Τα Μνημόνια ως πείραμα κοινωνικής μηχανικής

του Σταύρου Λυγερού

Μπορεί η κυβέρνηση να εορτάζει την έξοδο από τα Μνημόνια, αλλά η κοινωνία έχει γονατίσει υπό το βάρος των αλλεπάλληλων μνημονιακών μέτρων. Το δείχνει η διαρκής συσσώρευση ληξιπρόθεσμων οφειλών προς το δημόσιο, το δείχνει η εικόνα της αγοράς και των νοικοκυριών που αγωνίζονται για επιβίωση. Με ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας να έχει ήδη πέσει στον γκρεμό και ένα επίσης σημαντικό να βρίσκεται κοντά στο χείλος του, είναι αξιοσημείωτη η παντελής απουσία κοινωνικών αντιδράσεων τα τελευταία χρόνια.

Προ Μνημονίου, όταν κάποιο νομοσχέδιο προκαλούσε ογκώδεις, μαχητικές και επίμονες λαϊκές αντιδράσεις, η κυβέρνηση λάμβανε το μήνυμα πως εάν επέμενε θα είχε βαρύ πολιτικό-εκλογικό κόστος και συνήθως ή προχωρούσε σε ουσιαστικές τροποποιήσεις ή και υποχωρούσε. Με άλλα λόγια οι λαϊκές κινητοποιήσεις ήταν ένα είδος άτυπης διαπραγμάτευσης των εργαζομένων με τους κυβερνώντες. Ήταν μία διαδικασία που σε τελευταία ανάλυση προσέδιδε ευστάθεια στην κοινωνική ισορροπία.

Όταν το 2010 και το 2011 άρχισε να εφαρμόζεται το Μνημόνιο προέκυψε ως αντίδραση το πρωτοφανές σε μαζικότητα, σε ένταση και σε διάρκεια κίνημα των Αγανακτισμένων που είχε υποχρεώσει τα στελέχη της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ σχεδόν να κρύβονται. Η κοινωνία πίστευε τότε ακόμα ότι αντιδρώντας με μαζικές συγκεντρώσεις μπορούσε να επηρεάσει την κυβερνητική πολιτική. Σύντομα οι πολίτες συνειδητοποίησαν ότι ακόμα και η πιο μεγάλη διαδήλωση δεν ήταν ικανή να επηρεάσει τις κυβερνητικές αποφάσεις.

Την ασκούμενη πολιτική δεν την αποφάσιζε η εκλεγμένη κυβέρνηση. Την αποφάσιζαν οι δανειστές. Με τον πέλεκυ να μην εκταμιευθεί η εκάστοτε δόση και η Ελλάδα να χρεοκοπήσει, οι διαδοχικές κυβερνήσεις μετά το 2010 έκαναν αυτό που τους έλεγε η Τρόικα, αδιαφορώντας για το πολιτικό-εκλογικό κόστος. Κατά συνέπεια, ο άτυπος μηχανισμός διαπραγμάτευσης μεταξύ πολιτικής εξουσίας και κοινωνικών ομάδων που ίσχυε προ Μνημονίου είχε καταργηθεί.

Οι πολίτες δεν είχαν πλέον στα χέρια τους διαπραγματευτικό όπλο. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που μετά το 2012, παρότι εφαρμόσθηκαν επώδυνα μέτρα, δεν εκδηλώθηκαν αξιόλογες κοινωνικές αντιδράσεις. Ένας πρόσθετος λόγος είναι ότι απομακρύνθηκε η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου που χρεώθηκε πολιτικά το 1ο Μνημόνιο. Το γεγονός ότι η ΝΔ του Σαμαρά δεν είχε ψηφίσει το 1ο Μνημόνιο την είχε διευκολύνει πολιτικά να μη γίνει κύριος στόχος της διογκούμενης λαϊκής δυσαρέσκειας.

Στον Τσίπρα από απόγνωση

Όταν, όμως, η ΝΔ συνέπραξε με το ΠΑΣΟΚ και το ΛΑΟΣ στον σχηματισμό της κυβέρνησης Παπαδήμου και στην εφαρμογή του 2ου Μνημονίου, τα πληττόμενα μικρομεσαία στρώματα στράφηκαν από απόγνωση προς τον Τσίπρα, που τους υποσχέθηκε πως θα τους απαλλάξει από τα μνημονιακά δεσμά. Έτσι στις εκλογές του 2012 ο ΣΥΡΙΖΑ μετατράπηκε από ένα μικρό κόμμα διαμαρτυρίας σε αξιωματική αντιπολίτευση και μάλιστα με μικρή διαφορά από τη ΝΔ.

Τα κεντροαριστερής απόχρωσης μικρομεσαία στρώματα, αλλά και μικρομεσαίοι ψηφοφόροι δεξιάς προέλευσης, ήλπιζαν πως στις επόμενες εκλογές θα κατάφερναν αυτό που δεν είχαν καταφέρει το 2012: θα έφερναν με την ψήφο τους τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία και αυτός, όπως ισχυριζόταν, θα τερμάτιζε τις μνημονιακές πολιτικές, «θα έσκιζε τα Μνημόνια». Γι’ αυτό και έκαναν υπομονή, προσδοκώντας να λύσουν το πρόβλημά τους με την ψήφο τους.

Ο Τσίπρας έγινε πρωθυπουργός,  ακολούθησε το γνωστό ταραχώδες εξάμηνο και από το καλοκαίρι του 2015 εφαρμόζει το 3ο Μνημόνιο. Από τότε η ελπίδα για μία δημοκρατική διέξοδο από το μνημονιακό τούνελ διαψεύσθηκε. Έχοντας υποστεί οκτώ χρόνια σκληρών μέτρων, ο κοινωνικός ιστός έχει πάψει να είναι σταθερός. Χωρίς ορατή πολιτική διέξοδο, όμως, τα μικρομεσαία νοικοκυριά, που αποτελούν τον κορμό της ελληνικής κοινωνίας, έσκυψαν το κεφάλι, προσδοκώντας το τέλος των Μνημονίων. Αγωνίζονται όλα αυτά τα χρόνια με νύχια και με δόντια να κρατήσουν το κεφάλι έξω από το νερό.

Κατήφορος χωρίς πάτο

Είναι η πρώτη φορά μεταπολεμικά που καθίσταται αδύνατη η αναπαραγωγή της υφιστάμενης κοινωνικής δομής. Ο πολλαπλασιασμός των οικονομικών και κοινωνικών ερειπίων έχει παροξύνει το κλίμα, αλλά χωρίς πολιτική διέξοδο η κοινωνική οργή εσωτερικεύεται. Το Μνημόνιο, όμως, δεν είναι ένα πικρό ποτήρι που κλείνεις τη μύτη, το πίνεις μονορούφι και ξεμπερδεύεις. Ούτε καν μία θεραπεία ορισμένης χρονικής διάρκειας.

Τα τρία Μνημόνια ήταν στην πραγματικότητα παραλλαγές του ίδιου ενιαίου προγράμματος. Τα όσα λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα από το 2010 έχουν κρίσιμη σημασία και όχι μόνο για τους Έλληνες που υπέστησαν και θα υφίστανται για πολλά-πολλά ακόμα χρόνια τις συνέπειες. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα πρωτόγνωρο πείραμα κοινωνικής μηχανικής, από την έκβαση του οποίου θα κριθούν πολλά στην Ευρωζώνη.

Έτσι κι αλλιώς, η παγκοσμιοποίηση πιέζει το ευρωπαϊκό κεφάλαιο και κατ’ επέκτασιν τις συστημικές πολιτικές δυνάμεις να εγκαταλείψουν τις αρχές του Κοινωνικού Κράτους και μίας σχετικά ισορροπημένης κατανομής του πλούτου. Είναι αυτές οι αρχές που επέτρεψαν την ανάπτυξη μίας ισχυρής μεσαίας τάξης, διαμορφώνοντας κλίμα κοινωνικής συναίνεσης και πολιτικής ευστάθεια στις δυτικές χώρες. Είναι αυτές οι αρχές που τώρα σταδιακά σε όλη σχεδόν την Ευρώπη εγκαταλείπονται περισσότερο ή λιγότερο, πιο γρήγορα ή πιο αργά.

Πηγή slpress