Συμπεριφορικά Οικονομικά

από την Ελένη Καριοφύλλη, ερευνήτρια στην υποομάδα «Οικονομικές Δυναμικές»

Όσοι ασχολούνται ή έχουν παρακολουθήσει διαλέξεις οικονομικών θα γνωρίζουν ότι ο κλάδος των οικονομικών  μπορεί να πάρει ποικίλες προσεγγίσεις ανάλογα συνήθως την εκπαίδευση που έχει λάβει ο καθένας στο εκάστοτε πανεπιστήμιο  και η ερμηνεία αποτελεσμάτων αλλά  και  οικονομικές διαταραχές να είναι πολύ διαφορετική από οικονομολόγο σε οικονομολόγο. Ενδεικτικά ανα τους αιώνες έχουν καταγραφεί οι εξής θεωρίες: τα Κλασικά οικονομικά (1720-1880) με κύριους υποστηρικτές Μαρξ, Ρικάρντο, Μιλ, στη συνέχεια η νεοκλασική θεωρία(1880-1928) με αντιπροσώπους Μαρσαλ, Παρέτο, Σάμιουλσον κ.α, έπειτα εμφανίζονται οι Κεϋνσιανοί   με τον Κευνς και Φισερ (1929-1940) , στη συνέχεια γίνεται διαχωρισμός σε υποπεδία(1941-1970) αναπτύσσοντας έτσι θεωρίες ανάπτυξης και μεγέθυνσης, διεθνούς εμπορίου, θεωρία παιγνίων. Την δεκαετία 1970-1980 εμφανίζονται τα συμπερφορικά οικονομικά που θα αναλύσω στην έρευνα αυτή. Τα επόμενα χρόνια μέχρι και σήμερα όπου κυριαρχούν τα πολύπλοκα συστήματα, υπήρξε εξέλιξη των προηγούμενων θεωριών ανάλογα με τις εξελίξεις της εκάστοτε περιόδου  αλλά και η δημιουργία νέων διαφοροποιημένων.

Σύντομη Ιστορική Αναδρομή των Συμπεριφορικών Οικονομικών

Από την κλασική ακόμη περιόδο, η µικροοικονοµία ήταν στενά συνδεδεµένη µε την ψυχολογία. Συγκεκριμένα, ο Adam Smith έγραψε το βιβλίο “Η Θεωρία των ηθικών συναισθηµάτων”, όπου πρότεινε ψυχολογικές εξηγήσεις της ατοµικής συµπεριφοράς. Πολλοί οικονομολόγοι έκτοτε προσπάθησαν να αναµορφώσουν την επιστήµη των οικονοµικών ως φυσική επιστήµη, αντλώντας υποθέσεις για την οικονοµική συµπεριφορά από υποθέσεις για τη φύση των οικονοµικών ατόµων. Έτσι, ανέπτυξαν την έννοια του ‘Ηomo Εconomicus’, του οποίου η ψυχολογία ήταν ουσιαστικά ορθολογική. Ωστόσο, πολλοί σηµαντικοί νεοκλασικοί οικονοµολόγοι χρησιµοποίησαν πιο εξελιγµένες ψυχολογικές εξηγήσεις, συµπεριλαµβανοµένων των Francis Edgeworth, Vilfredo Pareto, Irving Fisher και John Maynard Keynes. Η οικονοµική ψυχολογία εµφανίστηκε τον 20ο αιώνα στα έργα του Gabriel Τarde, George Katona και Laszlo Garai. Στη δεκαετία του 1960, η γνωστική ψυχολογία άρχισε να ρίχνει περισσότερο φως στον εγκέφαλο ως συσκευή επεξεργασίας πληροφοριών (σε αντίθεση µε τα συµπεριφορικά µοντέλα). Ψυχολόγοι στον τοµέα αυτό, όπως οι Ward Edwards, Amos Trevsky και Daniel Kahneman ( Νόμπελ Οικονομικών το 2002 για τα συμπεριφορικά) άρχισαν να συγκρίνουν τα μοντέλα τους για τις γνωστικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων βάσει του κινδύνου και της αβεβαιότητας µε τα οικονοµικά µοντέλα της ορθολογικής συµπεριφοράς. Στη µαθηµατική ψυχολογία, υπάρχει ένα µακροχρόνιο ενδιαφέρον για την µεταβατικότητα των προτιµήσεων και το είδος της κλίµακας µέτρησης της χρησιµότητας (Luce, 2000).

Ειδικότερα στην  τρέχουσα οικονοµική κρίση, η χειρότερη από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης, κλόνισε συθέμελα τον οικονοµικό κόσµο, καθώς απέδειξε ότι θεωρίες και υποδείγµατα που θεωρούσαν την αγορά σταθερή δεν ισχύουν, ενώ υπήρξε η αφορµή για επανεκτίµηση της λειτουργίας τόσο των χρηµατοπιστωτικών αγορών όσο και του τρόπου µε τον οποίο οι άνθρωποι λαµβάνουν τις οικονοµικές και επενδυτικές τους αποφάσεις. Σύµφωνα µε τον B.Eichengreen, η µεγάλη πιστωτική κρίση έθεσε εν αµφιβόλω όλα όσα θεωρούσαµε ότι γνωρίζουµε για τα οικονοµικά.

Μια από τις κυρίαρχες θεωρίες που διδάσκονται στα περισσότερα πανεπιστήμια μέχρι σήμερα είναι η θεωρία της ορθολογικότητας, όπου άνθρωποι ως ξεχωριστά άτομα, αλλά και ως μέλη ομάδων συμφερόντων, σε κάθε τους ενέργεια, σε οποιοδήποτε επίπεδο λειτουργούν ορθολογικά, επιδιώκοντας κάθε φορά τη καλύτερη δυνατή λύση, αυτή που τους αποφέρει το μέγιστο δυνατό όφελος. Κάθε κοινωνικό όφελος προκύπτει ως αποτέλεσμα των ατομικών αποφάσεων και πράξεων προς ικανοποίηση των επί μέρους ατομικών συμφερόντων. Οι κλασικοί φιλελεύθεροι και οι ωφελιμιστές ενστερνίζονται την άποψη της θεμελιώδης ανθρωπολογικής παραδοχή για την ατελή φύση του ανθρώπου και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η κοινωνία μπορεί να οικοδομηθεί μόνο με όρους ορθολογικής συμπεριφοράς. Η αλήθεια είναι πως έχει κυριαρχήσει για τους απλούς λόγους ότι απλοποιεί κατά πολύ την οικονομική ανάλυση ενώ δίνει την δυνατότητα ποσοτικοποίησης  των ευρημάτων.

Μερικοί οικονομολόγοι όμως θεώρησαν παράλογη αυτή την αντίληψη για την ορθολογικότητα του ατόμου και έτσι προσπάθησαν να εξηγήσουν κάποιες ανορθόδοξες δράσεις μέσω της ψυχολογίας. Δημιουργήθηκαν έτσι τα συμπεριφορικά οικονομικά (behavioural economics) ένας σχετικά νέος κλάδος που μελετά τις γνωστικές, κοινωνικές και συναισθηματικές επιρροές στην συμπεριφορά των ανθρώπων, ιδίως την οικονομική τους συμπεριφορά, και γενικώς ό,τι οδηγεί σε λήψη αποφάσεων. Η ανάπτυξη τους όμως οδήγησε στην διεύρυνση της εφαρμογή τους και στην ερμηνεία διαφόρων οικονομικών καταστάσεων αναπτύσσοντας κλάδους  όπως τα χρηματοοικονομικά συμπεριφορικά (financial economics), τις ωθήσεις(nudges) και τα νευροοικονομικά.

Για να γίνουν πιο κατανοητοί αυτοί οι ας ρίξουμε μια ματιά σε ορισμένους όρους.

Η Συμπεριφορική χρηματοοικονομική προσπαθεί να εξηγήσει φαινόμενα ανθρώπινων συμπεριφορών που παρατηρούνται στις χρηματοικονομικές αγορές ,τα οποία δεν μπορούν να εξηγηθούν με βάση την θεωρία της αποτελεσματικής αγοράς[1] δηλαδή με βάση την υπόθεση του ορθολογικού επενδυτή και τα κλασσικά μοντέλα περί μεγιστοποίησης χρησιμότητας. Έρευνες που έχουν γίνει στη λήψη αποφάσεων δείχνουν ότι οι περισσότεροι επενδυτές συμπεριφέρονται σχετικά ανορθόδοξα. Αισθήματα όπως ο φόβος, η απληστία, η αβεβαιότητα και η ανταγωνιστικότητα δεν τους επιτρέπουν να πάρουν λογικές αποφάσεις. σε περιόδους αβεβαιότητας.

Κάποιες περιπτώσεις που είναι εμφανής η μη αποτελεσματικότητα των αγορών είναι  οι εξής:

Ημερολογιακές ημερομηνίες(January or December effect): Πιο συγκεκριμένα, το φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί είναι οι αποδόσεις των  μετοχών να είναι συνήθως αρνητικές το Δεκέμβρη και θετικές το Γενάρη, με αποτέλεσμα να είναι εφικτό κανείς να επιτύχει κατ’αυτόν τον τρόπο υπερκανονικές αποδόσεις. Μία εξήγηση είναι ότι κάποιοι επενδυτές, κυρίως επιχειρήσεις που διαχειρίζονται µετοχές, πουλάνε µετοχές το ∆εκέµβριο για να εµφανίσουν κεφαλαιακές ζηµίες και έτσι να µειωθεί η φορολογική τους επιβάρυνση και τον Ιανουάριο ξαναπαίρνουν τις θέσεις που είχαν πριν, οδηγώντας τις τιµές σε άνοδο.

Το φαινόμενο του Σαββατοκύριακου-Δευτέρας: Σε σχέση  με  τις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδας, οι αποδόσεις των χρηματαγορών τείνουν να είναι υψηλότερες τις Παρασκευές  και χαμηλότερες τις Δευτέρες του χρόνου. Ερµηνείες αυτού του φαινοµένου δόθηκαν µε βάση το γεγονός ότι τα άσχηµα νέα συνήθως ανακοινώνονται το Σαββατοκύριακο, ώστε να µπορούν να  αφοµοιωθούν οµαλά στην αγορά ενώ άλλες αποδόθηκαν στις πρακτικές εκκαθάρισης του Χρηµατιστηρίου της Νέας Υόρκης

Το φαινόμενο της ηλιόλουστης μέρας: Έχει παρατηρηθεί γενικά ότι τις ηλιόλουστες ημέρες σχετίζονται θετικά  με τις αποδόσεις των μετοχών. Η γενικότερη ψυχολογία των επενδυτών, η οποία προφανώς επηρεάζεται απο την ύπαρξη ηλιοφάνειας, φαίνεται να εμφανίζει θετική συσχέτιση με τις αποδόσεις των αγορών.

Το φαινόμενο του μεγέθους της εταιρείας ταυτίζεται  με την τάση που παρατηρείται στις αγορές οι αποδόσεις των εταιριών  μικρής κεφαλαιοποίησης  μακροχρόνια να υπερβαίνουν κατά μέσον όρον τις αποδόσεις των εταιρειών υψηλής κεφαλαιοποίησης.

Το φαινόμενο των κερδισμένων και των χαμένων (contrarian strategy): επενδύοντας κανείς σε  μετοχές χαμηλών ιστορικά αποδόσεων(losers),  μπορεί να επιτύχει σημαντικά καλύτερες αποδόσεις από ότι επενδύοντας σε μετοχές  με ιστορικά υψηλότερες αποδόσεις  (winners).Η  στρατηγική τους είναι να επενδύουν αντίθετα με την πλειοψηφία των επενδυτών.

Το μομέντουμ : Το φαινόμενο Momentum ταυτίζεται  με την τάση των τιμών των μετοχών να αυξάνονται περισσότερο όταν βρίσκονται σε ανοδική πορεία και να μειώνονται περισσότερο όταν ήδη βαίνουν μειούμενες.

Oι διαφορές των δυο παραπάνω είναι ότι στο πρώτο οι επενδυτές ψάχνουν χρηματοπιστωτικούς τίτλους όπου φαίνονται επίφοβοι από άλλους επενδυτές. Το κύριο ρίσκο που λαμβάνουν είναι ότι διαστρεβλώνουν τις προοπτικές μια επένδυσης και η χρηματοοικονομική ασφάλεια έχει περισσότερες απώλειες αντί για κέρδη. Από την άλλη οι μομέντουμ επενδυτές, το μεγαλύτερο ρίσκο που έχουν είναι ότι λαμβάνουν μια θέση πολύ αργά γιατί η προοπτική ενός τίτλου έχει ήδη φανεί. Σε αυτή την περίπτωση αντί να  συνεχίσει η άνοδος της τιμής του τίτλου και οδηγήσει σε αντίθετη κατεύθυνση, αφήνει τον επενδυτή με απώλεια, με λίγα λόγια ψάχνουν για χρηματοοικονομικές φούσκες.

Ο Γρίφος του Πριµ των Μετοχών (Equity Premium Puzzle). Σύµφωνα µε τη θεωρία της αποτελεσµατικής αγοράς, όσο µεγαλύτερο κίνδυνο φέρει µία επένδυση, τόσο υψηλότερη θα πρέπει να είναι και η απόδοση που προσφέρει. Αν αυτό ισχύει, τότε ο γρίφος θέτει το ερώτηµα γιατί οι επενδυτές επιλέγουν επενδύσεις µε χαµηλό κίνδυνο ή µηδενική απόδοση αντί να επενδύουν σε µετοχές που θα τους αποφέρουν υψηλότερη απόδοση δεδοµένου της αβεβαιότητάς τους.

Πιθανές εξηγήσεις του γρίφου είναι οι εξής: Στατιστική ψευδαίσθηση (statistical illusion), υψηλή αποστροφή κινδύνου (high risk aversion), ατέλειες της αγοράς (market imperfections), θεωρία της προοπτικής (prospect theory), μυωπική αποστροφή ζημίας (myopic loss aversion), (δηλαδή οι επενδυτές αξιολογούν το χαρτοφυλάκιο τους με σχετικά μυωπικό τρόπο και βραχυπρόθεσμα, άρα είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στις ζημίες και απαιτούν υψηλότερη αποζημίωση για να επενδύσουν σε μετοχές).

Γρίφος των Μερισμάτων (Dividend puzzle) : Γρίφος των μερισμάτων είναι η μη ορθολογική συμπεριφορά των επενδυτών να προτιμούν τις επιχειρήσεις που δίνουν μερίσματα αντί να επανεπενδύουν τα κέρδη τους. Κανονικά θα έπρεπε να τους είναι αδιάφορο το εάν θα πάρουν τα κέρδη σε μορφή μερίσματος ή αυξημένης αξίας της επιχείρησης λόγω της επανεπένδυσης.

Σε μια αποτελεσματική αγορά η αξία της επιχείρησης δεν θα έπρεπε να επηρεάζεται ούτε από το πως η επιχείρηση χρηματοδοτείται ούτε από την μερισματική της πολιτική. Αντιθέτως πολλές μελέτες βρίσκουν ότι οι επενδυτές επιβραβεύουν τις επιχειρήσεις που δίνουν μερίσματα.

Για να γίνει αναφορά σε κάτι πιο κοντινό  και καθολικά δεκτό , παρατίθενται τα παρακάτω:

Χρηματιστηριακές κρίσεις: χρηματιστηριακή κρίση χαρακτηρίζεται ως μια κατάσταση απότομης πτώσης των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, και κυρίως των  μετοχών, η οποία ακολουθείται από τη χειροτέρευση όλων ή των περισσοτέρων χρηματοοικονομικών δεικτών, την πτώχευση επιχειρήσεων και την αποτυχία χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων.

Χρηματιστηριακές φούσκες: Η χρηματιστηριακή φούσκα είναι μια κατάσταση στην οποία η χρηματιστηριακή αξία  ενός τίτλου συνεχώς υπερβαίνει κατά πολύ την εσωτερική του αξία, έως ότου αυτή η κατάσταση εκτονωθεί  (η φούσκα σπάσει) και οδηγήσει σε απότομη και ραγδαία μείωση τιμών.

Χρηματιστηριακές μόδες: Οι χρηματιστηριακές  μόδες αποτελούν ειδικότερες περιπτώσεις χρηματιστηριακής φούσκας, όπου η απομάκρυνση από τη θεμελιώδη τιμή  μιας  μετοχής αποτελεί αποτέλεσμα κάποιων ψυχολογικών κα κοινωνικών δυνάμεων που δημιουργούν  μόδα ως ανοδικές ή πτωτικές τάσεις στις χρηματιστηριακές τιμές

Οι πεποιθήσεις αποτελούν ένα σηµαντικό συστατικό κάθε υποδείγματος που µελετά τις αγορές χρήµατος αφού καθορίζουν το πώς οι επενδυτές διαμορφώνουν τις προσδοκίες τους. Οι ψυχολογικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία λήψεως αποφάσεων και οι οποίοι βασίζονται στις πεποιθήσεις περιγράφονται παρακάτω

• Ύπεραυτοπεποίθηση
• Ύπεραντίδραση – Υποαντίδραση
• Συντηρητισμός
• Αντιπροσωπευτικότητα
• Προσκόλληση- αγκίστρωση
• Μεροληψία διαθεσιμότητας
• Το λάθος του τζογαδόρου
• Αγελαία συμπεριφορά
• Αισιοδοξία, θετική σκέψη
• Προσκόλληση στις πεποιθήσεις

ΘΕΩΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ

Η θεωρία της προοπτικής (Prospect theory) που διατυπώθηκε απο Kahnem και Tversky,ορίζει ότι οι επενδυτές εκτιμούν τα κέρδη και τις ζημιές διαφορετικά, παίρνοντας τις αποφάσεις τους βασιζόμενοι περισσότερο στα αντιληπτά κέρδη απ’ ότι στις αντιληπτές ζημιές που θα προκύψουν από μια κατάσταση.

Συνεπώς αν δοθεί σε κάποιον η ευχέρεια να διαλέξει ανάμεσα σε δυο ενδεχόμενα με ίσες πιθανότητες να πραγματοποιηθούν , το ένα εκφρασμένο με όρους πιθανού κέρδους και το άλλο εκφρασμένο με όρους πιθανής ζημίας, το άτομο θα διαλέξει την πρώτη. Πιο απλά αν δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα πραγματικά κέρδη  ή τις  απώλειες από ένα συγκεκριμένο προϊόν , οι επενδυτές σύμφωνα με την θεωρία θα  διαλέξουν αυτό  το προϊόν που προσφέρει τα πιο αντιληπτά κέρδη.

Επίσης η θεωρία προοπτικής υποστηρίζει ότι οι επενδυτές αξιολογούν τις επενδύσεις τους με βάση το κέρδος ή τη ζημία που αποκομίζουν από αυτές και όχι με βάση το ποσό του εισπράττουν ή καταβάλλουν από την πώληση ή αντίστοιχα την αγορά τους.

Παράδειγμα:

Οι επενδυτές τείνουν να προτιμούν να εισπράξουν 100€ από ένα στοίχημα με πιθανότητα 50-50 να κερδίσουν 200€ ή 0€. Αντίθετα, όμως, τείνουν να προτιμούν ένα στοίχημα με πιθανότητα 50-50 να χάσουν 200€ ή 0€ παρά να υποστούν μία σίγουρη απώλεια 100€

H θεωρία της προοπτικής που αναφέρθηκε παραπάνω σχετίζεται άμεσα με τον παρακάτω ορισμό, καθώς έχουν ως κοινή λογική  την αλλαγή στον τρόπο που παρουσιάζονται οι επιλογές και η επιρροή αυτού στη λήψη αποφάσεων.

Η θεωρία Nudge (η θεωρία της ώθησης) είναι η ανάλυση, βελτίωση και σχεδίαση ή η εκ νέου σχεδίαση των επιρροών στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων και στη λήψη αποφάσεων υποσυνείδητα, σύμφωνα με το πώς αυτοί οι άνθρωποι παίρνουν πραγματικά αποφάσεις (επί του προκειμένου ενστικτωδώς), και όχι σύμφωνα με το πώς οι ηγέτες και οι λοιποί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής τείνουν να πιστεύουν ότι οι άνθρωποι παίρνουν τις αποφάσεις – δηλαδή λογικά και υπάκουα.

Οι κλάδοι που μπορεί να βρει εφαρμογή είναι ποικίλοι, όπως  η δημόσια πολιτική, σε συνεργασία με κυβερνητικούς οργανισμούς. Αποτελεσματικά nudges έχουν εφαρμοστεί για τη μείωση της φοροδιαφυγής, στην οικονομική χρήση πόρων ενέργειας στα νοικοκυριά και σε πληθώρα κοινωνικών προβλημάτων. Απευθύνεται σε οργανισμούς και εταιρείες με στόχο την εύρεση εναλλακτικών λύσεων στα ενδοεπιχειρησιακά θέματα που ενδεχομένως ανακύπτουν.

NUDGE KAI MARKETING

Οι ωθήσεις έχουν εδραιωθεί  και στον χώρο της διαφήμισης φέρνοντας αέρα προοδευτικό σχετικά με την εξέλιξη του μάρκετινγκ. Μερικά παραδείγματα που μπορεί ο καθένας να τα εντοπίσει είναι τα εξής.

1. Η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν γίνεται να κάνει λάθος

Σε διάφορους κοινωνικούς ιστότοπους είτε διαδικτυακών αγορών είτε κοινωνικών δικτύων συνηθίζεται να αναφέρεται ο αριθμός των ατόμων που έχουν επισκεφτεί ή αγοράσει ένα προϊόν είτε που έχουν έντονη δραστηριότητα αντίστοιχα. πχ facebook με like και shares( innoblogs). Tα άτομα βλέποντας τα στατιστικά αυτά θεωρούν πως πράγματι αξίζει και θέλουν και οι ίδιοι να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες για να ανήκουν στην πλειοψηφία. Με άλλα λόγια είναι αυτό που ονομάζουμε στα συμπεριφορικά οικονομικά Κοινωνική Αποδοχή ή Κοινωνικά Πρότυπα.

2. Παιχνίδι με το όνομα

Ο τρόπος παρουσίασης μιας κατάστασης ή αντίστοιχα στην προκειμένη περίπτωση η παρουσίαση του διαδικτυακού σου περιεχομένου με την έννοια της ‘ανάπτυξης’ αν εντυπωθεί στο μυαλό των χρηστών, θα θελήσουν να ‘αναπτυχθούν’ και θα φιλοδοξούν να φτάσουν στο επόμενο επίπεδο. Αυτό θα έχει ως πιθανό αποτέλεσμα να αυξήσουν τα ποσοστά χρημάτων που θα διαθέσουν για το σκοπό αυτό. Με βάση την επιστήμη των Συμπεριφορικών Οικονομικών αυτή η τακτική ονομάζεται Αποτέλεσμα της Πλαισίωσης (Framing Effect) και έχει να κάνει με τα διαφορετικά συμπεράσματα που μπορεί να βγάλει κανείς με βάση τον τρόπο πλαισίωσης του ίδιου περιεχομένου.

3. Όριο στην επιλογή

Είναι γεγονός πως όταν έχουμε να διαλέξουμε μεταξύ πολλών επιλογών δημιουργείται μια σύγχυση στο μυαλό μας, αναποφασιστικότητα και τελικά απραξία από την μεριά των καταναλωτών[2] Έτσι το να μειωθούν οι επιλογές κατά το ήμισυ αυξάνει τους συντελεστές μετατροπής άρα και τους χρήστες ενός προϊόντος η υπηρεσίας.

4. Αφαίρεσε τα περιττά βήματα

Σε μια φόρμα επικοινωνίας για παράδειγμα όταν χρειάζονται πολλά στοιχεία να συμπληρωθούν, θα ήταν αποτελεσματικό  να χωριστεί σε πολλές σελίδες διασπώντας έτσι τα στοιχεία σε υποενότητες, έτσι κάθε σελίδα θα εμφανίζεται γρήγορα και εύκολα. Είναι γεγονός εξάλλου ότι αρέσουν οι γρήγορες και εύκολες διαδικασίες ενώ δυσανασχετούμε σε χρονοβόρες και πολύπλοκες

Για να μπορέσουν να εξελιχθούν αυτοί οι κλάδοι χρειάστηκε η συνδρομή της νευροοικονομίας[3]. Η επιστήμη της νευροοικονομίας επιχειρεί να εξηγήσει τον τρόπο επιλογής των επενδυτών, λαμβάνοντας υπόψιν τις χημικές και βιολογικές διεργασίες που συντελούνται στον εγκέφαλο κατά τη διαδικασία λήψης οικονομικών επενδυτικών αποφάσεων. Το νέο αυτό διεπιστημονικό πεδίο, συνδυάζει εργαλεία από τη νευροεπιστήμη, την ψυχολογία και τα οικονομικά και έρχεται να απαντήσει σε ερωτήματα για το πως επηρεάζουν τα συναισθήματα τη διαδικασία της «επιλογής» ιδιαίτερα όταν αυτή αφορά σε θέματα οικονομικής φύσεως.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΩΝ  

Οι υποστηρικτές των αποτελεσματικών αγορών θεωρούν ότι η συµπεριφορική χρηµατοοικονοµική είναι περισσότερο µία συλλογή από ανωµαλίες, παρά ένας γνήσιος κλάδος χρηµατοοικονοµικής και αυτές οι ανωµαλίες είτε γρήγορα εξαλείφονται από την αγορά. Επίσης κρίνεται με αμφιβολία το γεγονός ότι δεν εχει μαθηματικοποιηθεί ακόμα και δεν υπάρχουν συγκεκριμένα μοντέλα. Ένα από τα µεγαλύτερα προβλήµατα της συµπεριφορικής και κάτι το οποίο αποτελεί ζήτηµα κριτικής της συµπεριφορικής, είναι το γεγονός ότι οι ψυχολογικές θεωρίες τείνουν να αποµονώνονουν ιστορίες από το να γενικεύουν κάτι που συχνά είναι πολύ δύσκολο να γίνει.

Μερικοί οικονοµολόγοι βλέπουν ένα βασικό σχίσµα ανάµεσα στα πειραµατικά οικονοµικά και στα συµπεριφορικά, αλλά διακεκριµένοι συµπεριφορικοί και πειραµατικοί οικονοµολόγοι τείνουν να µοιράζονται τεχνικές και προσεγγίσεις για να απαντήσουν κοινές ερωτήσεις. Οι παραδοσιακοί οικονοµολόγοι είναι ακόµη σκεπτικοί για τις εµπειρικές τεχνικές που χρησιµοποιούν κυρίως τα συµπεριφορικά υποδείγµατα.

Κάποιες ακόμα κριτικές είναι οι εξής:

Η  χρήση εργαστηριακών πειραμάτων στα συμπεριφορικά έχει επιφέρει έντονες κριτικές τα τελευταία χρόνια. Μερικές από αυτές είναι:

• Έμπειροι ψυχολογικοί έλεγχοι αναφέρουν ότι  πολλοί από τους ανθρώπους που συμμετείχαν στις δοκιμές προσέρχονταν  από δυτικές, πολιτισμένες, βιομηχανικές, πλούσιες και δημοκρατικές χώρες και επομένως δεν ήταν αντιπροσωπευτικό δείγμα και ακόμα πιο συγκεκριμένα αυτοεπιλεγούμενοι εθελοντές συνήθως απόφοιτοι  ψυχολογίας.
• Η παρατηρούμενη συμπεριφορά του ατόμου στο εργαστήριο δεν είναι ρεαλιστική – συνήθως οι απαντήσεις που δίνονται δεν είναι οι πραγματικές ότι δεν υπάρχουν μόνιμες και οικονομικές συνέπειες για τους συμμετέχοντες.
• Ανακαλύψεις σχετικά με το παρελθόν από πειράματα συμπεριφοράς δεν γενικεύονται –μοντελοποιούνται εύκολα στο μέλλον ,το κοινωνικό πλαίσιο μιας γενιάς είναι συχνά διαφορετικό από το άλλο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Συμπερασματικά λοιπόν, παρατηρούμε οτι η επίδραση των συμπεριφορών οικονομικών είναι ευρεία με πολλές εφαρμογές. Η αποδοχή του κλάδου σταδιακά από την ακαδημαϊκή κοινότητα είναι εμφανής με το δεύτερο Νόμπελ οικονομικών το 2017 στον Richard Thaler [4] στα συμπεριφορικά οικονομικά σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, αποδεικνύοντας έτσι  την ανάγκη της οικονομικής να “ανοιχτεί” ξανά στις υπόλοιπες κοινωνικές επιστήμες. Σήμερα η κυρίαρχη  οικονομική θεωρία και τα νεοκλασικά της αξιώματα θυμίζουν θεολογία του Μεσαίωνα, αναπαραγωγή του ίδιου κηρύγματος, κάθε φορά με πιο περίπλοκο τρόπο, χωρίς κριτική διάθεση απέναντί του. Σε μια εποχή διαρκών αλλαγών και μεταρρυθμίσεων , μήπως θα ήταν καλύτερο να δούμε από άλλο πρίσμα, πιο ανθρώπινο την οικονομία  ώστε να  βρεθούν λύσεις για σύγχρονα πολύπλοκα προβλήματα ενός απαιτητικής κόσμου αφού ο τεχνοκρατισμός δεν λαμβάνει υπόψιν όλες τις παραμέτρους;

Υποσημειώσεις:

[1] Από τη δεκαετία του 1970 και µετά, η κεντρική θεωρία που κυριάρχησε στην χρηµατοοικονοµική επιστήµη είναι η Θεωρία της Αποτελεσµατικής Αγοράς(Efficient Market Hypothesis),είναι μια θεμελιώδης οικονομική θεωρία που ορίζει ότι οι χρηματαγορές είναι διαρκώς πλήρως ενημερωμένες, δηλαδή, οι παρούσες τιμές των χρεογράφων αντικατοπτρίζουν πλήρως κάθε σχετική και διαθέσιμη πληροφορία κατά τρόπο αποτελεσματικό και αλλάζουν συνεχώς προκειμένου να ενσωματώσουν οποιαδήποτε νέα πληροφορία προκύψει.

[2] Παράδοξο πολλών επιλογών

[3] Οι παίκτες καλούνται να συμμετάσχουν σε παιχνίδια οικονομικού ενδιαφέροντος (συνήθως βγαλμένα από την θεωρία παιγνίου) και η απόδοση τους επιβραβεύεται με πραγματικά χρήματα. Τεχνικές μαγνητικής απεικόνισης χρησιμοποιούνται για να μελετήσουμε ποιοι τομείς του εγκεφάλου είναι ενεργοί κατά την διάρκεια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων των παικτών.

[4] Aναφέρθηκε στην την οριοθετημένη ορθολογικότητα, την έλλειψη αυτοελέγχου ,τις κοινωνικές προτιμήσεις, ενώ παράλληλα έδωσε  έμφαση στη Νοητική Λογιστική .

Βιβλιογραφία:

Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική (Behavioral finance / Behavioral economics) – ορισμός | Ευρετήριο Οικονομικών Όρων. [online] Available here [Accessed 4 Jul. 2019].

Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική Αλεξάκης Χ, Ξανθάκης  (2008)

Σκέψη αργή και γρήγορη Tversky, A. and Kahneman, D (2004)

Nudge Unit Greece. (2019). Όροι – Nudge Unit Greece. [online] Available here [Accessed 4 Jul. 2019].

HuffPost Greece. (2019). Η επιστήμη των νευροοικονομικών και η χρησιμότητά της. [online] Available here [Accessed 4 Jul. 2019].

Power Polotics (2019). Νόμπελ Οικονομίας 2017. [online]. Available here [Accessed 18 Jul. 2019].

Budgeting.thenest.com. (2019). Contrarian Vs. Momentum. [online] Available here [Accessed 12 Aug. 2019].

Investopedia. (2019). Prospect Theory. [online] Available here[Accessed 12 Aug. 2019].

The Safia Blog