Η βία της καθημερινότητας στον κόσμο των μνημονίων

του Δημήτρη Γιαννάτου

Σε όλη την πορεία εξέλιξης των ανθρώπινων κοινωνιών η βίαιη και επιθετική συμπεριφορά, αποτελεί στοιχείο σύνθεσής τους. Επιπλέον, αν θυμηθούμε τον Φρόυντ αποτελεί το τίμημα της εισόδου του ανθρώπου στον πολιτισμό, που θεωρούμενος «πηγή δυστυχίας» - καθώς τον αποξένωσε από την πρότερη «φυσιολογική» φυσική ζωή του - αυξάνει και την ψυχολογική πίεσή στην προσπάθειά του να ...«εξανθρωπιστεί».

Αυτό που ποικίλει είναι η τυπολογία της βίας. Η μορφή και το περιεχόμενό της, ο τρόπος που εκδηλώνεται, η ποσότητα και η έντασή της. Από την θεσμική ή μη θεσμική αποδοχή της βίας (πολεμικές συγκρούσεις, νόμιμη βία του Κράτους, οικονομική ανισότητα που επιφέρει εξαθλίωση, επαναστάσεις, κ.α ) μέχρι την ατομική επιθετικότητα ή το έγκλημα, ο πυρήνας αυτής της ανθρώπινης συμπεριφοράς εμφανίζει κοινά οντολογικά ψυχολογικά και κοινωνικά στοιχεία. Άλλοτε υποδηλώνει μια παράδοξη μορφή «επικοινωνίας» και «σχέσης» που αδυνατεί να μετεξελιχθεί μέσα από ορθολογικό διάλογο και άλλοτε ή ταυτόχρονα εκφράζει ψυχολογικά και κοινωνικά συμπτώματα των ατόμων και των ανθρώπινων ομάδων.

Η πίκρα οδηγεί σε εκδίκηση, ως ανώριμη έκφραση συναισθημάτων

Στο πλαίσιο της τυπολογίας εντάσσεται και η βιαιοπραγία κατά του Δήμαρχου Θεσσαλονίκης κ.Μπουτάρη. Η οποία προκάλεσε μεγάλη αντίδραση και καταδίκη από αντιφατικές και ανόμοιες κοινωνικές ομάδες. Αποτελεί ένα συμβολικό αποκορύφωμα μιας περιόδου πληθωρισμού της βίας, στη χώρα μας.

Η απρόβλεπτη εφαρμογή της μνημονιακής καταστολής και κυριαρχίας, επέφερε ένα ανεπανάληπτο σοκ. Πλήγωσε ακαριαία και βάναυσα την υλική, κοινωνική και ψυχολογική καθημερινότητα του Έλληνα. Πότε ένιωθε να διώκεται και πότε να ενοχοποιείται ως υπεύθυνος για όλα, εντός της συστημικής ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κρίσης. Η απρόβλεπτη, βίαιη λοξοδρόμηση από έναν επίπονο αλλά σχετικά προβλέψιμο βίο και το πλήγωμα του Έλληνα πολίτη, οδηγούν συχνά στην επιθετικότητα. Αφετηρία είναι ένας πρωτόγονος αμυντικός μηχανισμός στα έμβια όντα. Για παράδειγμα ένα πληγωμένο ζώο είναι επιθετικό, ακόμα κι όταν προσπαθήσεις να το περιθάλψεις. Είναι μια πρώτη ενστικτώδης αμυντική αντίδραση μπροστά στον πόνο και τον φόβο. Δέχεται την βοήθεια μόνον όταν νιώσει ότι δεν κινδυνεύει.

Ο μηχανισμός αυτός, κοινός και στον άνθρωπο, μετεξελίχθηκε βασικά με την εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου, με τη μελέτη από τον άνθρωπο του ψυχισμού του και από την πολυσύνθετη εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών. Έτσι, βλέποντας την μεγάλη εξελικτική εικόνα του ανθρώπου, θα λέγαμε ότι βρήκε τρόπους να μετουσιώνει αυτή την φυσική του αντίδραση σε συμβατές για τον πολιτισμό του συμπεριφορές (πολιτική, θεσμοί, ψυχολογία, διάλογο, πολυσύνθετη λειτουργία της κοινότητας, δημιουργία, τέχνη, αθλητισμός, κ.α).

Σε εποχές μετάβασης, όπως αυτή που διανύουμε, η οποία δημιουργεί έντονες κοινωνικές κρίσεις, μοιάζει αυτός ο πρωτόγονος μηχανισμός να ξυπνά και τότε εμφανίζονται πολύπλευρες βίαιες συμπεριφορές. Βέβαια, αρχικά ο Έλληνας δεν «θύμωσε», αλλά έμεινε σοκαρισμένος. Η προτροπή να «θυμώσουμε», έφερε το κίνημα των «αγανακτισμένων» ως μια αντίδραση στη μοίρα που ετοιμαζόταν για την Ελλάδα. Ας διευκρινίσουμε ότι η έκφραση του θυμού, ως αποδοχή ενός συναισθήματός μας, είναι μια υγιής αντίδραση καθώς κάθε συναίσθημα που κουκουλώνεται αποτελεί μήτρα δημιουργίας περισσότερο επώδυνων ατομικών ψυχικών και στην περίπτωση μας, κοινωνικών συμπτωμάτων. Επίσης, εκφράζω το θυμό μου δεν σημαίνει πάντα γίνομαι βίαιος, αλλά αποτελεί και αφορμή να συνειδητοποιήσω τα συναισθήματα που κρύβονται από κάτω και να βρω ωφέλιμη διέξοδο.

Η φασιστική βία και η μηδενιστική ακροαριστερίστικη λογική της, θέριεψαν στο πολιτικό και κοινωνικό έδαφος της πατρίδας μας.

Η βία έρχεται όταν το υλικό του θυμού δεν μετουσιώνεται σε συμπεριφορά βοηθητική και ωφέλιμη για τον άτομο και το σύνολο. Κι όταν οι θεσμοί που θα βοηθήσουν στην μετουσίωση, δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη στους πολίτες. Τότε η πίκρα οδηγεί σε εκδίκηση, ως ανώριμη έκφραση συναισθημάτων. Και τότε γιγαντώνεται η φυσική δύναμη, η πρωτόγονη σωματική ενέργεια ως κάτι που ανατομικά και αποκλειστικά ορίζω. Όταν κανένας διαμεσολαβητικός θεσμός δεν προστατεύει και δεν εκπροσωπεί άδολα, γνήσια και αληθινά, το ατομικό ή το λαϊκό αίσθημα. Έτσι, η φασιστική βία και η μηδενιστική ακροαριστερίστικη λογική της, θέριεψαν στο πολιτικό και κοινωνικό έδαφος της πατρίδας μας.

Ταυτόχρονα, το κυρίαρχο ανθρωπολογικό πνεύμα της δυτικής κρίσης είναι η ρευστοποίηση των ταυτοτήτων και των κοινωνικών σημασιών που δομούσαν έναν περισσότερο συνεκτικό κόσμο και η συνακόλουθη αποδόμηση ως ιδεολογία. Η υπαρξιακή κρίση αξιών, η βίαιη αποδυνάμωση προηγούμενων ενοποιητικών θεσμών, ο ναρκισσισμός, ο εγωκεντρισμός, η ατομική εξασφάλιση με κάθε τίμημα έναντι της συλλογικής εθνικής προόδου, η οικονομική εξαθλίωση, η προδοσία των πολιτικών , η τραγική απομάκρυνση των διανοουμένων και των ανθρώπων του πνεύματος από το λαϊκό σώμα., κ.α, τείνουν να ορίσουν μια τραγική κανονικότητα. Η εξέλιξη αυτή οδηγεί μια χώρα των «συνόρων» όπως η Ελλάδα, στα όρια. Θεριεύει τον υπαρξιακό αποπροσανατολισμό της, χάνοντας ακόμα περισσότερο το πολιτισμικό και κοινωνικό της κέντρο.

Ο εθνικός και κοινωνικός μηδενισμός ως ιδεολογία, αυξάνει την ανοχή σε οποιαδήποτε συμπεριφορά και επιθετική ομάδα

Η μικροφυσική της βίας, η επιθετικότητα, είναι διάχυτη στον κοινωνικό ιστό μας. Τη συναντάμε στα ζευγάρια και τις οικογένειες αλλά και στο δρόμο, όπου η κοινωνική αγένεια και οι ευέξαπτοι πολίτες πληθαίνουν. Είναι ορατή ακόμα και στο facebook, όπου η κοροϊδία και το ξεγέλασμα (τρολλάρισμα), η ειρωνεία, οι αιχμηροί χαρακτηρισμοί, το μπλοκάρισμα και η διαγραφή, η επικριτική επικοινωνία, αντικαθιστούν το παραδοσιακό πείραγμα ως ζωντανό θεσμό επικοινωνίας, με έναν βάναυσο λεκτικό πόλεμο μεταξύ διαδικτυακών προφίλ. Ενώ, η αύξηση της ωμής φυσικής βίας, διογκώνεται από το ξεκαθάρισμα λογαριασμών στη νύχτα, την αύξηση της εγκληματικότητας, μέχρι την τυφλή πολιτική βία. Το ξεπέρασμα κάθε ηθικού ορίου και φραγμού είναι χαρακτηριστικό της επιθετικότητας των μνημονιακών καιρών μας. Ο εθνικός και κοινωνικός μηδενισμός ως ιδεολογία, αυξάνει την ανοχή σε οποιαδήποτε συμπεριφορά και επιθετική ομάδα. Η απώλεια οράματος, συλλογικού νοήματος και το δυσδιάκριτο μέλλον του τόπου μας, λιπαίνουν την αμοραλιστική και ανομική λογική: γαία πυρί μιχθήτω. Κάτι που ενορχήστρωσαν οι μνημονιακές κυβερνήσεις - με αποκορύφωμα την τελευταία - αιχμαλωτίζοντας το μέλλον, εξαγριώνοντας τον πολίτη, σχετικοποιώντας οποιαδήποτε αξία και ηθική, βοηθώντας να θριαμβεύει ο αμοραλισμός.

Τελευταία, μάλιστα, έχεις την αίσθηση ότι το αλλοτριωμένο Κράτος συν-θεσμίζει πια τη Βία. Με το ψέμα ως επιλεκτική αλήθεια, τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας, με την προπαγάνδα, την υποκρισία, τη λήθη, τις προσπάθειες επηρεασμού της Δικαιοσύνης, τη διπλή οργουελιανή γλώσσα, συμβάλλει υποσυνείδητα (μα μήπως και συνειδητά; ), στη συνδημιουργία της κοινωνίας του βίαιου θεάματος. Θαρρείς και κάνει εργαλείο εξουσίας και πολιτικής επιβίωσης τη διάχυτη επιθετικότητα. Μοιάζει συμπαίκτης - ενεργά ή υπόγεια – και συνδημιουργός του Θεάματος της Βίας, ώστε να αποτελεί ωφέλιμο μηχανισμό διακυβέρνησης. Έτσι, φρεζάρεται το νέο γόνιμο έδαφος να καρπίσει η συνάντηση των αλλοτριωμένων θεσμών εκπροσώπησης του λαϊκού πολιτικού συναισθήματος με τις φασιστικές ομάδες, τους Ρουβικώνες, τη μηδενιστική αντικοινωνική αντεξουσία, τα κυκλώματα και τη νέα παραοικονομία. Ορίζοντας νέους βραχίονες εξουσίας και παραεξουσίας. Κάνοντας, τους κυβερνητικούς θεσμούς και τις βίαιες συμπεριφορές ετερόκλητων ομάδων, να έχουν οι μεν, ανάγκη τους δε. Λειτουργώντας σε μια συστημική συμπληρωματικότητα. .

Μοιάζει, στις μέρες μας να συνειδητοποιούμε τη… Θεογονία του Ησίοδου,που εξιστορούσε τα αδέλφια, Κράτος και η Βία, τα τέκνα της Ωκεανίδος Στυγός και του Τιτάνα Πάλλαντα. Το ζήτημα είναι ότι αργεί να εμφανιστεί για την πατρίδα και το λαό μας, το τρίτο αδερφάκι, η Νίκη, η οποία ευελπιστούμε να παραμερίσει και να αλλάξει τον τοξικό ρόλο των …συγγενών της.

Κλείνοντας, αν θεωρώ κάτι αισιόδοξο, στην κατακραυγή του περιστατικού με τον Μπουτάρη, είναι ότι μεγάλος αριθμός ανθρώπων, λυπήθηκε και θεώρησε μεγάλη ντροπή, να επιτίθενται σ΄έναν ηλικιωμένο – όσο κι αν μπορεί να διαφωνείς μαζί του. Αυτή η παραδοσιακή κοινή λογική, είναι παρακαταθήκη της αξιοπρέπειας των απλών ανθρώπων, είναι το συναισθηματικό πνεύμα της «κοινής ευπρέπειας» (commondecency) που περιέγραφε ο Τζωρτζ Όργουελκαι σμίλεψε ο λαός μας στο πέρασμα των αιώνων, θεωρώντας τον σεβασμό στους γεροντότερους, ως ένα από εκείνα τα αξιακά όρια τα οποία «δεν γίνεται να ξεπερνάς» αν θέλεις να λογίζεσαι άνθρωπος, σε κοινωνίες εν ελευθερία. Είναι ένα προοδευτικό μήνυμα ενάντια σε όλες τις δεξιές και αριστερές - στην ουσία συντηρητικές- πολιτικές αναλύσεις των δίσεκτων καιρών μας!

Πηγή huffingtonpost.gr