Άνθρωπος ο Σοφός Vs Αλγόριθμος «Homo Hephaestus»

analyst

Άποψη

Τα μεγάλα ερωτήματα της παγκόσμιας αειφορίας, ο επιταχυνόμενος ρυθμός της ζωής, η μη γραμμική φύση των πολύπλοκων συστημάτων, τα είδη διασύνδεσης και αλληλεξάρτησης και η πρόκληση της διαρκούς καινοτομίας απαιτούν μια συστηματική διεπιστημονική προσέγγιση. Απαιτείται ένα ολοκληρωμένο ενοποιητικό εννοιολογικό πλαίσιο.

Η πρόκληση για τους επιστήμονες δεδομένων είναι να κατανοήσουν τα οικοσυστήματα και τις μεταβαλλόμενες δυναμικές, να εντοπίσουν τα προβλήματα και να παρουσιάσουν πιθανές λύσεις. Τα Μεγάλα Δεδομένα και οι Αλγόριθμοι πρέπει να συνδυάζονται με το κοινωνικό πλαίσιο, την κουλτούρα, το νόημα και τη σημασία.

Όπως αναφέρει ο Geoffrey West του Ινστιτούτου της Σάντα Φε στο βιβλίο του Κλίμακα «Η συλλογή μεγάλων δεδομένων χρειάζονται ένα εννοιολογικό πλαίσιο για την οργάνωση και την κατανόησή τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα μεγάλα δεδομένα θα ασκήσουν πολύ σημαντική επίδραση σε όλες τις όψεις της ζωής και, επιπλέον, θα προσφέρουν τεράστια βοήθεια στο επιστημονικό εγχείρημα. Η επιτυχία του, αναφορικά με σημαντικές ανακαλύψεις και νέους τρόπους θεώρησης του κόσμου, θα εξαρτηθεί από το βαθμό στον οποίο θα συνδυαστεί με βαθύτερη εννοιολογική σκέψη και με παραδοσιακή ανάπτυξη της θεωρίας […] Σε εξάρτηση από το τι αναζητούμε ή ερευνούμε, η θεωρία που προκύπτει από την παραδοσιακή μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας –είτε ανεπτυγμένη σε υψηλό βαθμό και ποσοτική, όπως στην περίπτωση της θεμελιώδους φυσικής, είτε σχετικά με ανεπτυγμένη και ποιοτική, όπως στην περίπτωση μεγάλου μέρους της κοινωνικής επιστήμης– αποτελεί ουσιώδη οδηγό. Συνιστά εξαιρετική ισχυρή συνθήκη για τον περιορισμό του χώρου αναζήτησης, για την όξυνση των ερωτημάτων και για την κατανόηση των απαντήσεων».

Ο Antonio Damassio –ένας από τους κορυφαίους νευροψυχολόγους παγκοσμίως– στο βιβλίο του The Strange Order of Things, αναφέρει ότι η υποκειμενικότητα (subjectivity) και η ολοκληρωμένη εμπειρία (integrated experience) είναι τα βασικά συστατικά της συνειδητότητας (consciousness). Στην απουσία κάποιου βαθμού ολοκληρωμένης εμπειρίας, είναι αδύνατο να επιτευχθεί ο αναστοχασμός (reflection) και η διάκριση (discernment) που χρειάζονται για τη δημιουργικότητα. Μπορούμε να το κάνουμε αυτό με τα ρομπότ;

Για να έχουμε συνειδητότητα και υποκειμενική εμπειρία, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη προσωπικής προοπτικής (personal perspective) του ίδιου του οργανισμού μας, όπου οι εικόνες (images) συνοδεύονται από συναισθήματα. Η ίδια η διεργασία της συνειδητότητας στηρίζεται στις εικόνες. Η εικόνα (mental image) αποτελεί το βασικό στοιχείο του ανθρώπινου νου. Η φαντασία και ο συνδυασμός παλιών και νέων σκέψεων και εικόνων με ολοκληρωμένο τρόπο (integration) αποτελούν το πεδίο ανάπτυξης της δημιουργικότητας.

Η δημιουργικότητα και η δυνατότητα καινοτομίας αποτελούν κομβικής σημασίας ικανότητες για την ανταγωνιστικότητα και την ανθεκτικότητα. Σύμφωνα με διεθνή στοιχεία, ποσοστό πέραν του 95% των νέων καινοτομιών αποσύρονται από τη αγορά μόνο 12 μήνες μετά το αρχικό λανσάρισμα. Η αποτυχία αυτή –σε παγκόσμιο επίπεδο– μεταφράζεται σε τρισεκατομμύρια δολάρια ζημιές ετησίως. Χρειάζονται νέα στρατηγικά εργαλεία που θα βοηθήσουν τους Οργανισμούς να καινοτομούν πιο αποτελεσματικά.

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο βοηθά τη δημόσια διοίκηση και τις επιχειρήσεις να παράγουν περισσότερες και καλύτερες καινοτομίες. Το πρότυπο αυτό «διεπιστημονικό» εργαλείο:

1. Συνδυάζει με δημιουργικό τρόπο στοιχεία από τους τέσσερεις βασικούς τύπους καινοτομίας –καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διεργασιών, οργανωσιακή καινοτομία, καινοτομία μάρκετινγκ– για να παράγει νέες καινοτομίες.
2. Χρησιμοποιεί την Μεταφορική Αναλογία ως μια από τις κύριες δημιουργικές τεχνικές.
3. Μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλες τις κλίμακες:

α) Δημόσια πολιτική, κοινωνική επιχειρηματικότητα, πολιτιστική κληρονομιά, τεχνολογική καινοτομία, έξυπνες πόλεις, επιστημονική έρευνα, οικονομική διπλωματία, έξυπνη άμυνα, branding κ.ά.

β) Ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών, νέων βιομηχανιών, νέων αγορών και νέων επιχειρηματικών μοντέλων.

γ) Ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας.

Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας θα παρουσιαστεί σύντομα σε συνέδρια και ημερίδες, ενώ τόσο το θεωρητικό πλαίσιο όσο και τα πεδία και οι τρόποι εφαρμογής του εξηγούνται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό που θα κυκλοφορήσει τις αρχές του 2019.

Στην αυγή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, η Εννοιολογική Μεταφορά –ως ένα δυναμικό, διεπιστημονικό εργαλείο– μπορεί να προωθήσει το δημιουργικό συγκερασμό του ψηφιακού με το φυσικό και το βιολογικό κόσμο. Τα Μεγάλα Δεδομένα Αλγορίθμων βοηθούν στην ανάλυση όλων των στοιχείων και στον εντοπισμών των μοτίβων – την ακατέργαστη ύλη της διαίσθησης. Εκεί που τελειώνει η Τεχνητή Νοημοσύνη αρχίζει η Ανθρώπινη Δημιουργικότητα. Όπως σημειώνει ο Jonas Salk «Η διαίσθηση θα πει στο σκεπτόμενο μυαλό προς τα πού να κοιτάξει μετά».

Ο George Lakoff, στη μελέτη του The Contemporary Theory of Metaphor, σημειώνει ότι «Οι γενικότητες που διέπουν τις λογοτεχνικές μεταφορικές εκφράσεις δεν βρίσκονται στη γλώσσα, αλλά στη σκέψη: Είναι γενικές χαρτογραφήσεις που διαπερνούν τα εννοιολογικά πεδία. Επιπλέον, αυτές οι γενικές αρχές που παίρνουν τη μορφή «εννοιολογικών χαρτών», εφαρμόζονται όχι μόνο στις αυθεντικές λογοτεχνικές εκφράσεις, αλλά πολύ περισσότερο στην καθημερινή γλώσσα. Εν συντομία, το επίκεντρο της μεταφοράς δεν τοποθετείται σε καμία περίπτωση στη γλώσσα, αλλά στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε ένα εννοιολογικό πεδίο σε σχέση με ένα άλλο.»

Διαφορετικές Μεταφορές μπορούν να δημιουργήσουν διαφορετικές όψεις και διαφορετικές ταξινομήσεις ενός όγκου δεδομένων, να οικοδομήσουν συσχετισμούς και να μεταφέρουν  το νόημα και τη σημασία σε διαφορετικά πλαίσια και καταστάσεις, να δημιουργήσουν νέες καινοτομίες σε διαφορετικούς τομείς και σε διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Η σημασία που αποδίδει ο Αριστοτέλης στη Μεταφορά αποτελεί αντικείμενο μελέτης κορυφαίων ερευνητών.

Στο βιβλίο τους Ο Μεταφορικός Λόγος, οι George Lakoff & Mark Johnsonαναφέρουν ότι: «Διαφορετικές μεταφορές μπορούν να δομήσουν διαφορετικές πλευρές μιας μοναδικής έννοιας […] Η μεταφορά θα μπορούσε να δημιουργήσει νέα σημασία, να δημιουργήσει ομοιότητες και μ’ αυτό τον τρόπο να καθορίσει μια νέα πραγματικότητα […] Η καινοτομία και ο νεοτερισμός δεν προκύπτουν ως εκ θαύματος, δεν έρχονται από το πουθενά. Χτίζονται με τα εργαλεία της καθημερινής μεταφορικής σκέψης […] Κάθε επιστημονική θεωρία δομείται από επιστήμονες – ανθρώπους που απαραίτητα χρησιμοποιούν τα εργαλεία του ανθρώπινου νου. Ένα από τα εργαλεία αυτά είναι η εννοιολογική μεταφορά».

Κορυφαίοι εμπειρογνώμονες υπογραμμίζουν τον κεντρικό ρόλο της Μεταφοράς στην ανάπτυξη ριζοσπαστικών καινοτομιών:

α) «Ορισμένες από τις πιο δημιουργικές εξελίξεις προκύπτουν όταν μια ιδέα που δουλεύει καλά σε ένα τομέα μεταφυτεύεται σε άλλο τομέα» (Mihaly Csikszentmihalyi).

β) «Ένας τεράστιος αριθμός δημιουργικών ανακαλύψεων είναι   αποτέλεσμα του αναλογικού τρόπου σκέψης» (Mark Runco).

Οι επιστημονικές ανακαλύψεις συχνά είναι αποτέλεσμα της χρήσης αναλογιών. Οι ειδικοί χτίζουν μοντέλα που κάνουν χρήση της αναλογίας, της μεταφοράς και της οπτικής απεικόνισης (visual imagery). Η Μεταφορική Αναλογία ενθαρρύνει τη δημιουργική σκέψη. Με τη χρήση μεταφορών και αναλογιών, μπορούμε να σπάσουμε μοτίβα, παγιωμένες αντιλήψεις και υπάρχοντες κανόνες, ανοίγοντας εντελώς νέα κανάλια και τρόπους σκέψεις και προσφέροντας δυνατές, ριζοσπαστικές λύσεις. Η μεταφορική σκέψη είναι συνυφασμένη με τη δημιουργικότητα. Η δημιουργική ενόραση και οι επιστημονικές ανακαλύψεις συχνά είναι το αποτέλεσμα της χρήσης αναλογιών.

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να σκεφτεί μεταφορικά; Μπορεί να μεταφέρει το νόημα και τη σημασία μιας κατάστασης σε μια διαφορετική κατάσταση, σε ένα άλλο εννοιολογικό πλαίσιο; Μπορεί να διατυπώσει το κατάλληλο ερώτημα, να ανακαλύψει το πρόβλημα, να δημιουργήσει ένα νέο εννοιολογικό πλαίσιο, μια νέα θεωρία, να αλλάξει την οπτική γωνία, να μετακινήσει το κέντρο (decenter); Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να έχει τη «διαίσθηση» κατά πόσο κινείται στη σωστή κατεύθυνση όταν βρεθεί σε αχαρτογράφητα νερά; Μπορεί να δημιουργήσει σε εντελώς άγνωστα ή/και απρόβλεπτα περιβάλλοντα; Μπορεί να μετασχηματίσει μια ακατέργαστη ιδέα ώστε να πολλαπλασιαστεί η αξία της αρχικής ιδέας;

Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να προσομοιάσει (simulate) τις ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου, όμως δεν θα μπορέσει ποτέ να αποκτήσει ανθρώπινη σκέψη – το υπόστρωμα, τα συστατικά στοιχεία είναι διαφορετικά. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να παράγει τεχνητή δημιουργικότητα, όχι όμως ανθρώπινη δημιουργικότητα. Επειδή τα αεροπλάνα πετούν δεν σημαίνει ότι είναι πουλιά. Η βιοτεχνολογία μπορεί στο μέλλον να έχει τη δυνατότητα να παράγει «βιοτεχνολογική» δημιουργικότητα, όχι όμως ανθρώπινη επινοητικότητα – το υπόβαθρο είναι διαφορετικό. Δεν είναι το ίδιο πράγμα.

Τα όποια συμπεράσματα από το γεγονός ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει νικήσει τους παγκόσμιους πρωταθλητές σε παιγνίδια που απαιτούν κυρίως μεγάλη υπολογιστική–συνδυαστική ισχύ (σκάκι, κινέζικο παιχνίδι «Γκο») δεν μπορούν αβασάνιστα να επεκταθούν και στο πεδίο της δημιουργικότητας και της ικανότητας για καινοτομία. Η διαφορά είναι ποιοτική, όχι ποσοτική.

Τον Αλγόριθμο μπορούμε να τον παρομοιάσουμε με το Σίσυφο, όχι όμως με τον Αριστοτέλη… με τον Πολύφημο, όχι όμως με τον Οδυσσέα. Την τεράστια υπολογιστική δύναμη του Αλγόριθμου μπορούμε να την παρομοιάσουμε με το «brute force» του Μινώταυρου, όχι όμως με την επινοητικότητα του Δαίδαλου και του Θησέα.

Στο μέλλον ο Αλγόριθμος μπορεί να αποκτήσει μεταφυσικές ιδιότητες και να αναδειχτεί σε Ολύμπιο θεό… μιλάμε πάντα μεταφορικά.  Μετά από χιλιάδες χρόνια ο Αλγόριθμος μπορεί να είναι σαν τον Ήφαιστο της Μυθολογίας, με το λατινικό όνομα «HomoHephaestus». Ποτέ όμως ο Αλγόριθμος δεν θα γίνει Homo Sapiens, ο Άνθρωπος ο Σοφός.

ΝΙΚΟΣ Γ. ΣΥΚΑΣ

Σύμβουλος Στρατηγικής & Καινοτομίας