Το στοίχημα του εκσυγχρονισμού

του Χρήστου Γιανναρά

Α​​​​υτοί έχουν το δολλάριο – εμείς έχουμε τον Αλλάχ»: Ηταν η φράση που χρησιμοποίησε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, για να εγκαρδιώσει τον λαό του, όταν η οικονομία της χώρας του απειλήθηκε ευθέως από τις ΗΠΑ.

Φράση τυπικής θρησκοληψίας – σκόπιμης ή ειλικρινούς: τα κίνητρα δεν επηρεάζουν την ιστορική σημασία της. Οπωσδήποτε είναι το πρώτο «όχι», από την ηγεσία και την κατάδηλη πλειοψηφία των πολιτών μιας χώρας, στη μονοκρατορική (πλανητική) απολυταρχία των «Αγορών». Λίγα λεπτά μετά την εκφώνηση της φράσης από τον Ερντογάν, γυναίκες και άνδρες στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης και της Αγκυρας έσκιζαν επιδεικτικά χαρτονομίσματα δολλαρίου σε κλίμα πανηγυρισμού.

Εκπληξη και ξάφνιασμα προξένησε, πριν μερικά χρόνια, και η δημοψηφισματική προτίμηση των Ισλανδών: να διασώσουν τις κοινωνιοκεντρικές προτεραιότητες του οικονομικού τους συστήματος και να αφήσουν τις τράπεζες να χρεοκοπήσουν ό,τι κι αν στοίχιζε η χρεοκοπία σε καταθέτες και επενδυτές. Ξεχωριστό ιστορικό προνόμιο διεκδίκησε και η παρακμιακή ελλαδική κοινωνία, το καλοκαίρι του 2015, καταπλήσσοντας την υφήλιο, όταν, σε δημοψήφισμα, το 61,31% του λαού ψήφισε τη μη υποταγή στον εκβιασμό των «Αγορών», έστω και με τίμημα ενδεχόμενη έξοδο από τη γερμανική νομισματική δεσποτεία (κοινώς «ευρωζώνη»).

Η ισλανδική αντίσταση στον επιθετικό ολοκληρωτισμό των Αγορών θα μπορούσε να έχει καταγωγή θρησκευτικής ευτολμίας, αν υπολογίσει κανείς τη σκανδιναβική παράδοση κοινωφελούς ορθολογισμού, ριζωμένη στον προτεσταντικό ηθικισμό. Για το ελλαδικό δημοψήφισμα δεν υπάρχει περιθώριο τέτοιων υποθέσεων: επρόκειτο για πρόσχημα («φύλλο συκής» με προαποφασισμένη την ανακολουθία και ασυνέπεια) – ψιμύθιο για τη «θρησκοληψία» της εξουσιολαγνείας και πλουτομανίας της τάχα και «ριζοσπαστικής» Αριστεράς.

Ο Ερντογάν, αντιτάσσοντας τον Αλλάχ στο δολλάριο, είναι ο πρώτος (και μέχρι στιγμής μοναδικός) ηγέτης που λέει «όχι» σε έναν παγκοσμιοποιημένο πολιτισμό, σε ένα «παράδειγμα» (καθολικό τρόπο του βίου) εκμαυλιστικά παντοδύναμο. Το θρησκευτικό έρεισμα της τόλμης του μοιάζει σαθρό, ενώ έχει αντίπαλο τον ιστορικο-υλιστικό μηδενισμό της Δύσης και τη φρικώδη απανθρωπία που ο μηδενισμός παράγει, καμουφλαρισμένη με προσχηματικούς θεσμούς και «φιλελεύθερες» παρλαπίπες.

Σαθρό αντέρεισμα ο ισλαμισμός, αν και εμφανίζει μια επεκτατική δυναμική που καταπλήσσει (κυρίαρχος σχεδόν στην Αφρική, ακάθεκτη η εξάπλωσή του στην Ασία, απίστευτη η διεύρυνση της παρουσίας του στις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες). Αλλά παραμένει μια θρησκεία χωρίς μεταφυσική, με παιδαριώδεις απαντήσεις στα υπαρκτικά ερωτήματα του ανθρώπου. Γι’ αυτό και με πρωτόγονο ηθικιστικό φορμαλισμό, απάνθρωπο.

Ο Ερντογάν, συνετότατος, δεν διανοήθηκε ποτέ να αντιτάξει ιδεολογικά το Ισλάμ στον μηδενισμό της Δύσης. Εχει την πολιτική οξυδέρκεια να εμπιστεύεται την «πράξη» (τη διαμόρφωση του έμπρακτου συλλογικού βίου), όχι το πεδίο των ιδεολογημάτων και «πεποιθήσεων». Προώθησε το δυτικό μοντέλο ανάπτυξης της χώρας, όχι τον εκδυτικισμό των συνειδήσεων, όχι την τριτοκοσμική ξιπασιά, τη λιγούρα των απομιμήσεων. Τα εκθαμβωτικά μοντέρνα «υπερκαταστήματα» σε κάθε παραμικρή πόλη, οι γέφυρες και τα τούνελ στην Κωνσταντινούπολη, η παραγωγή (συναρμολόγηση) και εμπορία πολεμικών αεροπλάνων (F16) συνοδεύουν την ίδρυση τεράστιου αριθμού πανεπιστημίων – τα πλήθυνε απίστευτα και τα γέμισε «μαντίλες» ο Ερντογάν.

Οι Κεμαλικοί πάσχιζαν δήθεν για «εξευρωπαϊσμό» της Τουρκίας και εξίσωση των φύλων, αλλά, με απαγορευμένη τη μαντίλα, ο γυναικείος πληθυσμός ζούσε στο κοινωνικό περιθώριο. Τώρα τα πανεπιστήμια, εκσυγχρονισμένα και εξοπλισμένα στο υψηλότερο δυνατό ευρωπαϊκό επίπεδο, κατακλύζονται από «μαντίλες» – η εξωμοσία δεν είναι οπωσδήποτε προϋπόθεση της «προόδου» και του «εκσυγχρονισμού».

Οι δικτατορικές εξουσίες του Ερντογάν, οι απάνθρωπες αυθαιρεσίες του, τα παρανοϊκά μεγαλεία του ανακτόρου του, το αίμα εκατομμυρίων Κούρδων που θα τον κατατάσσει πάντοτε στους σφαγείς της Ιστορίας, αυτά και πάμπολλα ανάλογα δεν αμνηστεύονται επειδή έχει χάρισμα ηγετικό και πολιτική οξυδέρκεια. Αλλά αυτή η κρίση για τον Ερντογάν προϋποθέτει κριτήρια τίμιας εμμονής στην ελευθερία και αξιοπρέπεια του ανθρώπου, όχι τα πανουργήματα των τάχα και «δικαιωμάτων» απρόσωπων καταναλωτικών μονάδων, που οι «Αγορές» και οι λακέδες τους ρεκλαμάρουν σαν τον ύψιστο πολιτισμό.

Αν προλάβει πια να υπάρξει ταλαντούχος πολιτικός, ενθεγέρτης, στην τελειωμένη Ελλάδα, δεν θα ακουστεί από το στόμα του ούτε συνθηματολογία αντιπαλότητας προς τη Δύση ούτε η κωμική αγραμματοσύνη του «ανήκομεν εις την Δύσιν». Ούτε απόρριψη ούτε άνευ όρων πιθηκισμός.

Υπάρχει Ελληνισμός σημαίνει: Λειτουργεί η συνέχεια της γλώσσας, ο κάθε Ελληνας διαβάζει την «κοινή» ελληνική με την άνεση που διαβάζει τον Ελύτη, ζει τη «δημοκρατία» με τους όρους της αυτοδιαχειριζόμενης κοινότητας, πηγαίνει στην εκκλησιά όχι για να «ωφεληθεί» αλλά για να γιορτάσει.

Από εκεί και πέρα προσλαμβάνει οτιδήποτε από παντού με κάθε άνεση. Οχι για να μιμηθεί συμπλεγματικά, αλλά για τον πλουτισμό της ζωής του.

Πηγή Καθημερινή