τον διοικητή του 35^ουΣυντάγματος Αντισυνταγματάρχη Παπαπαναγιώτου, όπως όριζε η διαταγή της Μεραρχίας. Από την εκτελεσθείσα αναγνώριση διαπίστωσε  τα εξής:

• Τα τμήματα του Ι/35 Τάγματος είχαν εγκαταλείψει τις προωθημένες θέσεις τους από το πρωί (αυτό όμως του ήταν γνωστό αφού διατασσόταν να ανακαταλάβει τις απολεσθείσες θέσεις).

• Το Τουρκικό πυροβολικό έβαλε σφοδρώς κατά των θέσεων του Ι/35 Τάγματος.

• Τα τμήματα που κατείχαν τα «Σημεία Στηρίγματος» δεν διέθεταν σύνδεσμο με το 35^ο Σύνταγμα και το ηθικό τους «ήταν λίαν καταπεπτωκός».

• Επί του Κ.Α. Καμελάρ δεν βρήκε τον διοικητή του 35^ου ΣΠΖ, όπως προέβλεπε ρητώς η διαταγή της Μεραρχίας, αλλά ύστερα από επίμονες αιτήσεις του, ο διοικητής του 35^ου Συντάγματος απέστειλε τον υπασπιστή του, ο οποίος όμως δεν μπόρεσε να του παράσχει πλήρη ενημέρωση επί της καταστάσεως.

Στη συνέχεια της έκθεσης ο Πλαστήρας αναφέρει ότι: «κατόπιν αιτήσεως μας αποστέλλεται παρά της Μεραρχίας μία διλοχία του 11^ου Συν/τος υπό τον λοχαγόν Κόκκινον επί του Κέντρου αντιστάσεως Καμελάρ. Το ηθικόν των ανδρών της διλοχίας  ήτο πολύ καλόν και επ’ αυτών στηρίζομεν την αντί πάσης θυσίας τήρησιν του Κέντρου τούτου.».

Την 1200 ώρα ο Υπασπιστής του 5/42 Σ. Ευζώνων αναμένοντας στην αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ την άφιξη του 1^ου Τάγματος Ευζώνων, αντιλαμβάνεται ότι ο διοικητής του 3^ου Λόχου του Ι/35 Τάγματος (3/35 Λόχος) που ήταν ταγμένος δυτικά του Σ.Σ. Καλετζίκ, μετά τεσσάρων αξιωματικών του Λόχου και  επικεφαλής απάντων των ανδρών του, κατέρχονταν  πανικόβλητοι  με κατεύθυνση προς το χωριό Έρικμαν δια της οδού Μοναστήρ Ντερέ, χωρίς να υποστούν ουδεμία πίεση (από τον εχθρό) και με τη ψευδή δικαιολογία ότι ο Λόχος στερούταν φυσιγγίων, ενώ  ο οποιοσδήποτε μπορούσε να δει στη θέση διοικήσεως του Λόχου σωρεία κιβωτίων φυσιγγίων. Ο Υπασπιστής του 5/42 Σ.Ε. κατόρθωσε να επαναφέρει τον 3/35 Λόχο στις θέσεις του με την υπόσχεση ότι θα τον αντικαταστήσει σε μίση ώρα με Λόχο του Ι/42 Τάγματος Ευζώνων που αναμενόταν.

Συνέχεια εκ της Εκθέσεως Πλαστήρα – Άφιξη τη 1230 ώρα του 1^ου Τάγματος Ευζώνων

Την 1230 ώρα περίπου έφθασε στο Σταθμό Διοικήσεως του Αποσπάσματος Πλαστήρα, που βρισκόταν στην αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ  το 1^ο Τάγμα Ευζώνων υπό τον Ταγματάρχη Ανδρέα Τσιρώνη μετά της Πυροβολαρχίας Τούντα.  Ο Πλαστήρας που έλαβε γνώση της κατάστασης του 3/35 Λόχου διέταξε την αντικατάστασή του με Λόχο του 1ου  Τάγματος Ευζώνων,  το δε υπόλοιπο του εν λόγω Τάγματος να παραμείνει όπισθεν των θέσεων σε εφεδρεία. Ο Ταγματάρχης Τσιρώνης αναφέρει στην κατάθεσή του στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Μοσχόπουλου ότι αντικατέστησε τον 3/35 Λόχο με ένα Ουλαμό  Ευζώνων (δύο Διμοιρίες) και πολυβόλα. Η Πυροβολαρχία τάχθηκε επί του υψώματος 1535 και άρχισε να πλαγιοβάλει το Σ.Σ. Καλετζίκ (εννοεί το Σ.Σ. Κατσίμπαλη).

Σχεδιάγραμμα 10: Η διάταξη των Ελληνικών και Τουρκικών δυνάμεων τη 1400 ώρα. Περί τη 1200-1230 ώρα έφθασε στο σταθμό διοικήσεως του Συνταγματάρχη Πλαστήρα στην αρχή της χαράδρας Ακ Ντερέ το 1ο Τάγμα Ευζώνων υπό τον Ταγματάρχη Τσιρώνη και η Πυροβολαρχία του Λοχαγού Τούντα που εγκαταστάθηκε περί τη 1230-1300 ώρα επί του υψώματος 1535  και πλαγιόβαλε το Καλετζίκ. Ουλαμός Ευζώνων (δύο Διμοιρίες) του 1ου Τάγματος Ευζώνων αντικατέστησε  περί τη 13η ώρα τον 3/35 Λόχο στο άκρο δεξιό της αμυντική περιμέτρου του υψώματος 1710. Ο 3/35 Λόχος συγκεντρώθηκε πίσω από το ύψωμα 1710 και τηρήθηκε σε εφεδρεία. Κατά διαταγή του Πλαστήρα ο 3ος Λόχος του 1ου Τάγματος Ευζώνων εγκαταστάθηκε στις 1330 στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα. Επί του υψώματος 1710 η άμυνα συνέχισε να διεξάγεται από τα Ι/35 (+) και ΙΙ/11 Τάγματα. Το υπόλοιπο του 1ου Τάγματος Ευζώνων σύμφωνα με τα αναφερόμενα στην Έκθεση Πλαστήρα και την κατάθεση του Ταγματάρχη ΠΒ Τούντα πρέπει να εγκαταστάθηκε στο κέντρο της παράταξης του Αποσπάσματος Πλαστήρα. Στο σχεδιάγραμμα δεν φαίνεται ο Λόχος Ευζώνων που εγκαταστάθηκε εγγύς του Καγιαντιμπί. Η Τουρκική επίθεση του ενισχυμένου 127ου Συντάγματος στις 1400 ώρα έχει φθάσει προ των συρματοπλεγμάτων του Καλετζίκ.

Στις 1300 (περίπου) αποκαταστάθηκε από συνεργεία του Αποσπάσματος Πλαστήρα  η τηλεφωνική επικοινωνία με την IV Μεραρχία και αναφέρθηκε  στη Μεραρχία και το Α’ Σώμα Στρατού η γενική κατάσταση και επανειλημμένα ζητήθηκε από τον Πλαστήρα να του αποσταλεί από το Αφιόν το 3ο  Τάγμα Ευζώνων  υπό τον Ταγματάρχη Τερτίκα [το οποίο είχε ήδη αντικατασταθεί στην υπηρεσία της φρουράς του Αφιόν και τηρούταν σε ετοιμότητα μετακίνησης] «ίνα αντικαταστήσωμεν δι’ αυτού το επί του Καλετζίκ 1^ον Τάγμα 35^ου Συντάγματος επί του οποίου ουδεμίαν εμπιστοσύνην είχομεν, επρόκειτο δε περί του σπουδαιότερου σημείου της οχυρώσεως Αφιόν Καραχισάρ.».Ουδεμία άλλη πληροφορία υπάρχει στην Έκθεση Πλαστήρα όσο αφορά το ακριβές περιεχόμενο της αναφοράς του προς τη Μεραρχία και ειδικά όσο αφορά τη διάθεση του 2^ου Τάγματος Ευζώνων για την επέκταση του δεξιού της Μεραρχίας μέχρι τους Βράχους του Καγιαντιμπί, καθώς και την πρόθεσή του να εκτοξεύσει αντεπίθεση δια του διακένου.

Στον ίδιο χρόνο ο Πλαστήρας ανέφερε στη Μεραρχία [σύμφωνα με την Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας] ότι επιφυλασσόταν «να ενεργήση βραδύτερον την αντεπιθετικήν επιχείρησιν προς ανάκτησιν των απολεσθεισών θέσεων και περαιτέρω εκμετάλλευσιν της επιτυχίας του δια καταδιώξεως.».

Στις 1330 ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας επειδή αντιλήφθηκε ότι οι Τούρκοι συγκέντρωναν ισχυρές δυνάμεις προ του Σ.Σ. Καλετζίκ (εννοεί το Σ.Σ. Κατσίμπαλη), διέταξε το 1ο Τάγμα Ευζώνων να καταλάβει με Λόχο το βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα, προκειμένου να καλύψει το δεξιό του. [«Επειδή αντελήφθημεν ότι ο εχθρός συγκεντρώνει τμήματα προ του Σ.Σ. Καλετζίκ διετάχθη περί την 13^ην και 30΄ ώραν το 1^ον Τάγμα να καταλάβη δι’ ενός λόχου το Β-Δ του Καλετζίκ αντέρεισμα δια την υποστήριξιν του δεξιού πλευρού»]. Ο 3ος Λόχος του 1ου Τάγματος Ευζώνων  υπό το Λοχαγό Γεωργουσόπουλο εγκαταστάθηκε επί του υπόψη αντερείσματος (βλέπε παραπάνω Σχεδιάγραμμα 10).

Ο αγώνας εξακολουθούσε να διεξάγεται εφ’ ολοκλήρου του μετώπου του Αποσπάσματος Πλαστήρα, όχι όμως με μεγάλη ένταση, μέχρι τη 16^η ώρα.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΔΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ 1000-1600 ΩΡΑ

Επανερχόμενοι στο  Μέρος ΙΙα του κειμένου «Η Μάχη στο Κέντρο Αντιστάσεως Καμελάρ στις 13 Αυγούστου 1922» και στα αναφερόμενα από τη Τουρκική ΔΙΣ για τις επιχειρήσεις για την κατάληψη του υψώματος 1710, θα θυμίσουμε ότι η 5^η Τουρκική Μεραρχία μετά την κατάληψη, περί την 0700 ώρα, του Μαύρου Βράχου και του αντερείσματος Ποϊραλικαγιά, καθηλώθηκε την 8^η περίπου ώρα επί των καταληφθεισών θέσεων εξ αιτίας της ισχυρής αντίδρασης του αμυνόμενου επί του υψώματος 1710 1^ου Τάγματος του 35^ου Συντάγματος και ότι  ο διοικητής  της 5^ης  Μεραρχίας ζήτησε από τον διοικητή του IV Τουρκικού Σώματος Στρατού να επιταχύνει την εκδήλωση της επίθεσής της η 11^ηΜεραρχία προκειμένου να καταστεί δυνατή η κατάληψη του Καλετζίκ (βλέπε Σχεδιαγράμματα 9 και 10).  Η 11^ηΜεραρχία, σύμφωνα με την αποστολή που της είχε ανατεθεί, θα έπρεπε μετά την κατάληψη του Ποϊραλικαγιά από την 5^η Μεραρχία και την έναρξη της επίθεσης αυτής για την κατάληψη του υψώματος 1710, να ενταχθεί στην επίθεση της 5^ης Μεραρχίας (για την κατάληψη του υψώματος 1710)  με σκοπό να υπερκεράσει το ύψωμα 1710 από τα  δυτικά. Η επίθεση της 11^ης Μεραρχίας άρχισε την 9η ώρα από την περιοχή του αντερείσματος Καραθανάση με το μεν 127^οΣύνταγμα (ενισχυμένο με το Τάγμα Εφόδου της Μεραρχίας) να επιτίθεται προς τις νοτιοδυτικές αντηρίδες του Καλετζίκ, υποστηριζόμενο από τα πυρά του πυροβολικού της Μεραρχίας που είχε επανέλθει υπό τις διαταγές της καθώς και από τα πυρά δύο Πυροβολαρχιών της 7^ης Μεραρχίας του εφεδρικού ΙΙ Σώματος Στρατού και με το 70^ο Σύνταγμα να επιτίθεται προς την κατεύθυνση του υψώματος 1535.  Το ενισχυμένο διά του Τάγματος Εφόδου της Μεραρχίας 127^οΣύνταγμα προήλασε βραδέως προς το ύψωμα 1710 εξ αιτίας της ισχυρής Ελληνικής αντίδρασης και έλαβε στενή επαφή με τις επί του υψώματος 1710 αμυνόμενες Ελληνικές δυνάμεις περί την 1400 ώρα (βλέπε παραπάνω σχεδιάγραμμα 10).

Είναι προφανές ότι στο 127^ο Σύνταγμα πεζικού είχε ανατεθεί η κυρία προσπάθεια της 11^ης Τουρκικής Μεραρχίας και στο 70^ο Σύνταγμα η δευτερεύουσα.

Το 70^ο Σύνταγμα φέρεται από την Τουρκική ΔΙΣ να κατέλαβε τα υψώματα Deliktas (ύψ. 1535) και Karabilegim (βλέπε Σχεδιάγραμμα 11). Είναι προφανές ότι η Τουρκική ΔΙΣ σε αυτό το σημείο κάνει λάθος και τούτο επειδή επί των υπόψη υψωμάτων εγκαταστάθηκε το 2ο Τάγμα Ευζώνων υπό τον Ταγματάρχη Παλάντζα. Στην περίπτωση που οι Τούρκοι είχαν καταλάβει το ύψωμα 1535 θα απαγόρευαν την άνοδο του Αποσπάσματος Πλαστήρα στο δεξιό της IV Μεραρχίας.

Σχεδιάγραμμα 11: Απόσπασμα από το Σχεδιάγραμμα υπ’ αριθμό 20 της Τουρκικής ΔΙΣ. Παρουσιάζονται: 1) Η τακτική  κατάσταση περί τη 1200 ώρα. 2) Η επίθεση του ενισχυμένου 127 Συντάγματος της 11ης Μεραρχίας κατά του Καλετζίκ (ύψωμα 1310 κατά τους Τούρκους),  που άρχισε στις 0900 ώρα και εξελίσσεται πολύ αργά λόγω της ισχυρής αντίδρασης των αμυνομένων Ελληνικών Ταγμάτων επί του Καλετζίκ. 3) Το αντέρεισμα Ποϊραλικαγιά και ο Μαύρος Βράχος που έχουν καταληφθεί από την 7η πρωινή ώρα από 4 Τουρκικά Τάγματα τα οποία έχουν καθηλωθεί από την 8η πρωινή ώρα από το ενισχυμένο Ι/35 Τάγμα Πεζικού. 4) Το 70ο Τουρκικό Σύνταγμα φαίνεται ότι έχει καταλάβει το αντέρεισμα πάνω από τη χαράδρα Ακ Ντερέ. Αλλά τούτο δεν ανταποκρίνεται με την πραγματικότητα, αφού περί τη 1100 ώρα ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εγκατέστησε επί του αντερείσματος το 2ο Τάγμα Ευζώνων.

Η σχετική αναφορά της Τουρκικής ΔΙΣ περί της άφιξης του 127^ου Συντάγματος εγγύς των συρματοπλεγμάτων του Καλετζίκ ταυτίζεται χρονικά και με την αναφορά στην έκθεση του Πλαστήρα περί της συγκέντρωσης Τουρκικών δυνάμεων προ του Σ.Σ. Καλετζίκ τη 1330 ώρα. («Επειδή αντελήφθημεν ότι ο εχθρός συγκεντρώνει τμήματα προ του Σημείου Στηρίγματος Καλετζίκ διετάχθη περί τη 13^ην και 30΄ ώραν  το 1^ον τάγμα να καταλάβη δι’ ενός λόχου το Β.Δ. του Καλετζίκ αντέρεισμα διά την υποστήριξιν του δεξιού πλευρού»).

Το 127^ο Σύνταγμα επιτέθηκε με την υποστήριξη του Πυροβολικού της 11^ης Μεραρχίας και στις 1430 ώρα απέκοψε τα επί του υψώματος 1710 συρματοπλέγματα και διά εφόδου κατέλαβε τα χαρακώματα της πρώτης γραμμής. Τα επί του υψώματος Poyralikaya υπό τη διοίκηση του διοικητή της Ταξιαρχίας Πεζικού της 5^ης Μεραρχίας ευρισκόμενα 5 Τάγματα (τα 2 εφεδρικά) για άγνωστους λόγους δεν συμμετείχαν στην επίθεση. Επωφεληθέντες οι Έλληνες από την αδράνεια της 5^ης Μεραρχίας αντεπιτέθηκαν δια του εφεδρικού 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, απώθησαν το 127^οΣύνταγμα και ανακατέλαβαν τα χαρακώματα της πρώτης γραμμής του υψώματος 1710. Το 127^ο Σύνταγμα με δυσκολία κατόρθωσε να κρατηθεί σε απόσταση 100-150 μέτρων προ των Ελληνικών χαρακωμάτων.

[Σημείωση: Πληροφορίες αναφορικά με τον όρο «διοικητής της Ταξιαρχίας Πεζικού της 5^ης Μεραρχίας»: Σε κάθε Τουρκική Μεραρχία συγκροτούνταν κατά τις επιχειρήσεις μία διοίκηση που την ονόμαζαν Ταξιαρχία Πεζικού και στην οποία υπάγονταν τα σε πρώτο κλιμάκιο ενεργούντα Τάγματα μίας Μεραρχίας, που πιθανό να προέρχονταν από διαφορετικά Συντάγματα. Η «Ταξιαρχία Πεζικού» διοικούνταν από τον Αρχηγό Πεζικού της Μεραρχίας. Η οργάνωση αυτή απέβλεπε  στον καλύτερο συντονισμό των μονάδων που επιχειρούσαν σε πρώτο κλιμάκιο και που πιθανόν να ανήκαν σε διαφορετικά Συντάγματα. Αρχηγό Πεζικού διέθεταν και οι Ελληνικές Μεραρχίες, πλην όμως σπανίζουν οι αναφορές που του έχουν ανατεθεί επιχειρησιακά καθήκοντα.]

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ  10^η – 16^ηΩΡΑ

Από την Έκθεση της IV Μεραρχίας

Στην Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας αναφέρονται τα εξής:

• Οι προθέσεις του εχθρού είχαν καταστεί από πολύ ενωρίς καταφανείς, αφ’ ενός εκ της συγκεντρώσεως μεγάλων δυνάμεων Πεζικού κατά του δεξιού του Τομέα της Μεραρχίας, αφ’ ετέρου δε εκ της εξαιρετικής δραστηριότητας του Πυροβολικού του κατά του αυτού σημείου. Επομένως ο εχθρός επιζητούσε να καταλάβει το δεξιό του Υποτομέα Καλετζίκ και το μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών κενό, ώστε να απειλήσει πλευρικά και τις δύο Μεραρχίες, πράγμα που επιβεβαίωνε τις προβλέψεις της Μεραρχίας.

• Οι δυνάμεις της Μεραρχίας που τάχθηκαν υπό τις διαταγές του Συνταγματάρχη Πλαστήρα ήταν το Ι/35 Τάγμα Πεζικού (Ταγματάρχης Τζόκας) πλέον Λόχου του ΙΙΙ/35 Τάγματος, το 2^ο Τάγμα του 11^ου Συντάγματος και μία Πυροβολαρχία Ορειβατικού Πυροβολικού (Λεκανίδου) πλέον Ουλαμού Ορειβατικού Πυροβολικού (Ραυτοπούλου).

Σχετικά με την επικρατούσα κατάσταση στο δεξιό της IV Μεραρχίας μετά τη 10η πρωινή ώρα, στην Έκθεση Πεπραγμένων της Μεραρχίας σημειώνεται ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας, αφού προσανατολίστηκε επί της επικρατούσας κατάστασης στο Κ.Α. Καμελάρ, ασχολήθηκε με την τακτοποίηση των υπαχθεισών υπό τις διαταγές του δυνάμεων (αυτές που αναφέρθηκαν προηγουμένως) και τη συγκράτηση της δεύτερης αμυντικής γραμμής. Προφανώς αυτά θα αναφέρθηκαν στη Μεραρχία από τον Συνταγματάρχη Πλαστήρα μετά την 1300 ώρα που αποκαταστάθηκαν οι τηλεφωνικές επικοινωνίες του Κ.Α. Καμελάρ με την IV Μεραρχία. Είναι ενδιαφέρον ότι για τα παραπάνω ζητήματα ο Πλαστήρας δεν είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικός στην δική του Έκθεσή. Το μόνο που αναφέρει στην Έκθεσή του σχετικά με την τακτοποίηση των υπαχθεισών υπό τις διαταγές του δυνάμεων, είναι η αντικατάσταση του 3/35 Λόχου από δύναμη Ευζώνων, μάλλον Διμοιρίας. Επί της διάταξης των λοιπών δυνάμεων που βρίσκονταν και μάχονταν επί του Καλετζίκ, δηλαδή του Ι/35 Τάγματος (συν τον 11/35 Λόχο, πλην τον 3/35 Λόχο) και του ΙΙ/11 Τάγματος, ουδεμία σχετική πληροφορία υπάρχει στην Έκθεση Πλαστήρα περί αναδιατάξεων – τακτοποιήσεων και ενεργειών του για τη συγκράτηση της 2^ης γραμμής άμυνας.

Επίσης, στην Έκθεση της Μεραρχίας σημειώνεται ότι ο Πλαστήρας της ανέφερε ότι επιφυλασσόταν «να ενεργήση βραδύτερον την αντεπιθετικήν επιχείρησιν προς ανάκτησιν των απολεσθεισών θέσεων και περαιτέρω εκμετάλλευσιν της επιτυχίας του διά καταδιώξεως».

Επί του σημείου αυτού η IV Μεραρχία σημειώνει ότι για την επιτυχία της παραπάνω αντεπίθεσης είχε γίνει αναγνώριση των αρμοδίων οργάνων των Ι και IV Μεραρχιών υπό τον Επιτελάρχη του Α’ Σώματος Στρατού (συμμετέχοντος και του Συνταγματάρχη Πλαστήρα) στο διάκενο μεταξύ των δύο Μεραρχιών και, σύμφωνα με τη συνταχθείσα μελέτη (με βάση τα πορίσματα της αναγνώρισης) που εγκρίθηκε από το Α’ Σώμα Στρατού, θα έπρεπε δυνάμεις της Ι Μεραρχίας να συγκλίνουν (να ενεργήσουν) από Καγιαντιμπί προς Τεκέ Γιαϊλά προκειμένου να απειλήσουν τα πλευρά και τα νώτα εχθρικών δυνάμεων που θα ενεργούσαν προ του μετώπου του δεξιού της IV Μεραρχίας. Κατόπιν τούτου ειδοποιήθηκε η Ι Μεραρχία να εκτελέσει την προβλεπόμενη ενέργεια όπως προβλεπόταν από την εγκριθείσα μελέτη (προς υποστήριξη της αντεπίθεσης του Αποσπάσματος Πλαστήρα), πλην όμως αυτή ανέφερε ότι, κατόπιν της απώλειας του  Κ.Α. Τηλκί Κηρί Μπελ, προπαρασκεύαζε αντεπίθεση διά του 22^ου Συντάγματος Πεζικού της VII Μεραρχίας και δεν διέθετε άλλες δυνάμεις για να ενεργήσουν από Καγιαντιμπί προς Τεκέ Γιαϊλά.  Κατόπιν τούτου η IV Μεραρχία θα έπρεπε (γράφει ο Μέραρχος) να αντιμετωπίσει την κατάσταση διά των ιδίων της δυνάμεων στηρίζουσα τις ελπίδες της στην αντεπίθεση που θα εκτελούσε ο Πλαστήρας.

[Σημείωση: Στις 11 Αυγούστου το Α’ Σώμα Στρατού ζήτησε από τη Στρατιά τη διάθεση και του υπολοίπου της VII Μεραρχίας (είχε ήδη συμφωνηθεί η αποστολή του 22^ου Συντάγματος της Μεραρχίας στη περιοχή Μπογιαλί βόρεια του χωριού Καγιαντιμπί) διά της οποίας σκόπευε να ενεργήσει στο διάκενο μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών. Τελικά η VII Μεραρχία έφθασε στο πεδίο της μάχης κατά τις απογευματινές ώρες της 13^ης Αυγούστου και διατέθηκε από το Α΄ Σ.Σ. και την Ι Μεραρχία με το χειρότερο τρόπο που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και όχι στο κενό του Καγιαντιμπί όπως προέβλεπε το Α΄ Σώμα Στρατού.]

Από την Κατάθεση του διοικητή του 1^ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχη Ανδρέα Τσιρώνη

Ο Ταγματάρχης Ανδρέας Τσιρώνης, καταθέτοντας στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Κωνσταντίνου Μοσχόπουλου στις 18 Δεκεμβρίου του 1925 και απαντώντας στην 1^η ερώτηση του Στρατηγού αναφορικά με το πότε ενίσχυσε το 35^ο Σύνταγμα και ποιες διαταγές έλαβε από τον διοικητή του, αναφέρει τα εξής καταπληκτικά:

 «Ενίσχυσα το 35^ον Συν/μα εις το δεξιόν της παρατάξεώς του περί την 12^ην ώραν της 13^ης Αυγούστου. Η μεν πρώτη διαταγή μοι εδόθη προφορικώς καθ’ οδόν ότε επανερχόμην εξ Αφιόν Καραχισάρ και ήτις ήτο η εξής. Διαταγαί εδόθησαν εις τον Επιτελή σας, πηγαίνετε να παραλάβετε το Τάγμα και θα μεταβήτε στο δεξιό της παρατάξεως, ένθα εστάλη και ο Ταγματάρχης Παλάντζας με το Τάγμα του. Την 10^ην ώραν αν ενθυμούμαι καλώς να εκκινήσετε. Εκεί θα σας δώσω διαταγάς λεπτομερείς. Τον Συν/χην Πλαστήραν συνήντησα καθ’ οδόν μεταβαίνοντα εις Αφιόν Καραχισάρ καθ’ ήν στιγμήν επανερχόμην εκείθεν .. την ώραν ακριβώς δεν ενθυμούμαι καθ’ ην τον συνήντησα. Όντως μεταβάς εις το Τάγμα μου εύρον τούτο έτοιμον προς εκκίνησιν. Την διαταχθείσαν ώρα εξεκίνησα και περί την 12^ην έφθασα επί της γραμμής του μαχομένου Λόχου του 35^ου Συν/τος. Κατά την εκεί μετάβασίν μου συνήντησα τον τότε Συνταγματάρχην  κ. Πλαστήραν, όστις είχε επανέλθη από ώρας εξ Αφιόν Καραχισάρ, όστις μοι είπε· οι άνδρες του 35^ου Συν/τος φεύγουσι οι άτιμοι, πήγαινε εις την θέσιν και υπέδειξε την θέσιν, να προβής εις την αντικατάστασιν του λόχου του 35^ου Συν/τος … να είσαι έτοιμος να ενεργήσωμεν αντεπίθεσιν. Περί τούτου θα σε ειδοποιήσω.».

Ο Ταγματάρχης Τσιρώνης καταθέτει ότι έφθασε τη 12^η περίπου ώρα «επί της γραμμής του μαχομένου Λόχου του 35^ουΣυντάγματος» και αντικατέστησε τους άνδρες του Λόχου του 35^ου Συντάγματος με έναν δικό του Ουλαμό (δύο Διμοιρίες) και δια πολυβόλων, τους δε άνδρες του Λόχου του Ι/35 Τάγματος τους συγκέντρωσε πίσω σε εφεδρεία. Αναφέρει ακόμη ότι βρήκε  «τον διοικητή του Λόχου του 35^ου Συντάγματος τεταραγμένον και αγνοούντα ποίας θέσεις κατείχον οι άνδρες του πλην όσων έβλεπε τας θέσεις δεξιά και αριστερά του πλησίον του, καίτοι ευρίσκετο επί της πρώτης γραμμής και με άριστον παρατηρητήριον, όχι όμως ασφαλές. Η γραμμή αυτή ήτο ανενόχλητος. Μόνον φυσικά προκαλύμματα εχρησιμοποίουν οι άνδρες».

Ο Ταγματάρχης Τσιρώνης ουδέν καταθέτει περί εγκαταστάσεως τη 1330 ώρα ενός Λόχου του στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα, όπως σημειώνει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας στη δική του Έκθεση.  Αντιθέτως καταθέτει ότι με τον πρώτο Λόχο του ανακατέλαβε θέσεις επί του αριστερού υψώματος (ποίου;) που το είχαν εγκαταλείψει άνδρες άλλου Λόχου του 35^ου Συντάγματος ύστερα από σφοδρό κανονιοβολισμό  του υψώματος από τον εχθρό. Η ανακατάληψη έγινε από τους άνδρες του Λόχου του και του 35^ου Συντάγματος που εξαναγκάστηκαν από τους δικούς του να ανακαταλάβουν τις θέσεις τους. Πιθανόν το αναφερόμενο συμβάν να ταυτίζεται με άλλο που αναφέρεται στην Έκθεση Πλαστήρα και συνέβη τη 1610 ώρα (σχετικές πληροφορίες στο Μέρος ΙΙδ του κειμένου).

Ακολούθως ο Ταγματάρχης Τσιρώνης κλήθηκε από τον Πλαστήρα, o οποίος του έκανε λόγο περί της προβλεπομένης αντεπιθέσεως και ότι αναμένει διαταγές (για να την εκτοξεύσει;).  Ο Πλαστήρας όμως δεν εννοούσε την αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ, αλλά άλλη, την οποία και προσδιόρισε στη συνέχεια λέγοντάς του «ότι εις τι δάσος δεξιά ημών ευρισκόμενον εις τον χώρον του διακένου Ι και IV Μεραρχίας συνεκεντρούτο δύναμις, μεθ’ ής θα ενεργούμεν ταυτοχρόνως. Εγώ ουδαμού διέκρινα την ύπαρξιν Ταγμάτων εις το δάσος».  Ο Τσιρώνης καταθέτει ότι ο Πλαστήρας δυσφορούσε για τον ατελή σύνδεσμο μετά του 35^ου Συντάγματος (άγνωστο αν εννοούσε το Σύνταγμα ή το Ι/35 Τάγμα) παρά του οποίου δεν μπορούσε να έχει σαφείς πληροφορίες για την κατάσταση. Τη 14^η ώρα ο Ταγματάρχης Τσιρώνης τραυματίστηκε, ενώ εν τω μεταξύ είχε στείλει σχετικό σημείωμα στο Τάγμα Παλάντζα σχετικά με την επικείμενη αντεπίθεση. Ο Ταγματάρχης Τσιρώνης παρέμεινε επί του πεδίου μέχρι την 1800 ώρα μαχόμενος.

Πριν διακομιστεί ο Ταγματάρχης Τσιρώνης συναντήθηκε και πάλι με τον διοικητή του, Συνταγματάρχη Πλαστήρα, ο οποίος του είπε ότι η αντεπίθεση αναβλήθηκε για την επομένη, και στην ερώτηση του Τσιρώνη περί της αιτίας της αναβολής του είπε «περίπου μετ’ αγανακτήσεως —ξεύρω κι’ εγώ τι κάνουν αυτοί οι κύριοι;— εκδηλώσας τη δυσφορίαν του διά προσθήκης λέξεως περιφρονητικής. Προ παντός δε ο ατελής σύνδεσμος μετά της Μεραρχίας είχε προκαλέσει την αγανάκτησίν του.»

Από την Κατάθεση του διοικητή της Πυροβολαρχίας της ΧΙΙΙα ΜΟΠ Λοχαγού ΠΒ Αναστασίου Τούντα

Ο Λοχαγός Αν. Τούντας διοικητής της Πυροβολαρχίας της ΧΙΙΙα ΜΟΠ που ανήλθε στο Κ.Α. Καμελάρ μαζί με το 1^οΤάγμα Ευζώνων υπό τον Ταγματάρχη Τσιρώνη και τάχθηκε σύμφωνα με την Έκθεση Πλαστήρα επί του υψώματος 1535, καταθέτει στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Κωνσταντίνου Μαζαράκη Αινιάν στις 1 Ιουνίου 1923 ότι «το Απόσπασμα (Πλαστήρα) τεθέν εις την διάθεσιν της IV Μεραρχίας την πρωΐαν της 13^ης Αυγούστου μέχρι της 9^ης ώρας είχε καταλάβει θέσεις εις το δεξιόν της παρατάξεως της IV Μεραρχίας.», πράγμα που δείχνει προς την κατεύθυνση ότι το 1^ο Τάγμα Ευζώνων  —πλέον Λόχου και Διμοιρίας που διατέθηκε επί του Καλετζίκ—  τάχθηκε περί το κέντρο της παρατάξεως του Αποσπάσματος Πλαστήρα, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Πλαστήρας σε άλλο σημείο της Έκθεσής του το οποίο θα αναφέρουμε στο Μέρος ΙΙγ του κειμένου. Ακόμη ο Λοχαγός Τούντας καταθέτει ότι «Τας καταληφθείσας θέσεις του το Απόσπασμα ετήρησε μέχρι της 7^ης ώρας της 14^ης Αυγούστου υπό πίεσιν όχι πολύ σοβαράν.»

Από την Έκθεση του διοικητή της «Πυροβολαρχίας» του Κ.Α. Καμελάρ Υπολοχαγού ΠΒ Σπυρίδωνος Ραυτόπουλου

Όπως ήδη έχουμε περιγράψει στο Μέρος ΙΙα του κειμένου, η «Πυροβολαρχία» του Κ.Α. Καμελάρ εκ τεσσάρων πυροβόλων των 65 χλστ. υπό τον Υπολοχαγό Πυροβολικού Σπ. Ραυτόπουλο ήταν ταγμένη στο δεξιό του Κ.Α. Καμελάρ πίσω από το ύψωμα 1710 και είχε τομέα βολής από το ύψωμα Τοκλού Τεπέ μέχρι τους Βράχους του Καγιαντιμπί (βλέπε Σχεδιαγράμματα 9 και 10 περί της θέσης τάξης της Πυροβολαρχίας).

Ο Υπολοχαγός Ραυτόπουλος από τον χώρο τάξης της Πυροβολαρχίας διέθετε ευρεία παρατήρηση προς το δεξιό (δυτικό) του Καλετζίκ και ως εκ τούτου αντιλαμβάνεται την Τουρκική επίθεση της 11^ης Μεραρχίας που από το αντέρεισμα Καραθανάση κατευθύνεται κατά του δυτικού τμήματος του Καλετζίκ και δια του διακένου μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών προς βορρά και γράφει στην Έκθεσή του:

«Άμα τη εκδηλώσει της εξορμήσεως του εχθρικού πεζικού πάσα βολή αντιπυροβολικού εγκαταλήφθη απάσης της προσπαθείας της πυρ/χίας στραφείσας εναντίον του πεζικού του εχθρού, όπερ κατά μάζας αρκούντως πυκνάς εφέρετο εναντίον ημών και ιδία κατά του δεξιού αυτού, όπερ ηπείλη το μεταξύ IV και Ι Μεραρχιών κενόν.»

Επίσης αναφέρει ότι στις 1400 ώρα έλαβε διαταγή η Πυροβολαρχία του να είναι έτοιμη να υποστηρίξει επιθετική ενέργεια του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, υπό το οποίο είχε υπαχθεί τακτικά, εκ του δεξιού της παρατάξεως. [Σημείωση.: Προφανώς εννοεί την αντεπίθεση δια του διακένου μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών που σκεφτόταν να εκτελέσει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας]. Η αντεπίθεση αυτή όπως αναφέρει δεν εκτελέστηκε, αλλά μέχρι το βράδυ η Πυροβολαρχία έβαλε κατά εχθρικών τμημάτων προχωρούντων εναντίον του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, τα οποία και κατόρθωσε να συγκρατήσει επί του λόφου Κατσίμπαλη και της βαθιάς χαράδρας της Ν.Δ. τούτου διερχομένης και καταλήγουσας στο Σινίρκιοϊ. Εννοεί τη χαράδρα Ακ Ντερέ. [Είναι άγνωστο αν κάποιο ύψωμα είχε ονομαστεί «Λόφος Κατσίμπαλη» και ποιος ήταν αυτός. Στο υπάρχον Σχεδιάγραμμα του Τομέα της IV Μεραρχίας δεν υπάρχει αντίστοιχη καταχώριση.]

ΣΥΝΟΨΗ ΤΩΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΘΕΝΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΗ 16^ηΩΡΑ

Το Απόσπασμα Πλαστήρα τέθηκε σε συναγερμό με την έναρξη του Τουρκικού βομβαρδισμού κατά του Καλετζίκ και τη 0800 ώρα ήταν έτοιμο προς κίνηση. Τη 0805 ώρα έλαβε τηλεφωνική διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού δια της οποίας διατασσόταν η διοίκηση του Αποσπάσματος μετά Τάγματος και Πυροβολαρχίας να ανέλθουν στις θέσεις εφεδρείας του Καλετζίκ.

Στις 0810 ώρα τέθηκε σε κίνηση το 2^ο Τάγμα Ευζώνων υπό τον Ταγματάρχη Παλάντζα  μετά της Πυροβολαρχίας Βλαχάβα για να ανέλθουν στο Καλετζίκ, ακολουθούντες την ημιονική οδό  της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας προηγήθηκε του 2^ου Τάγματος Ευζώνων προς αναγνώριση των κατεχομένων υπό της IV Μεραρχίας θέσεων και της γενικής τακτικής κατάστασης. Όταν έφθασε στο δεξιό της IV Μεραρχίας, διαπίστωσε ότι Τουρκική δύναμη 500 ανδρών (Τάγμα ΠΖ) που διέρρεε από το αντέρεισμα Καραθανάση προς τη χαράδρα Ακ Ντερέ κινούταν  προς πλευροκόπηση του δεξιού της Μεραρχίας και αποφάσισε όπως, με το Τάγμα που ερχόταν, να καλύψει το δεξιό πλευρό της Μεραρχίας, εγκαθιστώντας Λόχο Ευζώνων και την Πυροβολαρχία Βλαχάβα στα υψώματα που βρίσκονταν 1.000 μέτρα ανατολικά του χωριού Καγιαντιμπί. Συγχρόνως διέταξε και το 1^ο Τάγμα Ευζώνων μετά της Πυροβολαρχίας Τούντα να ανέλθουν επί της τοποθεσίας προκειμένου, όπως αναφέρει στην Έκθεση, να το χρησιμοποιήσει για την εκτέλεση αντεπίθεσης δια του διακένου μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών. Συγχρόνως ειδοποίησε και το 1^ο Τάγμα Ευζώνων να ανέλθει στο Καλετζίκ.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν αντελήφθη την Τουρκική δύναμη που από το ύψωμα Καραθανάση επετίθετο σε πυκνές μάζες κατά του δεξιού του Καλετζίκ (όπως αναφέρει η Τουρκική ΔΙΣ και ο διοικητής της Πυροβολαρχίας του Κ.Α. Καμελάρ Υπολοχαγός ΠΒ Ραυτόπουλος), και δεν την αναφέρει στην Έκθεσή του.

Φωτογραφία 5: Έχει ληφθεί από τη νοτιοδυτική πλευρά του Καλετζίκ, όπου διασώζεται το ίχνος των Ελληνικών χαρακωμάτων. Απεικονίζονται οι θέσεις των τακτικών σταθμών διοικήσεως των 5ης και 11ης Τουρκικών Μεραρχιών επί των υψωμάτων Μπέη Τεπέ και Γιαρικαγιά αντίστοιχα, καθώς και η κατεύθυνση επιθέσεως του ενισχυμένου 127ου Τουρκικού Συντάγματος Πεζικού προς της νοτιοδυτική πλευρά του Καλετζίκ. Στο βάθος δεξιά διακρίνεται το Τηλκί Κηρί Μπελ. (Η φωτογραφία -χωρίς υπομνηματισμό- είναι ευγενική παραχώρηση του κ. Halil Onur Buyuran.)

Περί της Τουρκικής αυτής επιθέσεως ο διοικητής της Πυροβολαρχίας του Κ.Α. Καμελάρ Υπολοχαγός Ραυτόπουλος αναφέρει στην Έκθεσή του ότι μετά την εξόρμηση του εχθρικού Πεζικού «πάσα βολή αντιπυροβολικού εγκαταλήφθη απάσης της προσπαθείας της πυρ/χίας στραφείσας εναντίον του πεζικού του εχθρού, όπερ κατά μάζας αρκούντως πυκνάς εφέρετο εναντίον ημών και ιδία κατά του δεξιού αυτού, όπερ ηπείλη το μεταξύ IV και Ι Μεραρχιών κενόν.».

Ο Πλαστήρας προσπάθησε να επικοινωνήσει με το 35^ο Σύνταγμα και την IV Μεραρχία αλλά αυτό δεν κατέστη δυνατό  λόγω της καταστροφής των τηλεφωνικών καλωδίων. Συμπληρώνει ακόμη —και ενώ βρίσκεται  στο δεξιό της Μεραρχίας  το οποίο είχε εγκαταληφθεί από τα τμήματα του Ι/35 Τάγματος, (όπως θα αναφέρει αργότερα)— ότι ο διοικητής του 35^ου Συντάγματος τελούσε σε απόλυτη άγνοια των συμβαινόντων στο Σύνταγμά του.

Στις 1000 ώρα ο Πλαστήρας έλαβε τη διαταγή της IV Μεραρχίας δια της οποίας διατασσόταν να αναλάβει τη διοίκηση όλων των δυτικά Μαύρου Βράχου δυνάμεων και να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ (δηλαδή του αντερείσματος Ποϊραλικαγιά και του Μαύρου Βράχου). Αυτή ήταν η κύρια και επιβαλλόμενη αποστολή του Πλαστήρα, την οποία όφειλε να εκτελέσει (βλέπε Σχεδιαγράμματα 9, 10 και 11).

Την 1030 ώρα έφθασε στο δεξιό της IV Μεραρχίας το 2^ο Τάγμα Ευζώνων, και με τις οδηγίες του υπασπιστή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων εγκατέστησε έναν Λόχο του και την Πυροβολαρχία Βλαχάβα στις θέσεις τις οποίες είχε καθορίσει ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας. Στη συνέχεια ο διοικητής του Τάγματος εγκατέστησε έναν ακόμη Λόχο στη θέση φυλακίων που είχαν εγκαταλειφθεί από το Ι/35 Τάγμα. Πιθανή θέση το ύψωμα 1535 στο άκρο δεξιό του Τομέα της IV Μεραρχίας, επί του οποίου, στο πρωτότυπο σχεδιάγραμμα του Κ.Α. Καμελάρ, σημειώνεται η ύπαρξη οχύρωσης (βλέπε Σχεδιάγραμμα 9).

Στη συνέχεια ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας κινήθηκε προς το ύψωμα 1710 για να αναγνωρίσει την δυτικά του Μαύρου Βράχου κατάσταση, για να επιθεωρήσει τα εκεί αμυνόμενα τμήματα του 35^ου Συντάγματος που είχαν τεθεί υπό τις διαταγές του και να συναντηθεί με τον διοικητή του 35^ου Συντάγματος προκειμένου να ενημερωθεί από αυτόν, όπως καθόριζε η διαταγή της IV Μεραρχίας. Φθάνοντας διαπίστωσε ότι οι προκεχωρημένες θέσεις είχαν εγκαταλειφθεί από το πρωί, το Τουρκικό Πυροβολικό έβαλε κατά των θέσεων του Ι/35 Τάγματος, ότι το ηθικό των ανδρών του Τάγματος «ήταν λίαν καταπεπτωκός», ότι δεν υπήρχε σύνδεσμος μεταξύ των κατεχόντων τα Σημεία Στηρίγματος τμημάτων (είχε απομείνει μόνο το Σ.Σ. Κατσίμπαλη) και της διοίκησης του 35^ου Συντάγματος και ότι ο διοικητής του 35^ου Συντάγματος δεν ήταν εκεί για να τον ενημερώσει, και μόνον κατόπιν επιμόνων αιτήσεών του απέστειλε τον Υπασπιστή του για να τον ενημερώσει.

Φωτογραφία 6: Έχει ληφθεί από τη νοτιοδυτική πλευρά του Καλετζίκ με κατεύθυνση προς βορρά και δείχνει τη δυτική πλευρά του Καλετζίκ μέχρι και το ύψωμα 1535. (Η φωτογραφία -χωρίς υπομνηματισμό- είναι ευγενική παραχώρηση του κ. Halil Onur Buyuran.)

Ο Πλαστήρας αναφέρει στην Έκθεσή του ότι, κατόπιν αιτήσεώς του, αποστέλλεται από τη Μεραρχία μία «Διλοχία» του ΙΙ/11 Τάγματος Πεζικού, ότι το ηθικό των ανδρών της ήταν πολύ καλό και ότι επ’ αυτών στήριζε «την αντί πάσης θυσίας τήρησιν του Κέντρου τούτου». Η αναφορά αυτή είναι εξαιρετικά προβληματική, όπως θα αναλύσουμε στη συνέχεια στο σχολιασμό της Έκθεσης Πλαστήρα.

Την 1200 ώρα ο Υπασπιστής του 5/42 Σ.Ε., που ανέμενε στην αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ την άφιξη του 1ου Τάγματος Ευζώνων, αντιλήφθηκε ότι σύσσωμος ο 3/35 Λόχος με επικεφαλής τους αξιωματικούς του είχε τραπεί σε φυγή χωρίς να πιεστεί από τον εχθρό. Επανέφερε τον Λόχο στη θέση του με την υπόσχεση ότι θα τον αντικαταστήσει σε μίση ώρα με Λόχο του 1^ου  Τάγματος Ευζώνων που αναμενόταν.

Ο διοικητής του 1^ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Τσιρώνης καταθέτει στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Μοσχόπουλου ότι τη διαταγή για να ανέλθει στο Καλετζίκ την έλαβε από τον διοικητή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, όταν διασταυρώθηκαν στην οδό Έρικμαν – Αφιόν Καραχισάρ κατά τον χρόνο που ο Ταγματάρχης Τσιρώνης επέστρεφε από το Αφιόν στο Έρικμαν, ο δε Πλαστήρας μετέβαινε στο Αφιόν. Η διαταγή που του δόθηκε ήταν να πάει (στο χωριό Έρικμαν) να παραλάβει το Τάγμα του και να «μεταβή στο δεξιό της παρατάξεως, ένθα εστάλη και ο Ταγματάρχης Παλάντζας με το Τάγμα του», πράγμα που παραπέμπει στο ότι ο Ταγματάρχης Τσιρώνης διασταυρώθηκε με το διοικητή του Συνταγματάρχη Πλαστήρα στην οδό Έρικμαν – Αφιόν μετά την αναχώρηση του Τάγματος Παλάντζα στις 0810 ώρα από το χ. Έρικμαν για να ανέλθει στο δεξιό της IV Μεραρχίας.

Την 1230 ώρα έφθασε στο Σταθμό Διοικήσεως του 5/42 Σ.Ε. (στην αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ) το 1^ο Τάγμα Ευζώνων και με έναν Λόχο του αντικατέστησε τον 3/35 Λόχο. Ο διοικητής του 1^ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Α. Τσιρώνης καταθέτει (στην επιτροπή Στρατηγού Μοσχόπουλου) ότι τον αντικατέστησε με ένα Ουλαμό (δύο Διμοιρίες) του Τάγματός του. Θεωρώ ότι η αναφορά του Ταγματάρχη Τσιρώνη είναι και η σωστή. Ο διοικητής του Τάγματος είναι και ο αρμοδιότερος και ο πλέον ενήμερος για το που εγκαταστάθηκαν τα τμήματά του. Το 1^ο Τάγμα Ευζώνων τηρήθηκε από τον Συνταγματάρχη Πλαστήρα σε ετοιμότητα για την εκτόξευση της αντεπίθεσης δια του διακένου, ο σκοπός της οποίας συνέχιζε να παραμένει άγνωστος.

Στις 1300 ώρα που αποκαταστάθηκε η επικοινωνία με την IV Μεραρχία και το Α’ Σώμα Στρατού, ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ανέφερε στην IV Μεραρχία τη γενική κατάσταση και ζήτησε επανειλημμένα να του αποσταλεί και το 3^οΤάγμα του από το Αφιόν, με σκοπό να αντικαταστήσει το επί του Καλετζίκ Ι/35 Τάγμα, επειδή ουδεμία εμπιστοσύνη διέθετε επί της ικανότητάς του I/35 Τάγματος να τηρήσει υπό την κατοχή του το Καλετζίκ, που ήταν το σπουδαιότερο σημείο της όλης οχύρωσης του Αφιόν, όπως σημειώνει. Ουδεμία πληροφορία αναφέρει ο Πλαστήρας στην Έκθεσή του περί ενημέρωσης της Μεραρχίας αναφορικά με τη διάθεση του 2^ου Τάγματος Ευζώνων και την πρόθεσή του να εκτοξεύσει αντεπίθεση διά του διακένου.

Η IV Μεραρχία αναφέρει στην Έκθεση Πεπραγμένων της ότι ο Πλαστήρας την ενημέρωσε τηλεφωνικά (επομένως μετά τη 13^η μεσημβρινή ώρα) ότι επιφυλασσόταν να εκτελέσει αργότερα την αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ. Στην έκθεση Πεπραγμένων της Μεραρχίας δεν σημειώνεται ενημέρωσή της από τον Πλαστήρα για τον τρόπο που είχε χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις του Συντάγματός του, ή περί της πρόθεσής του να εκτοξεύσει αντεπίθεση δια του διακένου.

Στις 1330 ώρα ο Πλαστήρας, επειδή αντιλήφθηκε ότι ο εχθρός συγκέντρωνε δυνάμεις προ του Καλετζίκ, διέταξε το 1^οΤάγμα Ευζώνων να καταλάβει με λόχο του το βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα και η διαταγή εκτελέστηκε.

Μετά τη 1330 ώρα η διάταξη των δυνάμεων που βρίσκονταν υπό τις διαταγές του Συνταγματάρχη Πλαστήρα πρέπει να ήταν η εξής:

• Το 2^ο Τάγμα Ευζώνων κάλυπτε το δεξιό της παράταξης από το ύψωμα 1535 μέχρι τους βράχους του Καγιαντιμπί.

• Το 1^ο Τάγμα Ευζώνων (πλην Λόχου και Ουλαμού) τηρούταν σε ετοιμότητα για την εκτόξευση αντεπίθεσης δια του διακένου. Αργότερα θα ταχθεί μεταξύ του 2^ου Τάγματος Ευζώνων και του Καλετζίκ.

• Επί του Καλετζίκ βρίσκονταν ταγμένα το Ι/35 Τάγμα ενισχυμένο με τον 11/35 Λόχο, το ΙΙ/11 Τάγμα, ο Ουλαμός  του 1^ου Τάγματος Ευζώνων που είχε ταχθεί στις θέσεις που προηγουμένως κατέχονταν από τον 3/35 Λόχο και ο 3ος Λόχος του 1^ου Τάγματος Ευζώνων που είχε ταχθεί στο βορειοδυτικά του Καλετζίκ αντέρεισμα. Λίγο πιο πίσω βρισκόταν σε εφεδρεία ο 3/35 Λόχος (βλέπε Σχεδιάγραμμα 10).

Ο διοικητής του 1^ου Τ.Ε. Ταγματάρχης Τσιρώνης καταθέτει ότι ο Πλαστήρας τον προσανατόλιζε για την εκτόξευση αντεπίθεσης δια του κενού μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών, στην οποία θα συμμετείχε και μία άλλη δύναμη που βρισκόταν σε κάποιο δάσος στο αναφερόμενο κενό, την οποία δύναμη όμως ο ίδιος δεν έβλεπε.

Ο διοικητής της Πυροβολαρχίας Καμελάρ Υπολοχαγός Ραυτόπουλος αναφέρει στην Έκθεσή του ότι περί τη 1400 ώρα έλαβε διαταγή από τον Πλαστήρα να υποστηρίξει αντεπίθεση εκ του δεξιού της παράταξης, η οποία όμως τελικά δεν εκτελέστηκε.

Ο Πλαστήρας ουδέν αναφέρει στην Έκθεσή του για τη δύναμη και τις ενέργειες των εχθρικών δυνάμεων που βρίσκονταν προ των συρματοπλεγμάτων του υψώματος 1710. Αντίστοιχα ουδεμία σχετική πληροφορία για τις Τουρκικές δυνάμεις υπάρχει στην Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας.

Την 1430 ώρα η Τουρκική δύναμη που προήλαυνε προς τις νοτιοδυτικές αντηρίδες του Καλετζίκ εκτόξευσε την τελική επίθεση της και κατέλαβε τα χαρακώματα της πρώτης γραμμής. Οι επί τόπου Ελληνικές δυνάμεις αντεπιτέθηκαν και ανέτρεψαν τις Τουρκικές δυνάμεις, οι οποίες υποχώρησαν 150 μέτρα πέραν των συρματοπλεγμάτων, όπου και συγκρατήθηκαν. Η Τουρκική αυτή επίθεση δεν αναφέρεται στην Έκθεση Πλαστήρα. Ενδεχομένως όμως να ταυτίζεται με την Τουρκική επίθεση που σύμφωνα με την Έκθεση Πλαστήρα εκτοξεύτηκε στις 1610 ώρα αν και η χρονική διαφορά είναι μεγάλη για να έχει γίνει λάθος.

Μέχρι την 1600 ώρα ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν είχε εκτελέσει την αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ, αλλά ούτε και είχε προβεί σε κάποια προπαρασκευαστική ενέργεια για την προετοιμασία της. Όλως αντιθέτως, τον Πλαστήρα τον απασχολούσε η εκτόξευση αντεπίθεσης δια του υπάρχοντος κενού μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών.

Πηγή belisarius21.wordpress.com