Η επικίνδυνη γερμανική φαντασίωση για το ιδεατό Ράιχ

Του Κώστα Μελά 

Η εικόνα του εθνικού παρελθόντος αποτελεί μέρος της αυτοεικόνας κάθε λαού. Είναι εντελώς συνηθισμένο, στα έθνη γενικά, οι άνθρωποι να γαλουχούνται με αντιλήψεις αναφορικά με την αξία και τη σπουδαιότητα του έθνους τους. Αντιλήψεις, οι οποίες υπερτερούν κατά πολύ έναντι κάθε νηφάλιας αποτίμησης, στηριζόμενης στα αντικειμενικά δεδομένα. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά τα πράγματα στην Γερμανία.

Όπως συμβαίνει παντού, λοιπόν, έτσι και στη Γερμανία, το ρεαλιστικό αίσθημα υπερηφάνειας για τα εθνικά επιτεύγματα και τα εθνικά χαρακτηριστικά μεταλλάχθηκε ανεπαίσθητα σε μια υπερηφάνεια, η οποία αφορά κατορθώματα και γνωρίσματα υπερμεγεθυμένα, ή και εντελώς φανταστικά. Για κοινωνιοεξελικτικούς και πολιτισμικούς λόγους, όμως, σ’ αυτή τη χώρα δημιουργήθηκε μια ειδική κατάσταση. Η εθνική αυτοσυνείδηση (ανάμεσα στην υπερηφάνεια και στην αλαζονεία) παρέμεινε σχετικά επισφαλής και ευάλωτη.

Η μετεξέλιξη της Γερμανίας, αρχικά σε ενιαίο απολυταρχικό κράτος και κατόπιν σε ενιαίο εθνικό κράτος, συντελέστηκε με πολύ βραδείς ρυθμούς και με μεγάλη καθυστέρηση σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά απολυταρχικά ή εθνικά κράτη. Τα ανερχόμενα γερμανικά μεσαία στρώματα αισθάνονταν μειονεκτικά έναντι των αντίστοιχων αγγλικών και γαλλικών, λόγω της αργοπορημένης ανάπτυξής τους. Γι’ αυτό και στράφηκαν στην ανάδειξη ορισμένων συλλογικών επιτευγμάτων σε τομείς της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας, της μουσικής και άλλων τεχνών. Δηλαδή, σε αυτό που ονομάστηκε γερμανική Kultur (σε αντίθεση με τον όρο civilization που χρησιμοποιούν οι αγγλοσάξονες).

Το ειδικά γερμανικό

Σε σύγκριση με άλλες χώρες (π.χ. Αγγλία) οι Γερμανοί διέθεταν μια αόριστη εικόνα για την πατρίδα τους και τα εθνικά χαρακτηριστικά της. Δεν υπήρχε κάποιος «τρόπος ζωής», ο οποίος να λογίζεται στη σκέψη και στον λόγο ως χαρακτηριστικά γερμανικός. Το μόνο ειδικά γερμανικό ήταν μια γενική κοσμοθεώρηση, ένας ιδιαίτερος τύπος πεποιθήσεων και τίποτε παραπάνω. Έτσι ο Γερμανός κυρίως αισθανόταν αυτή την αξία και ελάχιστα την βίωνε στην καθημερινή του πραγματικότητα. Δεν απέρρεε, δηλαδή, από την γερμανική αυτοεικόνα τίποτε που να μπορεί να ληφθεί ως κανόνας πρακτικής καθοδήγησης στην καθημερινή ζωή.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι Γερμανοί να βασίζονται μόνο στις ατομικές τους προσλήψεις. Δεν συνδέονταν με ένα συγκεκριμένο κώδικα διαγωγής που να παρέχει στα άτομα ένα σχετικά σταθερό μέτρο. Ένα μέτρο εσωτερικευμένο υπό τη μορφή ενός στρώματος της ατομικής τους συνείδησης, με βάση το οποίο θα έκριναν τους άλλους και τον εαυτό τους.

Την εθνική συνείδηση, εκτός από αίσθηση, η μεγάλη μάζα των Γερμανών την βίωνε κυρίως σε εορτασμούς, επίσημες αργίες και προπαντός σε κρίσεις και καταστάσεις κινδύνου. Σε εκείνες τις στιγμές, ο γερμανικός λαός συνειρμικά οδηγούνταν σε μια εθνική ανάταση, η οποία συνόρευε με το «ιερό» και είχε έντονα μυστικιστικά στοιχεία.

Λαχτάρα για εθνικά ιδεώδη

Κατά τη διάρκεια αιώνων απολυταρχικής εξουσίας, οι Γερμανοί είχαν καλλιεργήσει μια σιωπηρή λαχτάρα για εθνικά ιδεώδη, πεποιθήσεις, βασικές αρχές και πρότυπα. Σε ομαλές περιόδους, η μεγάλη ιδεατή εικόνα της Γερμανίας βρισκόταν στο παρασκήνιο. Έδινε λίγη από τη λάμψη της στη ζωή του γερμανικού λαού τις μέρες γιορτής. Έριχνε, όμως, και μια βαριά σκιά.

Η εικόνα αυτή ήταν τόσο εξυψωμένη, ώστε πολλοί Γερμανοί θεωρούσαν τα καθημερινά δρώμενα της πολιτικής ζωής αποκρουστικά και ασήμαντα. Το βαθύ χάσμα ανάμεσα στο ιδανικό και στην πραγματικότητα, ανάμεσα στο εξαιρετικό και στο κανονικό, είχε κι απ’ αυτή την άποψη ευρύτατες συνέπειες: η πραγματικότητα και η κανονικότητα απαξιώνονταν ως ασήμαντες και ανούσιες.

Τη συγκεκριμένη τάση των Γερμανών να αναζητούν ένα συλλογικό ιδανικό έξω από την καθημερινή ζωή την ενίσχυε και, στην πραγματικότητα, την αναπαρήγε η εικόνα ενός τάχα χαμένου εθνικού μεγαλείου. Αυτό συνέβαινε διαμέσου της εξιδανικευμένης εικόνας του ισχυρού Ράιχ του παρελθόντος.

Κάθε Γερμανός έχει αφομοιώσει αυτή την εικόνα ως μέρος της ταυτότητάς του. Αυτή αποτελούσε μέρος της απάντησης στο ερώτημα: «Τι είμαι ως Γερμανός;» Αυτό το Ράιχ, αυτή η ιδεατή εικόνα της Γερμανίας, επανερχόταν σταθερά ως σημείο αναφοράς για χειροπιαστή δράση σε κρίσιμες καταστάσεις. Αποτελούσε σύμβολο, πίσω από το οποίο συσπειρώνονταν οι Γερμανοί. Κινητοποιούσε ισχυρές συναισθηματικές δυνάμεις.

Το υπερμεγενθυμένο ιδεατό «εμείς»

Η πραγματική και η ιδεατή Γερμανία έρχονταν πιο κοντά. Κάποιες φορές, για σύντομο διάστημα, έφτασαν σχεδόν να ταυτιστούν. Σε τέτοιες καταστάσεις, η απολυτότητα και η αδιαλλαξία του γερμανικού εθνικού ιδανικού δικαιώνονταν πλήρως. Όταν το ζήτημα είχε να κάνει με την αποκατάσταση της παλαιάς δόξας της Γερμανίας, η πραγματική πολιτική κατάσταση μπορούσε να παραγνωριστεί πλήρως. Ήταν αδιανόητο να υπάρξει η οποιαδήποτε υποχώρηση.

Ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Γερμανών, τα οποία έχουν θεωρηθεί ως επικίνδυνα (ισχυρή δόση επιθετικότητας και καταστρεπτικότητας) οφείλονται περισσότερο σε μια τάση που έχει ενσταλαχτεί στους Γερμανούς από τις παραδοσιακές συμπεριφορές τους. Επίσης, οφείλονται και στη συνδυαστική επίδραση των επαναλαμβανόμενων ιστορικών βιωμάτων, της εκπαίδευσης και της προπαγάνδας.

Όταν, λοιπόν, σε κρίσιμες καταστάσεις γινόταν επίκληση του υπερμεγεθυμένου ιδεατού «εμείς», οι Γερμανοί ενεργούν στο όνομα της Γερμανίας τόσο τυφλά όσο το απαιτεί το υψηλό ιδανικό τους. Δηλαδή, αδιαφορώντας γι’ αυτό που οι άλλοι αποκαλούν «σκληρή πραγματικότητα». Δεν λογαριάζουν τις συνέπειες για τους υπόλοιπους και για τους εαυτούς τους. Στο βωμό της ιδεατής Γερμανίας τα πάντα φαίνονταν δυνατά κι επιτρεπτά. Ο πατριωτισμός-εθνικισμός των Γερμανών είναι κατά βάση ρομαντικός. Γι’ αυτό και είναι επικίνδυνος.

Πηγή "Σταύρος Λυγερός"

Ας μιλήσουμε επιτέλους