ΚΙΝΑ Η ΝΕΑ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ (Ο ΜΑΡΞ ΣΤΟ ΠΕΚΙΝΟ!)

του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου

Οι επιδιώξεις μας την επόμενη τριετία είναι να εξαφανίσουμε οριστικά τη φτώχεια, να προχωρήσουμε το οικολογικό μας πρόγραμμα και να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας με τις χώρες που βρίσκονται κοντά στην Κίνα, μας λέει ο Huang Ping, Πρόεδρος του δικτύου δεξαμενών σκέψης που συμβουλεύει την κινεζική ηγεσία, υποδεικνύοντάς μας τη σημασία που έχει η επικείμενη επίσκεψη του Προέδρου Σι στην Ιαπωνία.

Εξέχων διανοούμενος στη σημερινή Κίνα, ο Huang Ping δεν κρύβει την ικανοποίησή του για την πρόσφατη ομιλία-ύμνο στον Καρλ Μαρξ του Κινέζου Προέδρου Σι, ενώ μοιάζει βαθύτατα προβληματισμένος και ανήσυχος με την εξέλιξη της διεθνούς πολιτικής κατάστασης, ιδίως στη Μέση Ανατολή.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στο Πεκίνο, όπως και στη Μόσχα και σε όλα τα μεγάλα κέντρα του κόσμου, αναλύουν τώρα πολύ προσεκτικά την αμερικανική και ισραηλινή παγκόσμια πολιτική, διερωτώμενοι ποια θα είναι η συνέχεια που επιφυλάσσεται σε όλα αυτά.

Το τελευταίο που θα ήθελαν οι ηγέτες της Κίνας και της Ρωσίας είναι μια μετωπική αντιπαράθεση με τη Δύση, κάτι που γνωρίζει η τελευταία και το εκμεταλλεύεται δεόντως. Το ερώτημα όμως είναι όχι τι θέλουν το Πεκίνο και η Μόσχα, αλλά μάλλον το τι μπορούν, και πως θα εκτιμήσουν το κόστος μιας σύγκρουσης σε σχέση με το κόστος μιας υποχώρησης.

Μια φήμη που κυκλοφορεί χρόνια τώρα εδώ στο Πεκίνο λέει ότι η παρακαταθήκη του Ντενγκ στους Κινέζους είναι να μην συγκρουσθούν με τους Αμερικανούς για πενήντα χρόνια. Η ειρήνη όμως θέλει δύο, ο πόλεμος μόνο έναν. Άλλωστε, πέρασαν τα σαράντα από τα πενήντα χρόνια, μας υπενθυμίζει με νόημα ένας από τους συνομιλητές μας εδώ στην πρωτεύουσα της Κίνας.

Δεν είναι φυσικά όλοι της ίδιας γνώμης. Υπάρχουν ασφαλώς, είναι αναπόφευκτο να υπάρχουν, όπως υπήρχαν και στη Σοβιετική Ένωση, οι δυνάμεις στο εσωτερικό της Κίνας που, από την ίδια την κοινωνική τους φύση, την ψυχολογία και τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους, αναπόφευκτα έλκονται, έστω κι αν δεν το λένε ανοιχτά, από την ιδέα μιας πλήρους παλινόρθωσης του καπιταλισμού στο εσωτερικό και μιας «Διαρκούς Ειρήνης» με τη Δύση διεθνώς, ακόμα κι αν το τίμημα είναι βαρύ.

Αυτά τα μεγάλα στρατηγικά θέματα μπορεί να μην τίθενται έτσι, αναφύονται όμως εμμέσως πλην σαφώς κάθε τόσο στη συζήτηση που γίνεται μεταξύ των Κινέζων οικονομολόγων. Κάθε τόσο υπάρχουν αυτοί που ζητάνε την «πλήρη απελευθέρωση των αγορών» και την πλήρη «ένταξη στην παγκοσμιοποίηση». ‘Όπως μας λέει όμως ένας σημαντικός διανοούμενος, που ενίοτε εισακούεται από την ηγεσία, «κάθε φορά κάτι γίνεται και η συζήτηση αυτή κόβεται. Τώρα, με όλα αυτά που κάνει ο Τραμπ πάλι ανεστάλησαν αυτοί οι προβληματισμοί».

Όσο για την οικολογία, την προστασία δηλαδή του περιβάλλοντος στην Κίνα, είναι επίσης εξαιρετικά σημαντική επιδίωξη λόγω των μεγάλων προβλημάτων και απειλών που δημιούργησε στον τομέα αυτό η εκρηκτική εκβιομηχάνιση της χώρας και ο τρόπος που αυτή έγινε.

Η φτώχεια έχει σχεδόν εξαφανισθεί από την Κίνα, παρόλο που οι ορισμοί της χώρας για το φαινόμενο είναι αρκετά αυστηρότεροι από τους αντίστοιχους δυτικούς. Αλλά για την κινεζική ηγεσία συνιστά τίτλο τιμής η πλήρης εξάλειψή της. ‘Όχι ασήμαντο επίτευγμα για μια χώρα όπου, σε όλη την ιστορία της και μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, η εξασφάλιση μιας κούπας με ρύζι ήταν το μεγάλο ανθρώπινο ζητούμενο για τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της.

Δεν μπορεί να κρίνει κανείς μόνον αφηρημένα και μόνον συγκρίνοντας με το ιδεώδες, αν και θα πρέπει να το κάνει κι αυτό, την εξέλιξη μιας χώρας, χωρίς να παίρνει υπόψιν του την ιστορική προοπτική.

Κίνα, Μαρξ και Σοσιαλισμός

Όταν είπα στην οδοντίατρό μου ότι θα πάω στην Κίνα, προσκεκλημένος σε ένα συνέδριο για τον Μαρξ και τον μαρξισμό, γύρισε μάλλον απορημένη και με ρώτησε: Τι σχέση έχει ο Μαρξ με την Κίνα;

Το ζήτημα της κοινωνικής φύσης του κινεζικού καθεστώτος εξακολουθεί να διχάζει αναλυτές και διανοούμενους διεθνώς. Αρνούμαι να πω ότι η Κίνα είναι σοσιαλιστική, λέει ο μαρξιστής Σαμίρ Αμίν, σε μια διάλεξή του σε ένα Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, αλλά προσθέτει ευθύς αμέσως ότι αρνείται επίσης να της αποδώσει τον χαρακτηρισμό «καπιταλιστική». Θυμίζει ότι και ο ίδιος ο Μάο δεν χαρακτήρισε ως σοσιαλιστική, αλλά ως λαϊκή δημοκρατική την επανάσταση της οποίας ηγήθηκε. Ρωτώ έναν από τους πιο διακεκριμένους Κινέζους οικονομολόγους ποιο είναι το ποσοστό της κρατικής ιδιοκτησίας, μου απαντά όμως ότι είναι δύσκολο να υπολογιστεί, λόγω των περίπλοκων μορφών ελέγχου της ιδιοκτησίας.

Δεν είναι μόνο ο «προορισμός» της Κίνας που συνιστά αίνιγμα, είναι και ευρύτερα το περιεχόμενο του σοσιαλισμού που διχάζει τους ίδιους τους οπαδούς του. Για μερικούς, η κρατικοποίηση των πάντων δεν συνιστά σοσιαλισμό, αντίθετα μεγάλη σημασία έχει, για να ορισθεί ένα καθεστώς ως σοσιαλισμό, ο βαθμός πραγματικής εμπλοκής των ανθρώπων και των κοινωνιών στις αποφάσεις που τις αφορούν. Δεν αποκλείουν, το αντίθετο, την συνύπαρξη σχεδιασμού και αγοράς σε μια μακρά χρονική περίοδο μετάβασης.

Με μια πολύ εντυπωσιακή ομιλία του, για τη 200ή επέτειο από τη γέννηση του Μαρξ, ο Κινέζος ηγέτης Σι έσπευσε να τον χαρακτηρίσει τον μεγαλύτερο στοχαστή της νεώτερης εποχής. Υπήρξε ο «δάσκαλος της επανάστασης για το προλεταριάτο και τους εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο», τόνισε ο ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας που, παρά τις όποιες μεταρρυθμίσεις και μια μεγάλη απομάκρυνση από τις πολύ εξισωτικές τάσεις των Μαοϊκών χρόνων, δεν παύει να κυβερνά την Κίνα, εβδομήντα σχεδόν χρόνια από την Κινέζικη Επανάσταση που, μαζί με την Ρωσική, προσδιόρισαν σε μεγάλο βαθμό τον Εικοστό Αιώνα όπως τον ξέρουμε.

Θα ήταν όντως αδιανόητη η φανταστική οικονομική μεγέθυνση της Κίνας, τις τελευταίες δεκαετίες, χωρίς τον βαθμό ανεξαρτησίας από τον παγκόσμιο καπιταλισμό που διαθέτει το κινεζικό κράτος μετά την επανάσταση του 1949. Η κινέζικη οικονομική επιτυχία δεν οφείλεται μόνο στην υιοθέτηση μεθόδων της αγοράς, αλλά και στους περιορισμούς που θέτει στην αγορά το κινεζικό κράτος, υπογραμμίζουν μερικοί από τους πιο διακεκριμένους Αμερικανούς οικονομολόγους, όπως ο Στίγκλιτς και ο Γκαλμπρέιθ, ή οι μελετητές των μεγάλων οικονομικο-γεωπολιτικών κύκλων, όπως ο Αρίγκι και ο Γκλάζιεφ.

Ο Μαρξ είναι πιο σχετικός σήμερα από ότι στην εποχή του, συνέχισε ο Κινέζος ηγέτης σε μια ομιλία – ύμνο όπου τόνισε την ορθότητα της συνεχιζόμενης επιμονής του κυβερνώντος ΚΚ της Κίνας στην υιοθέτηση των Μαρξιστικών ιδεών.

Είναι σαφές ότι παρήλθε η εποχή που στο Πεκίνο συζητούσαν τη μετονομασία του κόμματος σε σοσιαλδημοκρατικό. Το τι ακριβώς σημαίνουν αυτά θα φανεί ασφαλώς κυρίως στην πράξη. Συνιστούν πάντως μια σαφή διεκδίκηση ιδεολογικής νομιμοποίησης μέσω του μαρξισμού. Η ηγεσία του ΚΚΚ μοιάζει να απευθύνει, εμμέσως πλην σαφώς, ένα μήνυμα προς τις δυνάμεις που ενδεχομένως θα απέβλεπαν σε μία πλήρη καπιταλιστική παλινόρθωση στην Κίνα. Αλλά και αποτρέπει τυχόν ενδεχόμενο πολιτικής έκφρασης των κοινωνικών αντιθέσεων, από «τα αριστερά», εκτός ΚΚ. Η θέση των οπαδών του Μαρξ και του Μάο είναι μέσα, όχι έξω από το Κόμμα, φαίνεται να λέει ο Πρόεδρος Σι.

Δεν είναι όμως μόνο η ομιλία του Σι αλλά και οι εκατοντάδες εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα, όπως και το παγκόσμιο συνέδριο για τον Μαρξισμό στο οποίο παρευρισκόμεθα, στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, το παλαιότερο και πιο φημισμένο της χώρας, με τη συμμετοχή περισσότερων των εκατό διανοουμένων από τις πέντε ηπείρους και περισσότερων από 700 πανεπιστημιακούς από την ίδια την Κίνα.

Κίνα και παγκόσμια αριστερά

Συμμετέχουν, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας αριστερής (και όχι μόνο) διανόησης, όπως ο Γαλλοαιγύπτιος οικονομολόγος Σαμίρ Αμίν, ο γεωγράφος και μεγάλος κριτικός του νεοφιλελευθερισμού, ο Ντέιβιντ Χάρβευ, ο επίσης εξέχων Αμερικανός οικονομολόγος και σφοδρός επικριτής του νεοφιλελευθερισμού, Καθηγητής Μάικλ Χάντσον, ο πρώην επικεφαλής του ιταλικού Ινστιτούτου Γκράμσι, ο Βάκκα, αλλά και ο πρώην Πρωθυπουργός της Ιταλίας, ο Μάσιμο Ντ’ Αλέμα.

Ο τελευταίος φιλοτεχνεί ένα τρομακτικό πίνακα των συνεπειών της ανόδου του Χρηματιστικού Κεφαλαίου παγκοσμίως, με πολλές αναφορές στις προφητικές ενοράσεις του Μαρξ στα Γκρούντρισσε και του Γκράμσι στα Τετράδια της Φυλακής. Ακούγοντάς τον κανείς, τείνει να ξεχάσει ότι διετέλεσε Πρωθυπουργός της Ιταλίας κατά τη διάρκεια του βομβαρδισμού της Γιουγκοσλαβίας…

Παλιός Μαοϊκός, ο οικονομολόγος της ανάπτυξης Σαμίρ Αμίν προειδοποιεί τους Κινέζους για τις καταστροφικές συνέπειες που θα μπορούσε να έχει η ένταξή τους στην «χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση», αλλά και η τυχόν μετατροπή της γης σε αγοραίο εμπόρευμα, αναφέροντας τα χαρακτηριστικά παραδείγματα της Ινδίας, που λεηλατήθηκε δια της ενσωμάτωσής τους από τους Ινδουϊστές στον παγκόσμιο καπιταλισμό, και της Βραζιλίας των απέραντων παραγκουπόλεων. Τυχόν εμπορευματοποίηση της γης, τονίζει ο Αμίν, θα οδηγήσει σε ρήξη τη συμμαχία αγροτών, εργατών και μεσαίων στρωμάτων που στήριξε την κινεζική ενότητα μετά το 1949, προκαλώντας και στην Κίνα το φαινόμενο των παραγκουπόλεων, των φαβέλλας της Λατινικής Αμερικής.

Οι Κινέζοι σύνεδροι μοιάζουν εξάλλου να τον ακούν πολύ προσεκτικά, όταν τους προειδοποιεί ότι αυτοί και η Ρωσία είναι ο αληθινός στόχος των Δυτικών, πίσω από τις απειλές και τον πόλεμο κατά του Ιράν και της Βορείου Κορέας. Θα κάνουν τα πάντα, περιλαμβανομένου του πολέμου και του πυρηνικού πολέμου για να σας σταματήσουν, τους προειδοποιεί, υπενθυμίζοντας το παράδειγμα της Ρωσίας του Γέλτσιν που έκανε όλες τις δυνατές παραχωρήσεις στους Δυτικούς, για να τους δει να την επιτίθενται ανελέητα.

Ο γεωγράφος Ντέιβιντ Χάρβει από την πλευρά του, επανέρχεται στο ζήτημα της συστημικής κρίσης του καπιταλισμού, αλλά και εμμέσως πλην σαφώς, μοιάζει να υπαινίσσεται έναν κίνδυνο υπερθέρμανσης για την κινεζική οικονομία.

Την ίδια ώρα που η Αμερική τρίζει τα δόντια της στο Ιράν, τη Βενεζουέλα, τη Ρωσία, και κάμποσους άλλους, η Κίνα προσθέτει κάθε χρόνο μια Ιταλία στην οικονομία της. Απομένει να δούμε που θα πάει αυτή η εκρηκτική αντίθεση που προσδιορίζει την κατάσταση τον σημερινό κόσμο.

Πηγή