Ο Βαρουφάκης και η συνταγή της αποτυχίας (Β’)

Ελευθερη Λαικη Αντιστασιακη Συσπειρωση

Του Εric Τoussaint

Μετάφραση από τα γαλλικά: Christine Cooreman

Μέρος 4ο: Ο Βαρουφάκης συγκέντρωσε γύρω του οπαδούς της κυρίαρχης τάξης, ως συμβούλους

Η σειρά άρθρων που αφιερώνω στο βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη αποτελεί έναν οδηγό για τους αναγνώστε και τις αναγνώστριες της αριστεράς που δεν θέλουν να αρκεστούν στην κυρίαρχη αφήγηση που δίνουν τα μεγάλα ΜΜΕ και οι κυβερνήσεις της τρόικας. Αναγνώστες και αναγνώστριες που δεν ικανοποιούνται επίσης από την εκδοχή που προτείνει ο πρώην υπουργός οικονομικών. Σε αντίστιξη με την διήγηση του Βαρουφάκη, αναφέρω γεγονότα τα οποία αποσιωπά και εκφράζω μια γνώμη διαφορετική από την δική του περί του τί έπρεπε να πράξει και τί έπραξε. Η διήγησή μου δεν υποκαθιστά την δική του, διαβάζεται παράλληλα.

Είναι ουσιαστικό ν’αφιερώσει κανείς χρόνο στο να αναλύσει την πολιτική που εφάρμοσαν ο Βαρουφάκης κι η κυβέρνηση Τσίπρα διότι, για πρώτη φορά στον 21ο αιώνα, μια κυβέρνηση της ριζοσπαστικής αριστεράς εκλέχτηκε στην Ευρώπη. Η κατανόηση των ελλείψεων και η εξαγωγή διδαγμάτων από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε τα προβλήματα που συναντούσε είναι μείζονος σημασίας αν θέλουμε να έχουμε μιαν ευκαιρία να μην καταλήξουμε σε νέο φιάσκο. Σε άλλες χώρες της Ευρώπης, μια πλειοψηφία εκλογέων μπορεί να φέρει στην κυβέρνηση δυνάμεις της αριστεράς που υπόσχονται την ρήξη με την μακριά νεοφιλελεύθερη νύχτα. Σίγουρα οι χώρες αυτές δεν είναι πολλές αλλά υπάρχουν. Ούτως ή άλλως, ακόμη κι εκεί όπου οι πιθανότητες ανόδου στην κυβέρνηση είναι πολύ περιορισμένες, είναι θεμελιώδες να παρουσιαστεί ένα συνεκτικό πρόγραμμα μέτρων που πρέπει να ληφθούν από μια κυβέρνηση τόσο πιστή στον λαό όσο είναι οι σημερινοί κυβερνώντες προς το μεγάλο κεφάλαιο.

Η κριτική που ασκώ στις επιλογές του Βαρουφάκη είναι συγκεκριμένη και σκληρή, χωρίς παραχωρήσεις. Παρά ταύτα, ο Βαρουφάκης έκανε τον κόπο να επικοινωνήσει αυτό που θεωρεί πως είναι το δικό του μέρος αλήθειας. Ανέλαβε ρίσκα πράττοντάς το. Αν δεν είχε γράψει αυτό το βιβλίο, πολλά σημαντικά γεγονότα θα είχαν παραμείνει άγνωστα. Δεν πρέπει να αναμένουμε ο Τσίπρας να δώσει σοβαρά την δική του εκδοχή του τί συνέβη. Του είναι αδύνατον να διηγηθεί την δράση του και να την δικαιολογήσει. Αν κάποτε συμβεί να υπογράψει μια διήγηση, θα έχει γραφτεί από κάποιον άλλον και θα είναι γεμάτη κοινοτοπίες.

Πρέπει επίσης να διακρίνουμε μεταξύ Τσίπρα και Βαρουφάκη: ο ένας υπέγραψε το 3ο μνημόνιο και το πέρασε στο ελληνικό Κοινοβούλιο, ο άλλος αντιτάχθηκε, έφυγε από την κυβέρνηση στις 6 Ιουλίου και, ως βουλευτής, καταψήφισε το μνημόνιο στις 15 Ιουλίου 2015.

Το διακύβευμα της κριτικής της πολιτικής που ακολούθησε η ελληνική κυβέρνηση το 2015 δεν συνίσταται κυρίως στον προσδιορισμό των ευθυνών που αντιστοιχούν σε Τσίπρα ή Βαρουφάκη ως άτομα. Το θεμελιώδες είναι να γίνει μια ανάλυση του πολιτικο-οικονομικού προσανατολισμού που εφαρμόστηκε ώστε να προσδιορίσουμε τα αίτια της αποτυχίας, να δούμε τί θα μπορούσε να είχε επιχειρηθεί σε αντικατάσταση και να εξάγουμε συμπεράσματα σχετικά με το τί μπορεί να πράξει μια κυβέρνηση της ριζοσπαστικής αριστεράς σε μια χώρα της περιφέρειας της ευρωζώνης.

Σε αυτό το μέρος, θα παρουσιάσουμε τους συμβούλους που συγκέντρωσε γύρω του ο Βαρουφάκης. οφείλουμε να διαπιστώσουμε ότι, από την φάση επιλογής των κυρίων συμβούλων του, ο Βαρουφάκης προτίμησε πρόσωπα ελάχιστα διατεθειμένα να υλοποιήσουν τις υποσχέσεις του Συριζα (είναι το λιγότερο που μπορεί κανείς να πει) και να εφαρμόσουν εναλλακτικές πολιτικές ώστε η Ελλάδα να ξεφύγει από την κυριαρχία της τρόικας.

Οι σύμβουλοι του Βαρουφάκη ως υπουργού

Στο βιβλίο του, ο Βαρουφάκης περιγράφει την ομάδα των συμβούλων του, άμεσων και απομακρυσμένων. Ο τρόπος με τον οποίο έγινε η σύνθεση της ομάδας είναι τρομερός. Η λογική που κυριαρχούσε κατά την επιλογή των προσώπων εξηγεί εν μέρει την αποτυχία που θα ακολουθούσε. Δεν είναι το καθοριστικό στοιχείο, αλλά έπαιξε έναν ρόλο.

Για να ορίσει έναν υφυπουργό οικονομικών επιφορτισμένου με την επίβλεψη του Κρατικού Ταμείου, θέση υψηλότατης σημασίας, ο Βαρουφάκης διηγείται πως συμβουλεύθηκε τον Αλέκο Παπαδόπουλο, παλαιό υπουργό οικονομικών της δεκαετίας του 1990, από το ΠΑΣΟΚ. Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως είχε συνεργαστεί με τον Παπαδόπουλο για την σύνταξη του οικονομικού προγράμματος που ο Γιώργος Παπανδρέου παρουσίασε στις εκλογές του 2004 και που κέρδισαν οι συντηρητικοί της Νέας Δημοκρατίας. Ο Συριζα, που κατέβαινε πρώτη φορά στις εκλογές, είχε πλέον 6 βουλευτές με 3,3% των ψήφων. Η Νέα Δημοκρατία του Καραμανλή είχε λάβει 45,4 % των ψήφων, ενώ το ΠΑΣΟΚ, με αρχηγό τον Παπανδρέου, είχε συγκεντρώσει το 40,5 % των ψήφων.

Γράφει ο Βαρουφάκης: «ο Παπαδόπουλος ήταν στην αντιπολίτευση σε σχέση με τον Συριζα, ήταν όμως έτοιμος να με στηρίξει προσωπικά και υποσχέθηκε να μου βρει κάποιον. (…) Το ίδιο βράδυ, μου έστειλε ένα sms δίνοντάς μου το όνομα του Δημήτρη Μάρδα»[1]. Ο Βαρουφάκης επικοινωνεί με τον Μάρδα και του προτείνει την θέση του υφυπουργού οικονομικών.

Πρέπει να ξέρουμε πως στις 17 Ιανουαρίου 2015, οκτώ μέρες πριν τη νίκη του Συριζα, ο Μάρδας δημοσίευσε ένα άρθρο ιδιαίτερο επιθετικό κατά της βουλευτού του Συριζα, Ραχήλ Μακρή, με τον τίτλο «Ραχήλ Μακρή κατά Κιμ Γιονγκ Ουν και Αμίν Νταντά». Το άρθρο έκλεινε με το πολύ εύγλωττο ερώτημα (με υπογράμμιση δική του) «Αυτοί είναι που θα μας κυβερνήσουν;». Δέκα μέρες αργότερα, ο ίδιος αυτός Μάρδας γινόταν, χάρη στον Βαρουφάκη, υφυπουργός οικονομικών. Ο Βαρουφάκης εξηγεί στο βιβλίο του πως, ένα μήνα μετά, κατάλαβε πως είχε κάνει κακή επιλογή. Σημειωτέον ότι ο Μάρδας, που στήριξε την συνθηκολόγηση τον Ιούλη του 2015, εκλέχτηκε βουλευτής Συριζα στις εκλογές του Σεπτέμβρη του 2015. Ο Παπαδόπουλος στήριξε, και αυτός, το 3ο μνημόνιο του Ιούλη του 2015 [2].

Ο Βαρουφάκης εξηγεί ότι, σε δεύτερη φάση, έπρεπε να επιλέξει τον πρόεδρο του Συμβουλίου των Οικονομολόγων. Διαπιστώνει ότι η θέση αυτή ήταν καλυφθεί στο όνομά του από τον υπουργό παρά τω πρωθυπουργώ, Δραγασάκη. Ο τελευταίος είχε πράγματι επιλέξει τον Γιώργο Χουλιαράκη, οικονομολόγο τριάντα ετών που είχε διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ πριν πάρει μεταγραφή για την Κεντρική Τράπεζα της Ελλάδας. Ο Χουλιαράκης έπαιξε αρνητικό ρόλο από την στιγμή που ο Βαρουφάκης ανέλαβε καθήκοντα κι όμως, αυτός, τον κράτησε ως το τέλος. Το όνομά του θα επανέλθει πολλές φορές στην διήγηση των γεγονότων.

Στην συνέχεια, ο Βαρουφάκης ενσωμάτωσε στην ομάδα την Έλενα Παναρήτη, διότι γνώριζε καλά την γλώσσα και το modus operandi της τρόικας. Ως βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, η Παναρήτη είχε ψηφίσει υπέρ του πρώτου μνημονίου του 2010. Πριν από αυτό, είχε εργαστεί στην Ουάσιγκτον, προπάντων στην Παγκόσμια Τράπεζα, όπου σύμφωνα με τον Βαρουφάκη είχε φτιάξει ένα εξαιρετικό δίκτυο προσωπικοτήτων στα πέριξ των θεσμών που έχουν ως βάση την Ουάσιγκτον. Ειδικά, τον πρώην υπουργό οικονομικών, Larry Summers, στον οποίο είχε γνωρίσει τον Βαρουφάκη. Η Παναρήτη, την δεκαετία του 1990 εργάστηκε για την Παγκόσμια Τράπεζα στο Περού όπου συνεργάστηκε με το νεοφιλελεύθερο, διεφθαρμένο και δικτατορικό καθεστώς του Αλμπέρτο Φουτζιμόρι (Alberto Fujimori). Διηγείται ο Βαρουφάκης: «Όταν την ξαναείδα πριν τις εκλογές, δεν δίστασα δευτερόλεπτο να της ζητήσω να έρθει στην ομάδα μου. Δεν υπάρχει καλύτερο πράγμα, για να παλέψεις τον διάβολο, από κάποιον που τον υπηρέτησε και έγινε ο χειρότερος εχθρός του.» [3] Η συνέχεια έδειξε πως, όχι μόνο δεν είχε γίνει ο χειρότερος εχθρός του, αλλά συνέχισε και να συνεργάζεται μαζί του.

O διορισμός της ως συμβούλου του υπουργού οικονομικών προκάλεσε αναταράξεις εντός του Συριζα, και ο Τσίπρας προσπάθησε να πείσει τον Βαρουφάκη να την αποχωριστεί. Στη συνέχεια όμως συνεννοήθηκε εξαιρετικά μαζί της. Αργότερα, όταν ο Βαρουφάκης, τον Μάη του 2015, διόρισε με την σύμφωνη γνώμη του Τσίπρα την Παναρήτη ως εκπρόσωπο τα Ελλάδας στο ΔΝΤ, αυτό προκάλεσε τόσο έντονες αντιδράσεις μέσα στον Συριζα και στο Κοινοβούλιο, που τελικά αναγκάστηκε να παραιτηθεί, την 1η Ιουνίου 2015 [4].

Στην ομάδα του, ο Βαρουφάκης περιέλαβε επίσης τον Glenn Kim, ειδικό των χρηματιστικών αγορών και ειδικότερα της αγοράς των δημοσίων χρεών. Το 2012, είχε συνεργαστεί στην εφαρμογή της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους, ειδικότερα ως σύμβουλος των γερμανικών αρχών. Όταν ο Βαρουφάκης επικοινώνησε με τον Glenn Kim, εκείνος του είπε πως εργαζόταν ως σύμβουλος της ισλανδικής κυβέρνησης την οποία βοηθούσε ώστε να μπει τέλος στον έλεγχο κεφαλαίων που ίσχυε εκεί από το 2008. Αυτό ταίριαζε ιδιαίτερα στον Βαρουφάκη που, αδίκως, δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να καταφύγει σε έλεγχο κινήσεων των κεφαλαίων, ενώ έπρεπε να λάβει υπόψη του τα θετικά αποτελέσματα που είχαν επιτευχθεί στην Ισλανδία.

Γράφει ο Βαρουφάκης: «Κάποιος κυνικός θα έλεγε πως οι ειδικοί του στυλ του Glenn εργάζονται αποκλειστικά για τα χρήματα. Ίσως. Αλλά, το να είσαι περιτριγυρισμένος από ανθρώπους σαν κι αυτόν, που γνωρίζουν όλους τους δαιδάλους της εξουσίας, είναι ένα πολύτιμο ατού.» Ας σημειώσουμε πως ο Glenn Kim συνέχισε να συμβουλεύει τον Τσίπρα μετά την συνθηκολόγηση του Ιούλη του 2015[5].

Ο Βαρουφάκης συγχαίρει εαυτόν που δέχθηκε τις υπηρεσίες της Τράπεζας Lazard και του διευθυντή της, του Γάλλου Matthieu Pigasse[6]. Η τράπεζα Lazard είχε συνεργαστεί, με αντάλλαγμα προμήθεια δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ, στην αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους που πραγματοποίησε η τρόικα το 2012. Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, ο Matthieu Pigasse και ο Daniel Cohen (καθηγητής της Ecole normale superieure de la rue d’Ulm, στο Παρίσι, και σύμβουλος της Lazard[7]) που τον συνόδευε «κατάφεραν να με πείσουν εγκωμιάζοντας τα πλεονεκτήματα της στενής τους σχέσης, ζητώντας συγγνώμη και προσφέροντας τις πολύτιμες υπηρεσίες τους δωρεάν για να ξανασταθεί η Ελλάδα στα πόδια της. Με μεταγραφές αυτού του μεγέθους στο πλάι μας, η τεχνική μας δύναμη πολλαπλασιάζονταν.»[8]

Στην διεθνή ομάδα την οποία συγκέντρωσε γύρω του ο Βαρουφάκης, πρέπει να αναφέρουμε τον James Galbraith που του παρείχε διαρκή υποστήριξη και ήρθε πολλές φορές στην Αθήνα κατά την διάρκεια των έξι πρώτων μηνών του 2015. Μεταξύ των ατόμων που αναφέρει ο Βαρουφάκης για την στήριξη που του παρείχαν, ο James Galbraith είναι ο μόνος άξιος εμπιστοσύνης, ακόμη κι αν υποστήριξε έναν προσανατολισμό ιδιαίτερα συμβιβαστικό ως προς τους δανειστές. Ο James Galbraith είναι νεοκεϋνσιανός οικονομολόγος των ΗΠΑ, κοντά στο κόμμα των Δημοκρατικών, γνώστης της διεθνούς πολιτικής. Το 2009, είχε στενές επαφές με την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου. Ο Galbraith εργάστηκε κυρίως πάνω στο Σχέδιο Β και, αυτό, με την μεγαλύτερη μυστικότητα. Το αναφέρει ο ίδιος στο βιβλίο του Crise grecque, tragedie europeenne[9]. Από όλα τα μέλη της ομάδας που αναφέρει ο Βαρουφάκης, ο Galbraith είναι ο μόνος για τον οποίο μπορούμε να θεωρήσουμε πως μπορούσε πραγματικά να παρέχει δημιουργική βοήθεια στις ελληνικές αρχές. Υπερασπίστηκε, στο πλάι του Βαρουφάκη, έναν υπερβολικά μετριοπαθή προσανατολισμό που δεν αντιστοιχούσε στις προκλήσεις που έπρεπε να αντιμετωπιστούν και το αναγνωρίζει, εν μέρει[10]. Ο Daniel Munevar, συνεργάτης του Galbraith, παρείχε ενεργή στήριξη στον Βαρουφάκη κατά την διαπραγμάτευση με τους πιστωτές από τον Μάρτη του 215, αλλά ο Βαρουφάκης δεν αναφέρει το όνομά του[11].

Ο Βαρουφάκης προτιμά να αναφέρει ξένες προσωπικότητες που αποτελούν άμεσα μέλη του συστήματος: «Πέραν του Norman (Lamont), στους υπερπόντιους οπαδούς μου περιλαμβάνονταν οι Jeff Sachs, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, ο Thomas Mayer, της Deutsche Bank, ο Larry Summers κι ο Jamie Galbraith »[12].

Προσωπικότητες με τις οποίες δεν έπρεπε καθόλου να συμμαχήσεις, με εξαίρεση τον Galbraith, αν ήθελες πραγματικά να προωθήσεις μια λύση ευνοϊκή για τον ελληνικό λαό. Ιδού μερικά παραδείγματα.

Ο Larry Summers, ο Jeffrey Sachs και άλλοι: ο Βαρουφάκης συνεχίζει να κάνει επιλογές ασύμβατες με το πρόγραμμα του Συριζα

Η διαδρομή του Lawrence ‘Larry’ Summers περιλαμβάνει ορισμένους λεκέδες που θα έπρεπε να είναι ανεξίτηλοι… και να εμποδίσουν οποιαδήποτε συνεργασία. Ο Βαρουφάκης όμως την επιζήτησε συστηματικά και είναι ιδιαίτερα ικανοποιημένος απ’αυτήν. Στην εισαγωγή του βιβλίου του, δηλώνει: «Συμφωνούσαμε σε πολύ μεγάλο ποσοστό στα ουσιώδη και δεν ήταν τίποτε ο να έχεις την στήριξη του θαυμάσιου Larry Summers (…)»[13].

Σχετικά με το παρελθόν του Summers, αξίζει να υπενθυμίσουμε μερικά σημαντικά στάδιά του.

Τον Δεκέμβρη του 1991, όταν ήταν επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, ο Summers γράφει σε ένα εσωτερικό σημείωμα: «Οι χώρες με μικρό πληθυσμό της Αφρικής έχουν σε μεγάλο βαθμό πολύ περιορισμένη μόλυνση. Η ποιότητα του αέρα είναι σε επίπεδο υψηλότατο σε σχέση με αυτήν το Λος Άντζελες ή του Μεξικού, χωρίς αυτό να χρησιμεύει σε κάτι. Πρέπει να ενθαρρυνθεί μια πιο έντονη μετατόπιση των βιομηχανιών που μολύνουν προς τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Θα πρέπει να υπάρχει κάποια δόση μόλυνσης στις χώρες όπου οι μισθοί είναι οι χαμηλότεροι. Πιστεύω πως είναι ορθότατη η οικονομική λογική που θέλει μάζες τοξικών αποβλήτων να απορρίπτονται εκεί όπου οι μισθοί είναι οι πλέον χαμηλοί είναι. […] Η ανησυχία [σχετικά με του τοξικούς παράγοντες] θα είναι προφανώς πολύ υψηλότερη σε μια χώρα όπου οι άνθρωποι ζουν αρκετά χρόνια για να πάθουν καρκίνο παρά σε μια χώρα όπου η παιδική θνησιμότητα είναι 200 στα 1.000, σε ηλικία πέντε ετών[14] ». Προσθέτει ακόμη, πάντα το 1991: «Δεν υπάρχουν […] όρια στην ικανότητα απορρόφησης του πλανήτη που να είναι σε θέση να μας μπλοκάρουν, σε ένα ορατό μέλλον. Ο κίνδυνος μιας αποκαλυπτικής καταστροφής οφειλόμενης στην κλιματική αλλαγή σε οιαδήποτε άλλη αιτία είναι ανύπαρκτος. Η ιδέα ότι ο κόσμος οδεύει προς την καταστροφή του είναι βαθιά λανθασμένη. Η ιδέα ότι πρέπει να επιβάλλουμε όρια στην ανάπτυξη λόγω ύπαρξης φυσικών ορίων είναι βαθύτατο λάθος. Πρόκειται δε για ένα λάθος που θα είχε εξωφρενικό κόστος αν ποτέ εφαρμοζόταν[15] ».

Όταν έγινε υφυπουργός οικονομικών του Κλίντον, το 1995, ο Summers πιέζει με όλες του τις δυνάμεις σε συνεργασία με τον μέντορά του, τον υπουργό Robert Rubin, για να πετύχει την κατάργηση, το 1999, του νόμου που διαχώριζε τις δραστηριότητες των τραπεζών καταθέσεων από εκείνες των τραπεζών επενδύσεων και την αντικατάστασή του από ένα νόμο που υπαγόρευσαν οι τραπεζίτες[16]. Το 1998, μαζί με τον Άλαν Γκρίνσπαν (Alan Greenspan), διευθυντή της Federal Reserve, και τον Robert Rubin, ο Summers είχε επίσης καταφέρει να πείσει την αρχή ελέγχου των χρηματιστηρίων πρώτων υλών (Commodity Futures Trading Commission (CFTC)), να απαλείψει όλους τους φραγμούς που αποτελούσαν «εμπόδια» για την αγορά των πιστωτικών παραγώγων που πωλούνται χέρι με χέρι (Over The Counter – OTC). Έτσι άνοιξε διάπλατα για την επιτάχυνση της τραπεζικής και χρηματοοικονομικής απορρύθμισης που κατέληξε στην κρίση του 2007-2008 στις ΗΠΑ και είχε επιπτώσεις στην Ελλάδα το 2009-2010.

Ας προσθέσουμε ότι, το 2000, ο Summers ασκεί πίεση ως υπουργός οικονομικών, πάνω στον πρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας, James Wolfensohn, ώστε ο τελευταίος να απαλλαγεί από τον Joseph Stiglitz που τον είχε διαδεχθεί στην θέση του επικεφαλής οικονομολόγου και ήταν ιδιαίτερα επικριτικός στους νεοφιλελεύθερους προσανατολισμούς που εφαρμόζουν οι Summers και Rubin στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη όπου ανάβουν χρηματοοικονιμκές πυρκαγιές. Με την άφιξη του ρεπουμπλικανού προέδρου George W. Bush, συνεχίζει την καριέρα του ως πρόεδρος το πανεπιστημίου του 2001, αλλά τραβά ιδιαίτερα τα φώτα της δημοσιότητας τον Φεβρουάριο του 2005 όταν συγκεντρώνει τα πυρά της πανεπιστημιακής κοινότητας μετά από μια συζήτηση στο Εθνικό γραφείο οικονομικής έρευνας (NBER)[17]. Ερωτώμενος σχετικά με τους λόγους για τους οποίους βρίσκουμε λίγες γυναίκες σε ανώτερες θέσεις στον επιστημονικό τομέα, δηλώνει πως οι γυναίκες είναι εγγενώς λιγότερο προικισμένες από τους άνδρες για τις επιστήμες, αποκλείοντας ως πιθανές εξηγήσεις την κοινωνική και οικογενειακή καταγωγή ή την ύπαρξη διακρίσεων. Οι δηλώσεις αυτές προκάλεσαν μεγάλη κι έντονη συζήτηση[18] τόσο στο μέσα όσο κι έξω από το πανεπιστήμιο. Παρά το γεγονός ότι ζήτησε συγγνώμη, οι διαμαρτυρίες μιας πλειοψηφίας καθηγητών και φοιτητών του Harvard τον αναγκάζουν να παραιτηθεί το 2006.

Το 2009, ο Summers έγινε μέλος της μεταβατικής ομάδας του εκλεγμένου προέδρου Μπαράκ Ομπάμα και διηύθυνε το Εθνικό οικονομικό συμβούλιο. Τον Σεπτέμβριο του 2010, ο Summers άφησε την ομάδα του Ομπάμα και συνέχισε την καριέρα του στο πανεπιστήμιο του Harvard ενώ διαδραμάτιζε ρόλο και στα παρασκήνια της πολιτικής, ειδικότερα στην Ουάσιγκτον. Ο Βαρουφάκης διηγείται πως ζήτησε από την Έλενα Παναρήτη να τον φέρει σε επαφή με τον Summers το 2015 ώστε να μπορέσει να επηρεάσει τον Ομπάμα, αφενός, και το ΔΝΤ, αφετέρου.

Ο Βαρουφάκης ζήτησε επίσης από Jeffrey Sachs, επίσης ειδικό στα παιχνίδια επιρροής στα παρασκήνια της Ουάσιγκτον, να συνεργαστεί στενά μαζί του, πράγμα που εκείνος δέχεται επισκεπτόμενος πολλές φορές την Αθήνα, τις Βρυξέλλες, το Λονδίνο, την Ουάσιγκτον, το 2015, για να ενισχύσει την ομάδα του Varoufakis. Ο Jeffrey Sachs, όπως κι ο Lawrence Summers, συνδέεται με το κόμμα των δημοκρατών, και παρουσιάζεται στα κυρίαρχα ΜΜΕ ως ευνοϊκά διακείμενο απέναντι σε μια soft επίλυση των κρίσεων χρέους που να λαμβάνει υπόψη της τα συμφέροντα των φτωχών[19]. Παρά ταύτα, ο Jeffrey Sachs υπήρξε σύμβουλος νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων που εφάρμοσαν την πολιτική της θεραπείας του σοκ στις χώρες τους: Βολιβία (1985), Πολωνία (1989), Ρωσία (1991). Στο βιβλίο της La Strategie du choc. Montee d’un capitalisme du desastre (Η Στρατηγική του σοκ. Άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής) (2008), η Naomi Klein απηύθυνε δριμύ κατηγορητήριο κατά του Jeffrey Sachs και των πολιτικών που συνέστησε σε συνεργασία με το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα και τις τοπικές κυρίαρχες τάξεις.

Ο Βαρουφάκης αναφέρει επίσης την ακλόνητη στήριξη που έλαβε από τον Λόρδο Norman Lamont ο οποίος ήταν υπουργός οικονομικών της Μεγάλης Βρετανίας στην κυβέρνηση του συντηρητικού John Major από το 1990 ως το 1993. «Η φιλία μου με τον Λόρδο Lamont of Lerwick, καθαρού Τόρυ και ευρωσκεπτικιστή, του υπουργού οικονομικών που είχε επιτρέψει στην Μεγάλη Βρετανία να ξεφύγει από το ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα, ερχόταν σε αντίθεση με την εικόνα μου ως ακραίου αριστερού. » Ο Βαρουφάκης υπογραμμίζει την σημασία της συνεργασίας με τον Norman Lamont: «Πέρασα 162 ημέρες επικεφαλής του υπουργείου οικονομικών και ο Norman ήταν πάντα ένα ακλόνητο στήριγμα, ειδικά στην οριστικοποίηση της τελευταίας εκδοχής των προτάσεών μου σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις του χρέους και της φορολογίας που θα υποβάλλονταν στην ΕΕ και στο ΔΝΤ »[20].

Μεταξύ των άλλων ξένων ειδικών στους οποίους κατέφυγε ο Βαρουφάκης και που συμμετείχαν στην επεξεργασία των προτάσεων που έκανε στους δανειστές: ο Willem Buiter, που προσελήφθη στην τράπεζα Citigroup το 2010 ως επικεφαλής οικονομολόγος, και ο Thomas Mayer, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της Deutsche Bank.

Αν βασιστούμε στην αφήγηση του Βαρουφάκη, ο ρόλος των προσωπικοτήτων αυτών δεν υπήρξε ανώδυνος. Αναφερόμενος στο νιοστό σχέδιο που πρότεινε τον Μάη του 2015 στους πιστωτές, γράφει: «Με το που προσγειωνόμουν, το Σχέδιο για την Ελλάδα είχε οριστικοποιηθεί. Ο Jeff Sachs είχε διορθώσει με μπρίο την εκδοχή που του είχα στείλει δυο μέρες νωρίτερα, ο Norman Lamont είχε κάνει σημαντικές προσθήκες. Η ομάδα της Lazard είχε λεπτομερώς επεξεργαστεί την πρόταση ανταλλαγής χρεών και ο Larry Summers είχε προσυπογράψει το σύνολο»[21]

Σπύρος Σαγιάς, ένα ακόμη παράδειγμα οπαδού της κυρίαρχης τάξης που αποτελεί μέρος του στενού κύκλου του Τσίπρα και του Βαρουφάκη

Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως δημιούργησε στενή σχέση με τον Σπύρο Σαγιά μετέπειτα νομικό σύμβουλο του Πρωθυπουργού Τσίπρα, με τον οποίο γνωρίστηκε μερικές μέρες πριν από τις εκλογές. Η επιλογή του Σαγιά από τον Τσίπρα λέει επίσης πολλά για τις προτεραιότητες του τελευταίου όταν έπρεπε να επιλέξει το περιβάλλον του ως αρχηγός κυβέρνησης. Ήθελε να περιβάλλεται όσο το δυνατόν περισσότερο από γέφυρες με το establishment, με την εργοδοσία, με τους πιστωτές. Ο Σαγιάς είχε υπάρξει σύμβουλος της σοσιαλιστικής κυβέρνησης του Σημίτη, την δεκαετία του 1990, όταν ξεκινούσε ένα σημαντικό πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων.

Ο Βαρουφάκης περιγράφει τον Σαγιά ως εξής: «Ο Σαγιάς δεν ήταν πολιτικός αλλά, όπως συστηνόταν λίγο πολύ αστειευόμενος, ένας συστημικός δικηγόρος. (…)Ούτε μια μεγάλη επιχειρηματική σύμβαση όπου διακυβεύονταν συμφέροντα τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου τομέα δεν ξέφευγε από την οξυδέρκειά του: ιδιωτικοποιήσεις, τεράστια προγράμματα ακινήτων, συγχωνεύσεις, τα κατείχε όλα. Είχε συμβουλεύσει την Cosco, τον κινεζικό όμιλο που είχε αγοράσει μερίδια του Πειραιά και ονειρεύονταν να αγοράσει το σύνολό τους, μια ιδιωτικοποίηση προς την οποία ο Συριζα ήταν έντονα αντίθετος».

Προσθέτει: «Τη μέρα που ο Παππάς μου είπε πως ο Σαγιάς θα γινόταν σίγουρα γραμματέας υπουργείου, εξεπλάγην ευχάριστα: θα είχαμε ανάμεσά μας έναν άσσο της νομικής, έναν σύμβουλο που ήξερε να συντάσσει στέρεα σχέδια νόμων και να ξεθάβει τα ντροπιαστικά μυστικά του παλαιού καθεστώτος». «Μ’αρέσει ο Σαγιάς, σκεφτόμουν. Είχε συνείδηση ότι έκανε μπίζνες με την ολιγαρχία και δεν κρυβόταν γι’αυτό»[22]. Όπως δείχνει παρακάτω στο βιβλίο του ο Βαρουφάκης, ο Σαγιά στήριξε τις διαδοχικές επιλογές που οδήγησαν στην οριστική συνθηκολόγηση.

Ας προσθέσουμε ότι κατά την διακυβέρνηση Τσίπρα 1, βοήθησε επίσης την Cosco να αγοράσει τα μερίδια του Λιμανιού του Πειραιά που η κινεζική επιχείρηση δεν κατείχε ακόμη[23]. Εξ άλλου, το γραφείο του Σαγιά ήταν που είχε συντάξει την πρώτη σύμβαση με την Cosco, το 2008. Αφού άφησε την θέση του ως γραμματέα της κυβέρνησης, ο Σαγιάς επανήλθε δριμύτερος στις δραστηριότητες του γραφείου του[24]. Έγινε επίσημος σύμβουλος μεγάλων ξένων συμφερόντων για να ευνοήσει νέες ιδιωτικοποιήσεις. Υπηρέτησε τα συμφέροντα του εμίρη του Κατάρ, το 2016, που ήθελε να αγοράσει ένα ελληνικό νησί, την Οξυά στην Ζάκυνθο, που ανήκει σε περιοχή Natura[25]. Ο Σαγιάς υπήρξε επίσης σύμβουλος της Cosco το 2016-2017 στα πλαίσια διαφοράς με τους εργαζόμενους του λιμένα του Πειραιά, όταν χρειάστηκε να βρεθεί μια φόρμουλα πρόωρης συνταξιοδότησης (ή μεταμφιεσμένης απόλυσης) για περισσότερους από μια εκατοστή εργαζομένων που πλησίαζαν την ηλικία συνταξιοδότησης[26].

Στο πέμπτο μέρος, θα αναλύσουμε τα γεγονότα του Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου 2015: τις μέρες που προηγήθηκαν τις αναμενόμενης νίκης του Συριζα στις 25 Ιανουαρίου, την δημιουργία της κυβέρνησης Τσίπρα, το πρόγραμμα του Συριζα, την ανάληψη καθηκόντων του Γιάνη Βαρουφάκη ως υπουργού οικονομικών και τις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην μοιραία συμφωνία της 20ής Φεβρουαρίου 2015.

---

Σημειώσεις:

[1] Γ. Βαρουφάκη, Ανίκητοι Ηττημένοι. Για μια Ελληνική Άνοιξη μετά από ατελείωτους μνημονιακούς χειμώνες (Οι παραπομπές του παρόντος άθρου αναφέρονται στην γαλλική έκδοση του βιβλίου «Conversations entre adultes. Dans les coulisses secretes de l’Europe», εκδ. Les Liens Qui Liberent, Παρίσι, 2017, Κεφάλαιο 5, σ. 127.

[2] Βλ. Vice, «The Former Finance Minister Who Tried to Warn Greece About the Crisis »(«Ο πρώην υπουργός οικονομικών που προσπάθησε να προειδοποιήσει την Ελλάδα σχετικά με την κρίση»), δημοσιεύτηκε στις 15 Ιουλίου 2015, προσπέλαση: 12 Νοεμβρίου 2017

[3] Γ. Βαρουφάκης, οπ. παρ., Κεφάλαιο 5, σ. 129.

[4] Adea Guillot, “Grece : l’ex-deputee socialiste Elena Panaritis renonce au FMI” (Ελλάδα: η πρώην σοσιαλίστρια βουλευτής Έλενα Παναρήτη παραιτείται από το ΔΝΤ), δημοσιεύτηκε την 1η Ιουνίου 2015, Le Monde.

[5] Ενώ, υπό τον Βαρουφάκη, είχε λάβει ταπεινή αποζημίωση, παρέδωσε τον Αύγουστο έναν λογαριασμό 375.000 ευρώ για την περίοδο πριν τον Ιούλιο του 2015. Αυτό προκάλεσε αναταράξεις και τροφοδότησε την εκστρατεία δυσφήμισης που ξεκίνησε ο κυρίαρχος ελληνικός Τύπος κατά του Βαρουφάκη.

GRReporter, “A Korean adviser of Varoufakis claims a fee of €375,000” («Ένας Κορεάτης σύμβουλος του Βαρουφάκη ζητά αποζημίωση 375.000 ευρώ», δημοσιεύτηκε στις 9 Αυγούστου 2017, προσπελάστηκε στις 12 Νοεμβρίου 2017

[6] Η Τράπεζα Lazard είναι ένας παγκόσμιος όμιλος χρηματοοικονομικών συμβούλων και διαχείρισης περιουσίας. Γαλλο-αμερικανική επιχείρηση, κατά την σύστασή της το 1848, σήμερα η Lazard είναι εισηγμένη στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης και είναι παρούσα σε 43 πόλεις, σε 27 χώρες. Ο πιο γνωστός ηγέτης της, στην Γαλλία, είναι ο Matthieu Pigasse. Υπό την διεύθυνσή του, η τράπεζα υπήρξε σύμβουλος διαφόρων κυβερνήσεων σε θέματα χρέους ή διαχείρισης ενεργητικού (δηλαδή, ιδιωτικοποιήσεων): τον Ισημερινό, το 2008-2009, όσον αφορά τα χρέος, την Ελλάδα το 2012 και το 2015, την Βενεζουέλα το 2012-2013. Ο M. Pigasse έχει άμεσα συμφέροντα στην εφημερίδα Le Monde, στην Huffington Post και στο περιοδικό Les Inrockuptibles. Βλ. https://fr.wikipedia.org/wiki/Matthieu_Pigasse. Στο τέλος του 2017, ο Matthieu Pigasse και η τράπεζα Lazard στήριξαν το διεφθαρμένο καθεστώς καταστολής του προέδρου του Κονγκό Denis Sassou-Nguesso για να τον βοηθήσουν στις σχέσεις του με τους πιστωτέςhttps://www.challenges.fr/economie/quand-la-banque-lazard-dirigee-par-mathieu-pigasse-rejoint-dominique-strauss-kahn-et-stephane-fouks-au-chevet-du-congo_558075

[7] Ειδικός σε θέματα δημοσίου χρέους, είναι σύμβουλος της τράπεζας Lazard, μέσω της οποίας συμβούλευσε τον Έλληνα πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου και τον πρόεδρο του Ισημερινού Rafael Correa για την επαναδιαπραγμάτευση του χρέους των χωρών τους. Συμμετείχε, με την Παγκόσμια Τράπεζα, στην «πρωτοβουλία μείωσης των υπερχρεωμένων πτωχών χωρών» (πρωτοβουλία PPTE). Είναι συντάκτης στην εφημερίδα Le Monde. Ο Daniel Cohen υπήρξε επίσης σύμβουλος του Φρανσουά Φιγιόν (Francois Fillon), πρωθυπουργού του Νικολά Σαρκοζύ, από το 2010 ως το 2012. Στην συνέχεια, στήριξε τον Φρανσουά Ολλάντ, πρόεδρο από το 2012 ως το 2017.

[8] Γ. Βαρουφάκης, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 131.

[9] James K. Galbraith, Crise grecque, tragedie europeenne (Ελληνική κρίση, ευρωπαϊκή τραγωδία), Ed. du Seuil, Παρίσι, 2016 http://www.seuil.com/ouvrage/crise-grecque-tragedie-europeenne-james-k-galbraith/9782021314847

[10] Βλ. το άρθρο της Martine Orange « L’economiste James Galbraith raconte les coulisses du plan B grec » (Ο οικονομολόγος James Galbraith διηγείται τα παρασκήνια του ελληνικού σχεδίου Β)

[11] Ο Daniel Munevar είναι μετακεϋνσιανός οικονομολόγος από την Μποογκοτά της Κολομβίας. Από τον Μάρτη του 2015, εργάστηκε ως βοηθός του Γιάνη Βαρουφάκη όταν ήταν υπουργός οικονομικών. Τον συμβούλευε σε θέματα δημοσιονομικής πολιτικής και βιωσιμότητας του χρέους. Πριν απ’αυτό ήταν σύμβουλος του υπουργείου οικονομικών της Κολομβίας. Το 2009-2010, εργάστηκε στη CADTM στο Βέλγιο και, με την επιστροφή του στην Λατινική Αμερική, συντόνισε το δίκτυο της CADTM στην λατινική Αμερική, από το 2011 ως το 2014. Είναι μια από τις εξέχουσες προσωπικότητες στο θέμα της μελέτης του δημόσιου χρέους της Λατινικής Αμερικής. Έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα και μελέτες. Μαζί με τους Eric Toussaint, Pierre Gottiniaux και Antonio Sanabria, συμμετείχε στην σύνταξη του βιβλίου Chiffres de la dette 2015 (Οι αριθμοί του χρέους του 2015)http://www.cadtm.org/Les-Chiffres-de-la-dette-2015 Από το 2017 εργάζεται στην Γενεύη, travaille depuis 2017 a Geneve a la UΝCΤΑD (Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη).

Ο Daniel Munevar αναφέρεται στην συμμετοχή του στην ομάδα Βαρουφάκη στο : http://www.cadtm.org/Pourquoi-j-ai-change-d-avis-sur-le (Γιατί άλλαξα γνώμη σχετικά με το Grexit) Στο βιβλίο του που προαναφέραμε, ο James Galbraith υπογραμμίζει την σημασία της βοήθειας που του προσέφερε ο Daniel Munevar.

[12] Γ. Βαρουφάκης, οπ.π., Κεφάλαιο 5, σ. 133.

[13] Γ. Βαρουφάκης, οπ.π., σ. 17

[14] Αποσπάσματα δημοσιεύτηκαν στο The Economist (8 Φεβρουαρίου 1992) καθώς και στο The Financial Times (10 Φεβρουαρίου 1992) υπό τον τίτλο «Προστατέψτε τον πλανήτη από τους οικονομολόγους».

[15] Με την ευκαιρία της ετήσιας Συνέλευσης της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ στην Μπανγκόγκ, το 1991, ο Lawrence Summers παραχώρησε συνέντευξη στην Kirsten Garrett, « Background Briefing », Australian Broadcasting Company, second programme.

[16] Ο νόμος που υιοθετήθηκε υπό την διεύθυνση των Robert Rubin και Lawrence Summers είναι γνωστός ως ο νόμος Gramm-Leach-Bliley Act Financial Services Modernization Act του 1999. Ο νόμος αυτός υιοθετήθηκε από το Κογκρέσο, υπό την κυριαρχία πλειοψηφίας ρεπουμπλικανών, και επικυρώθηκε από την κυβέρνηση Κλίντον, στις 12 Νοεμβρίου 1999. Επιτρέπει στις επιχειρηματικές τράπεζες και στις καταθετικές να συγχωνευτούν δημιουργώντας τράπεζες που παρέχουν τόσο τις υπηρεσίες τράπεζας καταθέσεων όσο και εκείνες των επενδυτικών τραπεζών και των ασφαλιστικών εταιρειών. Η ψήφιση του νόμου αυτού αποτέλεσε αντικείμενο έντονου lobbying από μέρους των τραπεζών για να επιτραπεί η συγχώνευση της Citibank με την ασφαλιστική εταιρεία Travelers Group, ώστε να σχηματιστεί ο Όμιλος Citigroup, ένας από τους σημαντικότερους ομίλους χρηματοοικονομικών υπηρεσιών του κόσμου. Η υιοθέτηση της νέας νομοθεσίας οδηγούσε στην κατάργηση του νόμου Glass Steagall Act, ή Banking Act, που ίσχυε από το 1933 και είχε, μεταξύ άλλων, ορίσει ως ασύμβατες τις δραστηριότητες τράπεζας καταθέσεων και τράπεζας επενδύσεων και επέτρεψε την αποφυγή μεγάλων τραπεζικών κρίσεων στις ΗΠΑ, έως εκείνην του 2007-2008.

[17] Financial Times, 26-27 Φεβρουαρίου 2005.

[18] Η σύγκρουση τροφοδοτήθηκε επίσης από την αποδοκιμασία της επίθεσης του Summers κατά του Cornel West, ενός μαύρου και προοδευτικού πανεπιστημιακού, καθηγητή Θρησκείας και αφρο-αμερικανικών μελετών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Ο Summers, γνωστός υπέρμαχος του σιωνισμού, κατήγγειλε τον West ως αντισημίτη διότι στήριζε την δράση των φοιτητών που απαιτούσαν μποϋκοτάζ του Ισραήλ για όσο διάστημα η κυβέρνηση της χώρας αυτής δεν σέβεται τα δικαιώματα των Παλαιστινίων. Βλ. Financial Times της 26-27 Φεβρουαρίου 2005. Ο Cornel West, που στήριξε τον Ομπάμα με ενθουσιασμό, εξεπλάγη που αυτός ήθελε να έχει στο περιβάλλον του τους Summers και Rubin. Βλ. http://www.democracynow.org/2008/11/19/cornel_west_on_the_election_of

[19] Ο Sachs δημοσίευσε το 2005 ένα βιβλίο με τίτλο The End of Poverty: How We Can Make it Happen in Our Lifetime(Το τέλος της Φτώχειας: Πώς μπορούμε να το καταφέρουμε πριν κλείσουμε εμείς τα μάτια) που έτυχε ιδιαίτερα θετικής υποδοχής από το establishment. Το 2007-2008, η CADTM συμμετείχε στην παραγωγή και διάδοση του ντοκιμαντέρ La fin de la pauvrete ? (Το τέλος της φτώχειας;) που αποτελεί την απόδειξη του αντίθετου των όσων λέει ο Sachs. Το ντοκιμαντέρ αυτό, του σκηνοθέτη Philippe Diaz, επιλέχτηκε στο Φεστιβάλ των Καννών, το 2008, από την εβδομάδα της Κριτικής (περιλαμβάνει συνεντεύξεις των Joseph Stiglitz, Susan George, Amartya Sen, Eric Toussaint, John Perkins). Ο Sachs δημοσίευσε ένα νέο βιβλίο mainstream το 2015 με θέμα την αειφόρο ανάπτυξη. Ιδού ένα παράδειγμα προωθητικού σχολίου που βρίσκει κανείς στον Τύπο: «Ειδικός σύμβουλος του Γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, ο οικονομολόγος Jeffrey Sachs είναι από τις προσωπικότητες με την μεγαλύτερη επιρροή σε θέματα αειφόρου ανάπτυξης. Εμπνευστής των 8 στόχων της χιλιετίας για την ανάπτυξη (OMD) που έτρεξαν από το 2000 ως το 2015, ο Sachs ξέρει να ξεχωρίζει και να ακούγεται σε όλους τους κύκλους.»

https://www.lesechos.fr/06/11/2015/LesEchos/22061-037-ECH_en-finir-avec-la-pauvrete–c-est-possible.htm

[20] Γ. Βαρουφάκης, όπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 132.

[21] Γ. Βαρουφάκης, όπ.π., κεφάλαιο 15, σ. 398

[22] Οι Adea Guillot και Cecile Ducourtieux της εφημερίδας Le Monde έγραφαν σχετικά με τον Σαγιά «Για μεγάλο διάστημα κοντά στο ΠΑΣΟΚ, συμμετείχε σε πολλές διαπραγματεύσεις δημοσίων συμβάσεων και συμβουλεύει τακτικά ξένους επενδυτές που επιθυμούν να εγκατασταθούν στην Ελλάδα.» Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. http://www.lemonde.fr/economie/article/2015/05/21/qui-sont-les-protagonistes-de-la-crise-de-la-dette-grecque_4637854_3234.html#ddUDiR7eKrzkRpu5.99

[23] Θα επανέλθω παρακάτω στον ρόλο που έπαιξε ο ίδιος ο Βαρουφάκης στην συνέχιση της ιδιωτικοποίησης του λιμένα του Πειραιά και στις σχέσεις του με την Cosco.

[24] Βλέπε την επίσημη ιστοσελίδα της εταιρείας του Σαγιά: http://sagiaslawfirm.gr/fields-of-activities/commercial-corporate-law/

[25] http://www.mononews.gr/business/o-spiros-sagias-nomikos-simvoulos-tou-emiri-tou-katar

[26] http://www.stokokkino.gr/article/1000000000054586/Ethelousia-exodos-COSCO-OLP

---

Μέρος 5ο: Εξ αρχής, Βαρουφάκης και Τσίπρας εφαρμόζουν έναν προσανατολισμό προορισμένο να αποτύχει

Είναι ουσιαστικό ν’αφιερώσει κανείς χρόνο στο να αναλύσει την πολιτική που εφάρμοσαν ο Βαρουφάκης κι η κυβέρνηση Τσίπρα διότι, για πρώτη φορά στον 21ο αιώνα, μια κυβέρνηση της ριζοσπαστικής αριστεράς εκλέχτηκε στην Ευρώπη. Η κατανόηση των ελλείψεων και η εξαγωγή διδαγμάτων από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε τα προβλήματα που συναντούσε είναι μείζονος σημασίας αν θέλουμε να έχουμε μιαν ευκαιρία να μην καταλήξουμε σε νέο φιάσκο.

Το διακύβευμα της κριτικής της πολιτικής που ακολούθησε η ελληνική κυβέρνηση το 2015 δεν συνίσταται κυρίως στον προσδιορισμό των ευθυνών που αντιστοιχούν σε Τσίπρα ή Βαρουφάκη ως άτομα. Το θεμελιώδες είναι να γίνει μια ανάλυση του πολιτικο-οικονομικού προσανατολισμού που εφαρμόστηκε ώστε να προσδιορίσουμε τα αίτια της αποτυχίας, να δούμε τί θα μπορούσε να είχε επιχειρηθεί σε αντικατάσταση και να εξάγουμε συμπεράσματα σχετικά με το τί μπορεί να πράξει μια κυβέρνηση της ριζοσπαστικής αριστεράς σε μια χώρα της περιφέρειας της ευρωζώνης.

Σε αυτό το μέρος θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στις πρώτες ημέρες της κυβέρνησης Τσίπρα κατά την διάρκεια των οποίων ο Γιάνης Βαρουφάκης ρίχτηκε στην εφαρμογή της στρατηγικής του στο θέμα της διαπραγμάτευσης με τους ευρωπαίους πιστωτές. Θα δούμε ότι η στρατηγική αυτή προορίζονταν να αποτύχει, διότι ο Βαορυφάκης αρνούνταν να έρθει σε σύγκρουση με την ΕΚΤ η οποία είχε αποφασίσει την ασφυξία της Ελλάδας ήδη από τις 4 Φεβρουαρίου. Οι προτάσεις που υπέβαλε ήταν αντίθετες με το πρόγραμμα του Συριζα σε βασικά σημεία όπως το χρέος, χωρίς όμως να φθάσει να έχει την στήριξη των ευρωπαίων ηγετών.

Τα πρώτα βήματα της νέας κυβέρνησης Τσίπρα

Ο Βαρουφάκης διηγείται πως κατά τις τελευταίες ημέρες της προκελογικής εκστρατείας, ο Αλέξης Τσίπρας έλαβε ένα μήνυμα από τον Jorg Asmussen2, σύμβουλο της διεύθυνσης του SPD, μέλους της μεγάλης συμμαχίας της οποίας ηγείτο η Άνγκελα Μέρκελ. Πρότεινε τον εαυτό να βοηθήσει μια μέλλουσα κυβέρνηση Συριζα στις επόμενες διαπραγματεύσεις με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ανάφερε πως θα ήταν δυνατόν να παραταθεί το τρέχον μνημόνιο ώστε να δοθεί στην κυβέρνηση ο χρόνος να συνεχίσει τις προβλεπόμενες από το μνημόνιο της τρόικας μεταρρυθμίσεις και να πετύχει μια νέα συμφωνία.

Ο Jorg Asmussen σύστηνε στον Τσίπρα και την ομάδα του να επιδιώξουν να συνεργαστούν με τον Τόμας Βίζερ (Thomas Wieser, Αυστριακό σοσιαλ-δημοκράτη), που έπαιζε (και παίζει ακόμη) ρόλο κλειδί στο Eurogroup και μπορούσε να αποτελέσει σύμμαχο της ελληνικής κυβέρνησης στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις. Το ηλεκτρονικό μήνυμα του Jorg Asmussen περιλάμβανε σε επισύναψη ένα έγγραφο που είχε συντάξει ο Τόμας Βίζερ. Οι Τσίπρας και Βαρουφάκης έμαθαν έτσι ότι, σύμφωνα με τον Τόμας Βίζερ, η ΕΚΤ δεν είχε την πρόθεση να επιστρέψει στην Ελλάδα τα κέρδη που είχε πραγματοποιήσει επί των ελληνικών τίτλων που κατείχε, και αυτό, σε αντίθεση με τις υποσχέσεις που είχε κάνει το 20123. Το ποσό που δικαιούνταν η Ελλάδα και που δεν θα λάμβανε ανέρχονταν σε κάτι λιγότερο από 2 δις €, ποσό σημαντικό για μια χώρα του μεγέθους της ΕΛλάδας. Αντιστοιχούσε στο συνολικό εκτιμώμενο κόστος των ανθρωπιστικών μέτρων που ο Συριζα είχε υποσχεθεί να υλοποιήσει (βλ. πλαίσιο σχετικά με το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκη). Έμαθα επίσης ανεπίσημα ότι η τρόικα δεν επρόκειτο να καταβάλει κανένα από τα ποσά που είχε υποσχεθεί στα πλαίσια του 2ου μνημονίου που έληγε στις 28 Φεβρουαρίου 2015. Επρόκειτο περί καταβολών του ΔΝΤ και του ΕFSF που έπρεπε να πραγματοποιηθούν πριν από την λήξη του 2ου μνημονίου4. Η προειδοποίηση ήταν λοιπόν ξεκάθαρη: η μέλλουσα κυβέρνηση του Συριζα θα πνίγονταν οικονομικά από την τρόικα.

Στο έγγραφο που είχαν λάβει προ των εκλογών, Τόμας Βίζερ παρουσίαζε την παράταση του 2ου μνημονίου για περίοδο που έμενε να οριστεί, ως ευκαιρία που έπρεπε να αδραχτεί.

Ο Βαρουφάκης έστειλε απάντηση επιμένοντας ώστε το ποσό που οφείλονταν στην Ελλάδα με τη μορφή κερδών της ΕΚΤ επί των ελληνικών τίτλων να καταβληθεί.

Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, η προοπτική παράτασης του μνημονίου πέραν της 28ης Φεβρουαρίου ήταν μια προοπτική που έπρεπε να υλοποιηθεί.

Στη συνέχεια, τα γεγονότα εκτυλίσσονται ταχύτατα. Ο Συριζα κερδίζει τις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου. Η κυβέρνηση Συρζα-ΑΝΕΛ σχηματίζεται στις 27 Ιανουαρίου.

Ο Βαρουφάκης δεν κάνει τον κόπο να περιγράψει την σύνθεση της κυβέρνησης. Επικεντρώνεται σε μερικά σημεία που τον αφορούν άμεσα και αναφέρει ότι συνάντησε μια πρώτη δυσκολία με τον Αλέξη Τσίπρα. Ο Βαρουφάκης επιθυμούσε οι σύμμαχοί του, Ευκλείδης Τσακαλώτος [5] και Γιώργος Σταθάκης [6], να οριστούν σε υπουργικές θέσεις συνδεδεμένες με το υπουργείο οικονομικών. Όμως, ο Τσίπρας είχε αποφασίσει να ορίσει σε μια από τις δυο αυτές θέσεις τον Παναγιώτη Λαφαζάνη, ηγέτη της αριστερής πλατφόρμας εντός του Συριζα, οπαδού της μονομερούς αναστολής αποπληρωμής του χρέους και υπέρ της προετοιμασίας της εξόδου από το ευρώ. Γράφει ο Βαρουφάκης: «Ο Λαφαζάνης ήταν επικεφαλής του υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης. Αυτό ήταν καταστροφικό.» Και συνεχίζει: «Με τον Λαφαζάνη επικεφαλής ενός τόσο σημαντικού υπουργείου και τον Ευκλείδη -που επικροτούσε το σύμφωνό μας – εκτός κυβέρνησης, η διαπραγματευτική μου στρατηγική υπέφερε πολύ». [7]. Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, ο Τσίπρας αρνήθηκε να διώξει τον Λαφαζάνη με το ακόλουθο επιχείρημα: «Χρειάζομαι τον Λαφαζάνη στην κυβέρνηση, επικεφαλής οικονομικού υπουργείου, για να μη μας επιτίθεται απ’έξω. Αν του πάρω πίσω τη θέση τώρα, ενώ ορκιζόμαστε αύριο, θα με πολεμήσει ακόμη περισσότερο. Η Αριστερή πλατφόρμα θα ξεσηκωθεί.» [8]

Υπενθυμίζω πως, στην συνέχεια, ο Λαφαζάνης αντιτάχθηκε στην συνθηκολόγηση του Ιούλη του 2015, παραιτήθηκε από υπουργός, ως βουλευτής καταψήφισε το 3ο μνημόνιο, έφυγε από τον Συριζα με μια εικοσαριά βουλευτές και πολλούς οπαδούς του κόμματος για να δημιουργήσει την Λαϊκή Ενότητα, έναν νέο πολιτικό οργανισμό.

Τέλος, ο Βαρουφάκης έπεισε τον Τσίπρα να προτείνει στον Τσακαλώτο την θέση του υφυπουργού εξωτερικών σε οικονομικά θέματα, ούτως ώστε να μπορεί να συμμετέχει στις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές και σε όλες τις μετακινήσεις στις Βρυξέλλες.

Αναδεικνύει το γεγονός ότι το πολεμικό συμβούλιο (φαίνεται πως ήταν ο όρος που χρησιμοποιούσε ο Τσίπρας και όσοι συμμετείχαν σε αυτό), δηλαδή ο κύκλος των υπουργών και των υπεύθυνων που συνδέονταν άμεσα με την στρατηγική του Τσίπρα. Αυτά λέει ο Βαρουφάκης σχετικά με αυτό το πολεμικό συμβούλιο: «Όταν τα μέλη του βρίσκονταν στην Ελλάδα και όχι στις Βρυξέλλες ή αλλού, το πολεμικό συμβούλιο συνέρχονταν κάθε μέρα. Μέλη του ήταν ο Αλέξης Τσίπρας, ο υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ Δραγασάκης, το άλτερ έγκο του Αλέξη, ο Νίκος Παππάς, εγώ, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και ο Σπύρος Σαγιάς, γραμματέας της κυβέρνησης. Συχνά συμμετείχαν οι Χουλιαράκης, πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομολόγων, κι ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης, ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης» [9].

Οι πρώτες μέρες του Βαρουφάκη ως υπουργού

Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως στις τρεις πρώτες μέρες του ως υπουργού, ασχολήθηκε έντονα με την οργάνωση της διεύθυνσης του υπουργείου του, να βάλει στη δουλειά την ομάδα των συνεργατών του, να εκτιμήσει το ρευστό που διέθετε η κυβέρνηση για την πληρωμή του χρέους και την λειτουργία του κράτους (πληρωμή συντάξεων και μισθών των δημοσίων υπαλλήλων …). Η απάντηση που του δόθηκε σε αυτό το τελευταίο ερώτημα ήταν: μεταξύ 11 ημερών και 5 εβδομάδων.

Ο Βαρουφάκης εξηγεί επίσης ότι το υπουργείο του είχε αποδυναμωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από την τρόικα: τρεις υπηρεσίες που συνδέονταν με αυτό διέφευγαν εν μέρει από τον εξουσία του υπουργού: ο οργανισμός ανακεφαλαιοποίησης των ιδιωτικών τραπεζών (το ΤΧΣ), ο οργανισμός επιφορτισμένος με τις ιδιωτικοποιήσεις (το ΤΑΙΠΕΔ) και η διοίκηση φορολογικών εσόδων που είχε επικεφαλής της μια διευθύντρια προερχόμενη από τον ιδιωτικό τομέα.

Προσθέτει πως διαπίστωσε, στις 30 Ιανουαρίου, ότι Δραγασάκης και Τσίπρας είχαν αποφασίσει να καταστήσουν ακόμη πιο αδύναμο το υπουργείο του, αφαιρώντας του οποιαδήποτε αρμοδιότητα αφορούσε τις τράπεζες. Ενώ αναφέρει στο βιβλίο του πως είχε την σύμφωνη γνώμη των Τσίπρα-Παππά και Δραγασάκη για να προτείνει στους ευρωπαίους δανειστές να αναλάβουν τις ελληνικές τράπεζες10, δέχεται να εγκαταλείψει το σχέδιο αυτό από την στιγμή που ανέλαβε καθήκοντα. Ιδού πως αφηγείται το επεισόδιο αυτό: «το τελευταίο θέμα της νυχτερινής συνεδρίασής μας ήταν οι ελληνικές τράπεζες. Τους ζήτησα ιδέες για να προετοιμάσουμε την αντιπαράθεση που θα λάμβανε χώρα την ημέρα που θα υπέβαλα την πρότασή μου περί «εξευρωπαϊσμού» τους, συνδέοντάς τις με την ΕΕ. Όταν ξαφνικά ο Βασίλης [Καφούρος] [11] με διέκοψε.

– Άργησες, Γιάνη, μου είπε τείνοντάς μου μια απόφαση που είχε έρθει το απόγευμα.

Προέρχονταν από το γραφείο του Πρωθυπουργού και έφερε τις απαραίτητες σφραγίδες της γραμματείας του. Η απόφαση όριζε πως η δικαιοδοσία επί των θεμάτων που αφορούσαν τις τράπεζες είχε μεταφερθεί από το υπουργείο οικονομικών στο γραφείο του υπουργού παρά τον πρωθυπουργό.

– Μη μου πεις πως δεν σε είχα προειδοποιήσει, μου πέταξε ο Βασίλης. Ο Δραγασάκης παίρνει τους φίλους του τους τραπεζίτες κάτω απ’την φτερούγα του για να τους προστατέψει από τύπους σαν κι εσένα.

Είχε σίγουρα δίκιο, αλλά δεν είχα επιλογή πέραν του να παραχωρήσω στον Δραγασάκη το πλεονέκτημα της αμφιβολίας».[12]

Όπως το υπογράμμισα ξεκάθαρα στο πρώτο μέρος αυτής της σειράς, αυτή η πρόταση μεταβίβασης των τραπεζών στους ευρωπαίους πιστωτές ήταν απαράδεκτη από πλευράς συμφερόντων του ελληνικού λαού. Είναι όμως εντυπωσιακό να διαπιστώνει κανείς πως ο Βαρουφάκης που είχε καταστήσει το θέμα αυτό έναν από τους απαρέγκλιτους όρους για να δεχθεί τη θέση του υπουργού οικονομικών, παραιτήθηκε απ’αυτόν από τις πρώτες μέρες στις οποίες ανέλαβε τα καθήκοντά του.

Είναι η πρώιμη αρχή μιας μακράς σειράς παραιτήσεων από μέρους του Βαρουφάκη.

Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως εργάστηκε με τους συνεργάτες του πάνω σε πολλά πολύ συγκεκριμένα σχέδια. Ορισμένα είναι πολύ ενδιαφέροντα: η δυνατότητα εφαρμογής ενός συστήματος πληρωμών παράλληλου, σε περίπτωση αντιπαράθεσης με τους δανειστές, η αμφισβήτηση μιας απόφασης της προηγούμενης κυβέρνησης σχετικά με την ανάπτυξη των τυχερών παιγνίων με στόχο την αύξηση των κρατικών εσόδων, ορισμένοι μηχανισμοί για την καταπολέμηση της μεγάλης φοροδιαφυγής… Άλλα σχέδια ήταν περισσότερο από αμφιβόλου ποιότητας έως και τελείως απαράδεκτα. Πρόκειται ειδικότερα για το σχέδιο φορολογικής αμνηστίας που ο Βαρουφάκης παρουσιάζει ως εξής: «Έπρεπε επίσης να ανακοινώσω πως εντός των δεκαπέντε επόμενων ημερών η ιστοσελίδα του υπουργείου οικονομικών θα άνοιγε μια μεγάλη πύλη όπου κάθε πολίτης θα μπορούσε επίσημα να καταγράψει εισοδήματα που δεν είχαν δηλωθεί έως σήμερα για τα έτη 2010-2014. Μόνο το 15% των ποσών αυτών θα αποτελούσαν απαίτηση φορολογική που θα έπρεπε να καταβληθεί μέσω πιστωτικής κάρτας ή μέσω του διαδικτύου. Σε αντάλλαγμα, ο πληρωτής θα λάμβανε μια ηλεκτρονική απόδειξη που θα του εγγυούνταν την αμνηστία κατά οιασδήποτε περαιτέρω δίωξης για απάτη.» [13]

Η ακόμη αυτή η ιδιαίτερα αμφίβολη πρωτοβουλία: «να ξετρυπώσουμε εκατοντάδες χιλιάδες συναλλαγών μικροαπάτης και να επιβάλλουμε μια θεραπεία σοκ στην ελληνική κοινωνία για να διορθώσουμε τα ήθη της»14.

Η ριζοσπαστική εικόνα του Βαρουφάκη

Στις 30 Ιανουαρίου, στην Αθήνα, η συνέντευξη τύπου που ακολούθησε την πρώτη συνάντηση του Βαρουφάκη με τον Γερούν Ντάισελμπλουμ, ο Ολλανδός σοσιαλιστής υπουργός που προήδρευε του Eurogroup την εποχή εκείνη, συνέβαλε τα μέγιστα στο να δοθεί μια πολύ ριζοσπαστική εικόνα του Βαρουφάκη στην ελληνική και ξένη κοινή γνώμη. Όλες οι τηλεοράσεις του κόσμου έδειξαν την οπτική αντιπαράθεση Βαρουφάκη – Ντάισελμπλουμ. Ο Βαρουφάκης, επαναστάτης, απέναντι στον υπεροπτικό και προφανώς χοντροκομμένο Ντάισελμπλουμ σε σχέση με τον υπουργό τον οποίο επισκέπτονταν.

Τα κυρίαρχα ΜΜΕ επιτέθηκαν στον Βαρουφάκη, αλλά η συμπεριφορά των εκπροσώπων της τρόικα θυμίζει τόσο έντονα αυτήν ξένων αξιωματούχων που συμπεριφέρονταν ωσάν να βρίσκονταν σε κατακτημένη χώρα και είναι ανίκανοι να αντέξουν τα σημάδια αντίστασης, που ο Βαρουφάκης φάνηκε ως σύμβολο μιας αντικομφορμιστικής κυβέρνησης που αντιστέκεται στην αδικία των ισχυρών.15

Ο Βαρουφάκης και το πρόγραμμα της κυβέρνησης του Συριζα

Το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης, που παρουσιάστηκε τον Σεπτέμβρη του 2014, υπόσχονταν να θέσει τέλος στο δεύτερο μνημόνιο και να το αντικαταστήσει με ένα σχέδιο εθνικής ανασυγκρότησης, να πετύχει την διαγραφή του μεγαλύτερου τμήματος του δημοσίου χρέους, να μπει τέλος στην λιτότητα, να επιστρέψει στον ελληνικό λαό την απόλαυση μια σειράς κοινωνικών δικαιωμάτων, την σε μεγάλο ποσοστό αποκατάσταση των κισθών και των συντάξεων σε επίπεδα προ του μνημονίου του 2010, το τέλος των ιδιωτικοποιήσεων, τον έλεγχο των τραπεζών, την δημιουργία μιας δημόσιας τράπεζας ανάπτυξης, την μείωση των χρεών των νοικοκυριών με τα χαμηλότερα εισοδήματα έναντι του Δημοσίου και των ιδιωτικών τραπεζών, την δημιουργία 300.000 θέσεων απασχόλησης, το ξανάνιωμα της δημοκρατίας (βλ. Αποσπάσματα από το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης).

Ο Βαρουφάκης ήταν αντίθετος με αυτό το πρόγραμμα και το δηλώνει ευθαρσώς στο βιβλίο του. Αναφερόμενος στον Σεπτέμβρη του 2014, γράφει: « Ο Αλέξης είχε παρουσιάσει τις αδρές γραμμές της οικονομικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, σε μιαν ομιλία στη Θεσσαλονίκη. Έκπληκτος, προμηθεύτηκα το κείμενο και το διάβασα. Ένα κύμα ναυτίας κι αγανάκτησης με έπνιξε. Κατευθείαν έπιασα δουλειά. Λιγότερο από μισή ώρα αργότερα, είχα ένα άρθρο που ο πρωθυπουργός Σαμαράς θα χρησιμοποιούσε για να επικρίνει δριμύτατα τον ΣΥΡΙΖΑ μπροστά στο Κοινοβούλιο: «Ακόμη κι ο Βαρουφάκης, ο οικονομικός σας γκουρού, εκτιμά ότι οι υποσχέσεις σας είναι φούσκες.» Κι έτσι ήταν. (…)Το πρόγραμμα ήταν τόσο σαθρό που δεν έκανα καν τον κόπο να το αναλύσω κριτικά, σημείο-σημείο.» [16]

Βεβαιώνει πως δέχτηκε την υπουργική θέση υπό τον όρο να μπορεί να εφαρμόσει έξι οικονομικά μέτρα προτεραιότητας. Προς υπενθύμιση [17], αυτές είναι οι έξι προτεραιότητες: Η αναδιάρθρωση του χρέους, είναι ο πρώτος (χωρίς μείωση του όγκου του, ενώ το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης δηλώνει πως χρειάζεται διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του δημόσιου χρέους, Σημ. του συγγραφέα). Δεύτερον, πρωτογενές πλεόνασμα που δεν θα υπερβαίνει το 1,5% του εθνικού εισοδήματος και όχι νέα μέτρα λιτότητας. Τρίτον, σημαντικές μειώσεις της φορολόγησης επιχειρήσεων. Τέταρτον, στρατηγικές ιδιωτικοποιήσεις υπό όρους που θα προστατεύουν τα εργατικά δικαιώματα και ανάκαμψη των επενδύσεων. Πέμπτον, δημιουργία μιας αναπτυξιακής τράπεζας που θα χρησιμοποιούσε τα εναπομείναντα δημόσια ενεργητικά ως εγγύηση για την δημιουργία επενδύσεων εκ των έσω και των οποίων τα μερίσματα θα διοχετεύονταν προς τα δημόσια συνταξιοδοτικά ταμεία. Έκτον, πολιτική μεταβίβασης των μετοχών και της διαχείρισης των τραπεζών στην ΕΕ (…). [18]

Μεταξύ των έξι αυτών προτεραιοτήτων, μόνον η δεύτερη και η πέμπτη συμπίπτουν με το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης. Όμως, οι δυο αυτές προτεραιότητες εγκαταλήφθηκαν μόλις έκλεισε η συμφωνία της 20ης Φεβρουαρίου (βλ. παρακάτω).

---

Αποσπάσματα του προγράμματος της Θεσσαλονίκης που ο Τσίπρας παρουσίασε στις 13 Σεπτέμβρη του 2014. [19]

« […] Ζητούμε ισχυρή εντολή, με την στήριξη μιας μεγάλης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας κι ακόμη μεγαλύτερης κοινωνικής συναίνεσης, για να κάνουμε μια διαπραγμάτευση που

θα προστατεύει όσο το δυνατόν καλύτερα τα συμφέροντα του λαού μας στην Ευρώπη.

Ζητούμε την άμεση προσφυγή στην λαϊκή ετυμηγορία και εντολή διαπραγμάτευσης με στόχο τη διαγραφή του μεγαλύτερου τμήματος του ονομαστικού χρέους για να

διασφαλιστεί η βιωσιμότητά του20.

Αυτό που έγινε για την Γερμανία το 195321 πρέπει να γίνει για την Ελλάδα του 2014. Διεκδικούμε:

– Ρήτρα ανάπτυξης για την αποπληρωμή του χρέους.

– Μορατόριο – αναστολή πληρωμών – ώστε να προστατευθεί η ανάπτυξη.

– Την ανεξαρτησία των προγραμμάτων δημοσίων επενδύσεων σε σχέση με τους περιορισμούς που επιβάλλει το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης. [22]

(…)

Δηλώνουμε επίσης, έντονα και δυνατά, ότι διεκδικούμε πάντα την αποπληρωμή των αναγκαστικού δανείου που επιβλήθηκε στην Ελλάδα από τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής [23].

[…]

Δεσμευόμαστε, απέναντι στον ελληνικό λαό, να αντικαταστήσουμε από τις πρώτες μέρες της νέας κυβέρνησης – και ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα που αναμένονται από την διαπραγμάτευσή μας – το μνημόνιο με ένα εθνικό Σχέδιο ανασυγκρότησης [24], αυστηρά επεξεργασμένο και ακριβώς υπολογισμένο.

Το εθνικό Σχέδιο ανασυγκρότησης αποτελείται από ένα σύνολο μέτρων για την οικονομική και κοινωνική ανάκαμψη, γύρω από τέσσερις πυλώνες:

– Μέτρα άμεσης αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης.[25]

– Άμεσα μέτρα για την επανεκκίνηση της οικονομίας.

– Εθνικό σχέδιο καταπολέμησης της ανεργίας και βελτίωσης της κατάστασης της αγοράς εργασίας.

– Θεσμική και δημοκρατική αποκατάστασης του πολιτικού συστήματος.

A. Μέτρα αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης

Το πρόγραμμά μας, με κόστος περίπου 2 δις ευρώ, αποτελείται από ένα σύνολο παρεμβάσεων έκτακτης ανάγκης, ασπίδα προστασίας για τα πιο ευάλωτα κοινωνικά στρώματα. Περιλαμβάνει:

– Δωρεάν ηλεκτρική ενέργεια για 300.000 οικογένειες που βρίσκονται κάτω από το

όριο της φτώχειας (3.600 kWh ετησίως). [26]– Πρόγραμμα επιδότησης σίτισης (κουπόνια για 300.000 οικογένειες). [27]

(…)

– Δωρεάν ιατρική περίθαλψη για όλους. [28]

(…)

– Πρόγραμμα πρόσβασης στην στέγη.

Το πρόγραμμα προβλέπει την αποκατάσταση παλιών κατοικιών και εγκαταλελειμμένων ξενοδοχείων, για την εξασφάλιση, σε πρώτη φάση, διαθεσιμότητας 25.000 νέων

κατοικιών με επιδοτούμενο ενοίκιο [29].– Μέτρα υπέρ των χαμηλοσυνταξιούχων [30].

Έχουμε ήδη δεσμευτεί για την προοδευτική αύξηση των μικρών συντάξεων.

Σήμερα δεσμευόμαστε περαιτέρω, και για να ενισχύσουμε την ζήτηση, να αποκαταστήσουμε την δέκατη τρίτη σύνταξη για του 1.262.920 συνταξιούχους των οποίων η σύνταξη δεν ξεπερνά τα 700 €. Και το μέτρο αυτό θα επεκταθεί –προοδευτικά και ανάλογα με την οικονομική συγκυρία – σε όλους τους συνταξιούχους και όλους τους μισθωτούς.

– Μείωση των τιμών των μέσων μαζικής μεταφοράς.

(…)

B. Μέτρα επανεκκίνησης της οικονομίας

Ο δεύτερος πυλώνας περιλαμβάνει τα μέτρα επανεκκίνησης της οικονομίας, μέτρα των οποίων προτεραιότητα είναι να σταματήσει η σημερινή φορολογική πολιτική που ακολουθείται σήμερα παρά τις αρνητικές της επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία [31], η εφαρμογή μια νέας σεισάχθειας [32] , και η ενίσχυση της ρευστότητας και της ζήτησης.

Διότι, η κατάσταση στην πραγματική οικονομία, σήμερα, είναι πραγματικά καταστροφική.

Η φορολογική επίθεση που πραγματοποιεί η κυβέρνηση κατά της μεσαίας τάξης κι η υπερφορολόγηση εκείνων που δεν φοροδιαφεύγουν επιβαρύνουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που βλέπει να απειλείται διαρκώς η επαγγελματική του ζωή, τα ελάχιστα περιουσιακά του στοιχεία και ακόμη και η ύπαρξή του η ίδια.

Μάρτυρας αυτής της ανυπόφορης αγωνίας είναι ο αριθμός ρεκόρ αυτοκτονιών. Οι εργατικές τάξεις, οι αγρότες [33], οι μισθωτοί, οι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες, το σώμα της πραγματικής οικονομίας, εν περιλήψει, είναι αντιμέτωποι σήμερα με μια θύελλα φόρων που υπερβαίνει τις αντοχές τους. Και σε λίγο, θα πρέπει να αντιμετωπίσουν μια νέα θύελλα. Αυτήν των πλειστηριασμών της ιδιωτικής τους περιουσίας από τις τράπεζες, αφού δυσκολεύονται να αποπληρώσουν τα δάνεια που είχαν συνάψει στο παρελθόν, προ κρίσης, προ ανεργίας, προ περικοπών των εισοδημάτων τους, προ κλεισίματος των επιχειρήσεών τους.

Η επιμονή της κυβέρνησης να φορτώνει πρόσθετα βάρη σε εκείνους που έχουν ήδη πέσει, δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε αδιέξοδο, απλά και μόνο διότι δεν μπορείς να πάρει τίποτε από κάποιον που δεν έχει τίποτε. «Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος.»

Για να διαπιστώσουμε το παράλογο της πολιτικής τους, αρκεί να δούμε το ποσό των ανείσπρακτων βεβαιωμένων οφειλών που ανέρχεται σήμερα σε περίπου 68 δις ευρώ [34].

Και κάθε μήνα που περνά, ο αριθμός αυτός αυξάνει κατά ένα δις ευρώ. (…)

Η υλοποίηση μιας διαδικασίας ρύθμισης που οδηγεί για κάθε οφειλέτη σε άμεση παύση των ποινικών διώξεων και των κατασχέσεων τραπεζικών λογαριασμών, της κύριας κατοικίας, των μισθών, κλπ., καθώς και η έκδοση φορολογικής ενημερότητας.

(…)

Με τα μέτρα αυτά, φιλοδοξούμε όχι μόνο να ανακουφίσουμε όσους υποφέρουν και διαμορφώνουν την ραχοκοκαλιά της οικονομίας, αλλά και να επανεκκινήσουμε την πραγματική οικονομία απελευθερώνοντάς της από τον βραχνά των φόρων και των προσαυξήσεων, που είναι τελείως αντιπαραγωγικά καθώς δεν μπορούν να εισπραχθούν.

Το άμεσο εκτιμώμενο όφελος από την ρύθμιση των οφειλών και την έναρξη των πληρωμών των προκαταβολών θα μας επιτρέψει να χρηματοδοτήσουμε δράσεις που είναι απαραίτητες

για την ελάφρυνση και την δίκαιη κατανομή των βαρών.

Εξ άλλου, στα πλαίσια των μέτρων με στόχο την επανεκκίνηση της οικονομίας, ανακοινώνουμε σήμερα την άμεση κατάργηση του νέου φόρου ακίνητης περιουσίας.

2. Άμεση κατάργηση του νέου φόρου ακίνητης περιουσίας (ΕΝΦΙΑ)

Διότι είναι το σύμβολο της κοινωνικής αδικίας που χαρακτηρίζει το σύνολο της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης Σαμαρά. (…)

Ο ΕΝΦΙΑ, συνεπώς, δεν μπορεί να διορθωθεί, δενμπορεί να βελτιωθεί – μπορεί μόνο να καταργηθεί [35].

Στη θέση του:

– Θα επιβάλουμε έναν κοινωνικά δίκαιο φόρο επί της μεγάλης ιδιοκτησίας (ΦΜΑΠ) και δεν θα επιβάλουμε κανέναν φόρο βάσει τεκμηρίων.

– Οι αξίες ακινήτων ως βάση φορολόγησης προσαρμόζονται άμεσα από 30% σε 35%.

– Το ποσοστό του θα είναι προοδευτικό και το όριο απαλλαγής θα είναι υψηλό.

– Η κύρια κατοικία θα απαλλάσσεται, με εξαίρεση τις υπερπολυτελείς ιδιοκτησίες.

(…)

3. Αποκατάσταση του αφορολόγητου ορίου στα 12.000 €/ετησίως [36]

(…)

4. Θεσμοθετούμε μια “νέα Σεισάχθεια” (απαλλαγή από χρέη)

Θα εφαρμοστεί στις επισφαλείς απαιτήσεις (δηλαδή στα χρέη που είναι ληξιπρόθεσμα εδώ και από τρεις μήνες ή περισσότερο), που ονομάζονται και “κόκκινα”, διότι η μερική διαγραφή τους αποτελεί απαραίτητο όρο για την εξυγίανση των τραπεζικών χαρτοφυλακίων

όσο και για την αποκατάσταση της νομισματικής ρευστότητας και στην στήριξη της ανάπτυξης και την επανεκκίνηση της οικονομίας.

Η “νέα σεισάχθεια ” θα εφαρμόζεται κατά περίπτωση και θα συνίσταται στην μερική διαγραφή των χρεών ανθρώπων που βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας. [37]

(…)

5. Δημιουργία ενός δημόσιου οργανισμού διαχείρισης του ιδιωτικού χρέους.

(…)

Βεβαίως, πρώτα πρέπει να εμποδιστεί η χρήση του ιδιωτικού χρέους ως μέσου κατάσχεσης

της περιουσίας των πολιτών και ως μέσου ελέγχου του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας.

Στις επόμενες μέρες, ο Συριζα θα καταθέσει στην Βουλή μια νομοθετική τροποποίηση για αόριστη παράταση της αναστολής των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας της οποίας η αξία είναι μικρότερη των 300.000 €. Θα καταθέσουμε επίσης πρόταση νόμου για την απαγόρευση πώλησης ή μεταβίβασης τίτλων σε τραπεζικούς οργανισμούς μη αναγνωρισμένους ή σε επιχείρησης διαχείρισης δανειακών συμβάσεων ή εγγυήσεων.

Με δυο λόγια, δεν θα επιτρέψουμε στα κοράκια των διεθνών distress funds να κερδοσκοπούν προχωρώντας σε κατασχέσεις των σπιτιών των πολιτών [38].

Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Το είχα πει πέρσι, εδώ, από το βήμα αυτό, και τοεπαναλαμβάνω και πάλι φέτος: το κλειδί της επανεκκίνησης της οικονομίας είναι το χρηματοοικονομικό σύστημα.

Με τον Συριζα στην κυβέρνηση, ο δημόσιος τομέας ανακτά τον έλεγχο του ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ – στα αγγλικά HFSF) και ασκεί όλα του τα δικαιώματα επί των ανακεφαλαιοποιημένων τραπεζών [39]. Αυτό σημαίνει ότι ο δημόσιος τομέας αποφασίζει για την διοίκησή τους.

Ταυτόχρονα, εφαρμόζουμε στοχευμένες δράσεις διασφάλισης της ρευστότητας στην πραγματική οικονομία. Μεταξύ των δράσεων αυτών, η δημιουργία μιας αναπτυξιακής τράπεζας και ειδικών τραπεζών.

6. Δημιουργία αναπτυξιακής τράπεζας και τραπεζών ειδικού σκοπού. Για μας, η νέα αρχιτεκτονική του τραπεζικού συστήματος θα περιλαμβάνει, πέρα από τις ανακεφαλαιοποιημένες συστημικές τράπεζες, νέες ειδικού σκοπού συνεργατικές τράπεζες και μια δημόσια αναπτυξιακή τράπεζα.

Γι’αυτό θα δημιουργήσουμε μια αναπτυξιακή τράπεζα [40] και τράπεζες ειδικού σκοπού, για την χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των αγροτών. Για να στηρίξουμε τις ανάγκες σε ρευστότητα των δυναμικών επαγγελματικών ομάδων που θα δώσουν ώθηση στην ανάπτυξη και την παραγωγική ανασυγκρότηση.

7. Επαναφορά του κατώτατου μισθού στα 751 €

Αυξάνουμε τον κατώτατο μισθό στα 751 € για όλους τους εργαζόμενους, ανεξαρτήτως ηλικίας. [41]

Το δικό μας οικονομετρικό μοντέλο επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα του μοντέλου του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ: η επαναφορά του κατώτατου μισθού όχι μόνο δεν έχει δημοσιονομικό κόστος αλλά θα έχει από μόνη της και αναπτυξιακό αποτέλεσμα.

(…)

Αγαπητοί φίλοι,

Ο τρίτος πυλώνας του Εθνικού Σχεδίου Ανασυγκρότησης που σήμερα σας παρουσιάζουμε έχει να κάνει με το νέο μεγάλο εθνικό μας στόχο: να ξανακερδίσουμ την εργασία στην πατρίδα μας και να ξαναδώσουμε ελπίδα και προοπτική στους νέους ανθρώπους που μαζικά εγκαταλείπουν τη χώρα να μείνουν εδώ, να σηκώσουμε μαζί στις γερές πλάτες μας το άχθος της ανοικοδόμησης της πατρίδας μας.

Γ. Σχέδιο ανάκτησης της εργασίας

1. Αποκατάσταση της εργατικής νομοθεσίας

Επαναφέρουμε άμεσα μαζί με τον κατώτατο μισθό το πλαίσιο θεσμικής προστασίας των εργασιακών δικαιωμάτων που κατάργησαν οι μνημονιακές κυβερνήσεις. Οι συλλογικές συμβάσεις αποκαθίστανται καθώς και ο θεσμός της μετενέργειας. [42]

(…)

Οι μεταρρυθμίσεις σχετικά με τις συλλογικές και καταχρηστικές απολύσεις, οι συμβάσεις «ενοικίασης εργαζομένων» καταργούνται.

2. Πρόγραμμα δημιουργίας 300.000 νέων θέσεων εργασίας σε δημόσιο, ιδιωτικό τομέα και κοινωνική οικονομία. [43]

(…)

3. Διευρύνουμε τον αριθμό των δικαιούχων του επιδόματος ανεργίας (…)

Δ. Παρεμβάσεις για την θεσμική και δημοκρατική ανασυγκρότηση του κράτους (…)Αυξάνουμε προοδευτικά του πόρους της αυτοδιοίκησης ώστε να αποκτήσει ενεργό ρόλο στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας.

Έτσι, θα μπορούν να ωφελούνται όχι μόνο δανεισμού με χαμηλό επιτόκιο αλλά και της έκδοσης από την μελλοντική αναπτυξιακή τράπεζα ομολόγων για την χρηματοδότηση των παρεμβάσεών τους. [44]

β) Ενισχύουμε του θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και εισάγουμε νέες θεσμικές εφαρμογές άμεσης δημοκρατίας στην λειτουργία του πολιτικού συστήματος, όπως η λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία, η λαϊκή αρνησικυρία και τα δημοψηφίσματα με πρωτοβουλία πολιτών.

Ενδυναμώνουμε το Κοινοβούλιο, ως νομοθετικό και ελεγκτικό θεσμό της εκτελεστικής εξουσίας [45], περιστέλλουμε δραστικά την βουλευτική ασυλία και καταργούμε το ιδιότυπο νομικό καθεστώς για την ποινική ευθύνη των υπουργών που θεσπίζει μια «φαύλη απόκλιση από τις αρχές της δημοκρατικής κοινωνίας».

γ) Επαναχαράσσουμε τον χάρτη λειτουργία των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην Ελλάδα, ξανασχεδιάζοντας το ραδιοτηλεοπτικό τοπίο σύμφωνα με τις νομικές απαιτήσεις και αυξημένη επίβλεψη της διαφάνειάς τους.

Ενισχύουμε τα περιφερειακά μέσα ενημέρωσης.

Δημιουργούμε μια πραγματικά δημόσια τηλεόραση, δημοκρατική, πολυφωνική και με υψηλή ποιότητα προγράμματος, με την επανασύσταση της ΕΡΤ από μηδενική βάση. [46]

Αγαπητοί φίλοι, Εμείς δεν υποσχόμαστε. Δεσμευόμαστε.

[…]Έχουμε ήδη εκπονήσει σχέδιο δράσης με εξάμηνο ορίζοντα υλοποίησης κατά της γάγγραινας αυτής, το οποίο προβλέπει:

Καταρχάς, την εντατικοποίηση και επίσπευση των ελέγχων στις ενδοομιλικές συναλλαγές, στις “λίστες Λαγκάρντ», Λιχτενστάιν, εμβασμάτων offshore εταιρειών και ακινήτων εξωτερικού.

Για τον σκοπό αυτόν συγκροτείται ειδική υπηρεσία που αποτελείται από ειδικούς με την κατάλληλη τεχνολογική υποστήριξη, μετά την προκλητική και αινιγματική αδράνεια της σημερινής κυβέρνησης. [47]

Οι εκτιμήσεις σχετικά με τα έσοδα από την πάταξη της φοροδιαφυγής και του λαθρεμπορίου έχουν ακουστεί κατά καιρούς πολύ φιλόδοξες. Εμείς, μετριοπαθώς, υπολογίζουμε ότι το σχέδιο δράσης μας θα αποφέρει τουλάχιστον τρίς δις τον πρώτο χρόνο στα δημόσια ταμεία.

Σε ό,τι αφορά το κόστος του κεφαλαίου έναρξης του δημοσίου, ενδιάμεσου φορέα και το κόστος εκκίνησης της ίδρυσης τραπεζών ειδικού σκοπού, που συνολικά είναι της τάξης των 3 δις ευρώ, θα το χρηματοδοτήσουμε από το λεγόμενο «μαξιλάρι» των περίπου 11 δις του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. [48]

---

Οι προτάσεις του Βαρουφάκη προς την τρόικα

Σε αντίθεση με την γελοιογραφική εικόνα που παρουσίαζαν τα κυρίαρχα ΜΜΕ και οι κυβερνήσεις των πιστωτριών χωρών, ως κύριος διαπραγματευτής ο Βαρουφάκης έκανε πολύ μετριοπαθείς προτάσεις προς την τρόικα, προτάσεις που ήταν ξεκάθαρα διαφορετικές από το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης, ορισμένες εκ των οποίων ήταν σαφώς σε αντίθεση με αυτό. Διαβεβαίωσε τους συνομιλητές του ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν ζητούσε μείωση του όγκου του χρέους. Πρότεινε το χρέος που κατείχε η τρόικα υπό διάφορες μορφές να μετατραπεί σε οφειλές μεγαλύτερης διάρκειας, για να μπορεί η κυβέρνηση να μειώσει το μερίδιο του προϋπολογισμού που αφιερώνεται στην ετήσια αποπληρωμή. Δεν αμφισβήτησε την νομιμότητα ή την θεμιτότητα των απιτήσεων έναντι της Ελλάδας. Πράγμα πολύ σοβαρό.

Δεν ανέδειξε το δικαίωμα και την επιθυμία της ελληνικής κυβέρνησης να προχωρήσει σε λογιστικό έλεγχο των χρεών της Ελλάδας. Στο βιβλίο του, δεν υπάρχει ούτε λέξη σχετικά με την Επιτροπή αλήθειας δημόσιου χρέους που σύστησε η πρόεδρος της Ελληνικής Βουλής. Ούτε μια. Αν δεν μιλά γι’αυτό, δεν είναι επειδή η πρωτοβουλία αυτή πέρασε απαρατήρητη στην Ελλάδα, αντίθετα, έκανε πολύ θόρυβο. Επέλεξε να τηρήσει σιωπή ιχθύος σχετικά με την σημαντική αυτή πρωτοβουλία, διότι δεν την περιλάμβανε διόλου στο δικό του όραμα της διαπραγμάτευσης.

Πρότεινε στην τρόικα να τροποποιηθεί ένα μέρος του τρέχοντος μνημονίου, επιμηκύνοντάς το και προσαρμόζοντας ορισμένα από τα προβλεπόμενα μέτρα. Δήλωσε επανειλημμένα ότι 70% των μέτρων που πρόβλεπε το μνημόνιο ήταν αποδεκτά. Πρόσθεσε πως ορισμένα μέτρα που έμενε ακόμη να εφαρμοστούν ήταν θετικά αλλά 30% του μνημονίου έπρεπε να αντικατασταθούν από άλλα μέτρα που θα είχαν ουδέτερη επίπτωση στον προϋπολογισμό, δηλαδή, τα νέα μέτρα και ειδικότερα εκείνα που θα εφαρμόζονταν για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης δεν θα αύξαναν το προβλεπόμενο από την κυβέρνηση Σαμαρά έλλειμμα διότι θα αντισταθμίζονταν από επί πλέον έσοδα ή από μειώσεις δαπανών σε ορισμένους τομείς.

Ο Βαρουφάκης δήλωσε πως η κυβέρνηση που εκπροσωπούσε δεν θα αμφισβητούσε τις ιδιωτικοποιήσεις που είχαν πραγματοποιηθεί ως το 2010 και ότι, περαιτέρω, ορισμένες πρόσθετε ιδιωτικοποιήσεις μπορούσαν απολύτως να γίνουν από την στιγμή που η τιμή πώλησης ήταν αρκετά υψηλή και οι αγοραστές σέβονταν τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Ο Βαρουφάκης δήλωσε επίσης ότι η σωτηρία της Ελλάδας εξαρτιόταν από την παραμονή της στην ευρωζώνη.

Απέφυγε δεόντως να αναδείξει, απέναντι στους συνομιλητές του, το τμήμα του προγράμματος του Συριζα που αφορούσε την ανάληψη του ελέγχου των ιδιωτικών τραπεζών από το ελληνικό Κράτος, ενώ ήταν ο κύριος μέτοχός τους.

Μια από τις αυθεντικά ριζοσπαστικές διαστάσεις στον λόγο του Βαρουφάκη είναι ότι, πολλές φορές, στην αρχή της θητείας του, δήλωσε πως η τρόικα δεν είχε δημοκρατική νομιμότητα κι ότι η κυβέρνηση δεν θα συνεργάζονταν μαζί της. Αλλά, διαβάζοντας το βιβλίο του, αντιλαμβάνεται κανείς πολύ γρήγορα ότι, πρακτικά, δέχτηκε την διατήρηση της τρόικας. Αυτή εξαφανίστηκε μόνο στο επίπεδο του επίσημου λόγου. Η μόνη παραχώρηση που έκανε η τρόικα συνίστατο στο να δεχτεί να κάνουμε πως δεν υπήρχε πια. Στην πραγματικότητα, συνέχισε να λειτουργεί και, αυτό, με τρόπο ανελέητο και αισθητό. Ο Βαρουφάκης δείχνει πως ήταν παρούσα σε κάθε στιγμή κλειδί της διαπραγμάτευσης και λήψης αποφάσεων. Δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει ή να ενεργεί.

Ο Βαρουφάκης περιγράφει σε ποιόν βαθμό το χρέος αποτελούσε ανυπόφορο φορτίο. Γράφει πως, μερικές μέρες πριν τις εκλογές, είχε υπολογίσει το ποσό που προβλέπονταν να καταβληθεί κατά την διάρκεια του έτους 2015. Παραθέτω: «Ανακάλυψα πως, μόνο για το 2015, το ελληνικό Κράτος θα χρειάζονταν 42,4 δις ευρώ για να «τρέξει» το χρέος της, ήτοι 24% του εθνικού εισοδήματος. Ακόμη κι αν η τρόικα κατέβαλε αυτό που όριζε το δεύτερο πακέτο διάσωσης, θα μας έλειπαν 12 δις. Για την Ελλάδα, που δεν είχε την δυνατότητα να δανειστεί από ιδιώτες επενδυτές, με τα ταμεία άδεια και έναν πληθυσμό εξαντλημένο, η πληρωμή των χρεών ανάγονταν σε έναν πράγμα: την λεηλασία όσων έμεναν ως απόθεμα των συνταξιοδοτικών ταμείων, των δήμων, των νοσοκομείων και των δημόσιων οργανισμών, ζητιανεύοντας συγχρόνως από την τρόικα τεράστια δάνεια και, μετά, δέσμευση πίεσης πάνω στους συνταξιούχους, τους δήμους, τα νοσοκομεία και του δημόσιους οργανισμούς λίγο ακόμη, κι όλ’αυτά για να επιστρέψεις τα φράγκα στην τρόικα. Μόνο μια λοβοτομή θα μπορούσε να με πείσει ότι η λύση αυτή ήταν προς όφελος του λαού μας.» [49] Παρακάτω, επανέρχεται στο θέμα με την ευκαιρία της πρώτης του συνάντησης με τον πρόεδρο του Eurogroup, στις 30 Ιανουαρίου, στην Αθήνα: «οι πληρωμές που προβλέπονταν για το μόνο έτος 2015 εκπροσωπούν 45% του συνόλου των φόρων που η κυβέρνηση ελπίζει να εισπράξει». [50]

Το πρόβλημα είναι πως, δεσμευόμενος στις 20 Φεβρουαρίου να συνεχίσει την πλήρη αποπληρωμή του χρέους σύμφωνα με το προβλεπόμενο ως τις 30 Ιουνίου 2015 χρονοδιάγραμμα, δέχτηκε μια κατάσταση χειρότερη από την κόλαση που περιέγραφε παραπάνω, αφού οι πιστωτές δεν δεσμεύτηκαν να κάνουν την παραμικρή καταβολή. Όμως, έπρεπε να πληρωθούν 7 δις ευρώ ως το τέλος του Ιουνίου 2015. Το ποσό αυτό πρέπει να συγκριθεί με το εκτιμώμενο κόστος του συνόλου των ανθρωπιστικών μέτρων που υπόσχονταν το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης και που ανέρχονταν στα 2 δις για το σύνολο του έτους 2015. Στην πραγματικότητα, λόγω της πληρωμής του χρέους, σύμφωνα με την προσωπική μου εκτίμηση, η κυβέρνηση Τσίπρα δεν δαπάνησε περισσότερα από 200 εκατομμύρια ευρώ για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης, μεταξύ Φεβρουαρίου και Ιουνίου 2015, ποσό απόλυτα ανεπαρκές. Αυτό δείχνει καθαρά πως, αποδεχόμενος την συνέχιση των πληρωμών χωρίς εγγύηση λήψης φρέσκου χρήματος από τους πιστωτές, η κατάσταση μόνο να χειροτερέψει μπορούσε. Αυτό σήμαινε επίσης ότι το δεύτερο μνημόνιο έπρεπε να ακολουθηθεί από ένα τρίτο μνημόνιο ώστε οι πιστωτές να δώσουν νέα δάνεια που θα χρησίμευαν στην εξυπηρέτηση των παλαιών.

Ο Βαρουφάκης μπορεί να λέει πως μια άλλη λύση ήταν εφικτή, αυτή αποτελούσε μια χίμαιρα καθώς βασίζονταν στο γεγονός ότι οι πιστωτές μπορούσαν να πεισθούν, με απλή συζήτηση, να επιτρέψουν στην Ελλάδα να θέσει τέλος στις πιο αντικοινωνικές διαστάσεις των πολιτικών λιτότητας, να την απελευθερώσουν από τον ασφυκτικό κλοιό του μνημονίου και να της επιτρέψουν να μειώσει σημαντικά τα ποσά που έπρεπε να πληρωθούν κατά την διάρκεια του 2015 (χωρίς να αγγίξουν τον συνολικό όγκο του χρέους). Ο συλλογισμός δεν μπορούσε να σταθεί.

Η διαπραγματευτική στρατηγική του Βαρουφάκη

Η συνάντηση της 30ης Ιανουαρίου μεταξύ Βαρουφάκη και του προέδρου του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ, έδειχνε ξεκάθαρα ότι ο τελευταίος αρνούνταν να λάβει υπόψη του την εντολή που είχε δοθεί από τον ελληνικό λαό στην κυβέρνηση Τσίπρα. Αρνούνταν να αντικαταστήσει το μνημόνιο με μια νέα συμφωνία. Αρνούνταν ακόμη και να τροποποιήσει το μνημόνιο. Έδειχνε ξεκάθαρα πως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορούσε να εμποδίσει τις ελληνικές τράπεζες να έχουν κανονικά πρόσβαση στις ρευστότητες.

Για να προσπαθήσει να αλλάξει την κατάσταση και να βρει νέα στηρίγματα, ο Βαρουφάκης αποφασίζει να συναντήσει Γάλλους και Ιταλούς ηγέτες (οι δυο κυβερνήσεις ήταν «σοσιαλιστικές» και θεωρούνταν πως θα στήριζαν την ελληνική κυβέρνηση στην επιθυμία της να χαλαρώσει τον κλοιό λιτότητας που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή), βρετανούς ηγέτες που εκείνη τη στιγμή εφάρμοζαν πολιτική οικονομικής επανεκκίνησης με τίμημα ένα αυξανόμενο έλλειμμα. Στη συνέχεια, θα πήγαινε στην Φρανκφούρτη για να συναντήσει την διοίκηση της ΕΚΤ και να προσπαθήσει να την καλοπιάσει. Τέλος, θα πήγαινε στο Βερολίνο.

Πριν ξεκινήσει τον περίπλου του, θέλει οπωσδήποτε μια συνάντηση με το τρίο Τσίπρα-Παππά και Δραγασάκη. Λαμβάνει το πράσινο φως να μην ζητήσει διαγραφή χρέους από τους ηγέτες που θα συναντήσει. Πετυχαίνει επίσης την συμφωνία τους να μην επικαλεστεί το ηθικό δικαίωμα σε ελάφρυνση του χρέους. Πράττοντάς το αυτό, ο Βαρουφάκης παραιτούνταν ενός θεμελιώδους επιχειρήματος που θα μπορούσε να πείσει την διεθνή κοινή γνώμη και να φέρει σε δύσκολη θέση τους πιστωτές σε ένα από τα κυριότερα ευαίσθητα σημεία τους.

Ο Βαρουφάκης αναγνωρίζει πως η συμφωνία αυτή που έκλεισε με το τρίο ήταν αντίθετη με την επίσημη κατεύθυνση του Συριζα: «η θέση του Συριζα ήταν σαφέστατη: το κόμμα απαιτούσε, ούτε λίγο ούτε πολύ, διαγραφή του χρέους χωρίς όρους. Τα μισά μέλη ήθελαν πάντα μονομερές κούρεμα του μεγαλύτερου μέρους του χρέους, οι περισσότεροι δεν διανοούνταν καν μια ανταλλαγή χρεών. Όμως, μόνο μια εύθραυστη συμφωνία με δέσμευε με το ηγετικό τρίο». [51]

Υιοθετώντας την θέση αυτή, ο Βαρουφάκης πήγαινε ταυτόχρονα ενάντια στο πρόγραμμα με το οποίο ο Συριζα είχε έλθει στην εξουσία και αντίθετα με οπαδούς του Συριζα.

Από την 1η Φεβρουαρίου 2015, έξι μέρες μετά την αρχή της κυβέρνησης, ο Βαρουφάκης ξεκινά λοιπόν την πρώτη του περιοδεία στην Ευρώπη, ως υπουργός. Τον συνοδεύει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Την Κυριακή 1η Φεβρουαρίου, στο Παρίσι, ο Βαρουφάκης έχει μαραθώνιο πρόγραμμα: επίσημη συνάντηση με τον Μισέλ Σαπέν, Γάλλο υπουργό οικονομικών, μια άλλη με τον Εμανουέλ Μακρόν, υπουργό Οικονομίας, καθώς και τέσσερις ανεπίσημες συναντήσεις με τους Πουλ Τόμσεν, υποδιευθυντή του ΔΝΤ για την Ευρώπη, Πιερ Μοσκοβισί, ευρωπαίο Επίτροπο οικονομικών και νομισματικών υποθέσεων, Μπενουά Κερέ, υπ’αριθμόν 2 της ΕΚΤ, και τον επικεφαλής του γραφείου του Φρανσουά Ολλάντ. Την Δευτέρα 2 Φεβρουαρίου, στο Λονδίνο, ο Βαρουφάκης γίνεται δεκτός στην Downing Street από τον Τζωρτζ Όσμπορν, τον Βρετανό συντηρητικό Πρωθυπουργό, και στη συνέχεια δίνει μια διάλεξη μπροστά σε διακόσιους χρηματιστές προσκεκλημένους από την Deutsche Bank. Την Τρίτη 3 Φεβρουαρίου, ο Βαρουφάκης βρίσκεται στην Ρώμη για να συναντήσει τον Ιταλό υπουργό οικονομικών, Πιέρ Κάρλο Παντοάν. Τέλος, την Τετάρτη 4 Φεβρουαρίου, έχει ραντεβού στην Φρανκφούρτη με τον Μάριο Ντράγκι και τα μέλη του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ.

Ο Βαρουφάκης παρουσιάζει κάθε φορά την πρότασή του περί ανταλλαγής χρεών χωρίς διαγραφή ή μείωση του όγκου [52]. Ξεκαθαρίζει επίσης στους εκπροσώπους των αγορών ότι η ελληνική κυβέρνηση θα πληρώσει το χρέος που οφείλεται στον ιδιωτικό τομέα (περίπου 15% του ελληνικού χρέους ήταν στα χέρια ιδιωτών επενδυτών – Έλληνες και ξένους τραπεζίτες, επενδυτικά κεφάλαια, «κοράκια», κλπ).

Ο Βαρουφάκης δείχνει την υποκρισία μιας σειράς ηγετών τους οποίους συναντά. Ο Μισέλ Σαπέν φαίνεται να κερδίζει το βραβείο διπλοπροσωπίας: όταν συζητούν μεταξύ τους, εμφανίζεται ευνοϊκός στην πρόταση Βαρουφάκη, στην ανταλλαγή χρεών, στην σημαντική αναδιατύπωση του μνημονίου, στην αλληλεγγύη με την ελληνική κυβέρνηση. Αλλά, στην συνέντευξη Τύπου, υιοθετεί μια τελείως διαφορετική στάση.

Στη μεταξύ τους συζήτηση: «Ο Μισέλ (Σαπέν) μου απάντησε σαν πραγματικός σύντροφος στη μάχη: – Η επιτυχία της κυβέρνησής σας θα είναι και δική μας επιτυχία. Είναι σημαντικό να αλλάξουμε την Ευρώπη μαζί και να αντικαταστήσουμε αυτή την καταναγκαστική αυστηρότητα με μια ατζέντα υπέρ της ανάπτυξης. Η Ελλάδα το χρειάζεται. Η Γαλλία το χρειάζεται. Η Ευρώπη το χρειάζεται. Άδραξα την ευκαιρία για να αναδείξω τα κύρια σημεία της Ταπεινής Πρότασης. Η ΕΚΤ έπρεπε να αναδιαρθρώσει ένα μέρος του χρέους της ευρωζώνης χωρίς κουρέματα και χωρίς να ζητηθεί από την Γερμανία να πληρώσει για τους άλλους ούτε και να εγγυηθεί το δημόσιο χρέος των χωρών της περιφέρειας. (…).Ο Μισέλ με άκουσε με προσοχή ως το τέλος, πριν πει πως ήταν ο σωστός δρόμος για την Ευρώπη. Είχαμε καθυστερήσει την εφαρμογή πολιτικών αυτού του τύπου, δήλωνε με πεποίθηση. Έπρεπε να επανιδρύσουμε την Ευρώπη στηρίζοντας ο ένας το άλλον. Το μόνο που δεν πρότεινε ήταν να κατεβούμε να πάρουμε την Βαστίλη τραγουδώντας την Μασσαλιώτιδα!» [53].

Στην συνέντευξη Τύπου, αλλαγή ύφους. Σύμφωνα με τον Μισέλ Σαπέν, η ελληνική κυβέρνηση έπρεπε να σεβαστεί τις υποχρεώσεις της απέναντι στους δανειστές, ο Τσίπρας έπρεπε να εφαρμόσει τις συμφωνίες που είχαν υπογραφεί από τις προηγούμενες κυβερνήσεις.

Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, στην κατ’ιδίαν συζήτησή του με τον Επίτροπο Πιέρ Μοσκοβισί, αυτός συμπεριφέρθηκε όπως σε μια συζήτηση μεταξύ συντρόφων διατεθειμένων να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να αλλάξουν την Ευρώπη [54]. Ο Βαρουφάκης θα διαπιστώσει πολύ σύντομα ότι στην πραγματικότητα ο Μοσκοβισί δεν φέρεται ως σύμμαχος της ελληνικής κυβέρνησης.

Ο Βαρουφάκης δεν παραβλέπει, σε όλο το βιβλίο, να πλέκει το εγκώμιο του Εμμανουέλ Μακρόν, τότε Γάλλου υπουργού Οικονομίας.

Η πρώτη επαφή με τον Μπενουά Κερέ, μέλους της διοίκησης της ΕΚΤ, είναι αποκαλυπτική. Ρώτησε κατευθείαν τον Βαρουφάκη αν η ελληνική κυβέρνηση είχε πραγματικά την πρόθεση να εφαρμόσει κούρεμα στους ελληνικούς τίτλους που κατείχε ο θεσμός της Φρανκφούρτης. Το πιεστικό αυτό ερώτημα ενός ηγετικού στελέχους της ΕΚΤ δείχνει πως η διοίκησή της φοβόταν πολύ πως η Ελλάδα θα μείωνε την αξία των ελληνικών τίτλων που κατείχε. Ήταν απολύτως εφικτό και ο Βαρουφάκης είχε αναφερθεί σ’αυτό δημόσια, πολλές φορές, πριν γίνει υπουργός. Οι ελληνικοί τίτλοι που η ΕΚΤ είχε στην κατοχή της ήταν ακόμη σε ελληνικό δίκαιο καθώς ήταν των ετών 2010-2011. Η ΕΚΤ τους είχε αγοράσει περίπου στο 70% της αξίας τους και της επιστρέφονταν το 100%, όπως και της καταβάλλονταν επιτόκια απολύτως καταχρηστικά. Αντίστοιχοι τίτλοι τους οποίους κατείχαν, ειδικότερα, ελληνικά συνταξιοδοτικά ταμεία, είχαν κουρευτεί κατά 53% τον Μάρτη του 2012, ενώ η ΕΚΤ είχε αρνηθεί να της εφαρμοστεί η μείωση αυτή. Η ελληνική κυβέρνηση θα είχε συνεπώς το ηθικό δικαίωμα αλλά και το σκέτο δικαίωμα με το μέρος της, αν είχε εφαρμόσει αυτό το κούρεμα. Θα δούμε στη συνέχεια πως, εν τέλει, η ελληνική κυβέρνηση δεν θα περάσει ποτέ στην πράξη στον τομέα αυτό, ενώ έπρεπε να το κάνει και θα μπορούσε να έχει κερδίσει.

Κατά την συνάντηση με τον Πουλ Τόμσεν, ο διευθυντής του ΔΝΤ για την Ευρώπη εξήγησε πως ήταν θετικός σχετικά με την διαγραφή του χρέους της Ελλάδας προς τις δώδεκα χώρες της ευρωζώνης, που ανέρχονταν σε 53 δις ευρώ. Ενώ ο Βαρουφάκης παρουσίαζε το σχέδιό του περί ανταλλαγής χρεών χωρίς διαγραφή, ο Τόμσεν δήλωσε: «Μα δεν είναι αρκετό. Πρέπει αμέσως να διαγραφεί ένα μέρος του χρέους σας. Όχι ανταλλαγές, όχι ημερομηνίες λήξης. Αφαιρείτε 53 δις και τα διαγράφετε.» [55] Πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι επανειλημμένα το ΔΝΤ έκανε δηλώσεις των οποίων η χρησιμότητα έγκειτο στο να θολώσει τα νερά για την ελληνική κυβέρνηση και την κοινή γνώμη. Το να πει στον Βαρουφάκη πως έπρεπε να διαγραφούν 53 δις διμερών χρεών δεν δέσμευε σε τίποτε το ΔΝΤ να παραχωρήσει το ίδιο μια μείωση. Ήταν ένας αντιπερισπασμός που χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές. Ούτως ή άλλως, το ΔΝΤ, ανεξαρτήτως των δηλώσεων αυτών, ανέκαθεν είχε απαιτήσει από την Ελλάδα την συνέχιση των βίαιων νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων.

Στο Λονδίνο, μπροστά σε ένα μπουκέτο τραπεζιτών και υπεύθυνων επενδυτικών κεφαλαίων, ο Βαρουφάκης εξηγεί πως οι ιδιώτες πιστωτές δεν έχουν τίποτε να φοβηθούν. Επαναλαμβάνει την θέση της πτώχευσης του ελληνικού κράτους το 2010 που αρέσει πολύ στους χρηματοοικονομικούς κύκλους διότι τους επιτρέπει να επικεντρώνουν την προσοχή στην κρίση των δημοσίων οικονομικών. Εξηγεί στο City του Λονδίνου: «Είναι αλήθεια, η κυβέρνησή μας ήταν διαιρεμένη. Ορισμένοι ήταν υπέρ του Grexit και δεν ήθελαν να διαπραγματευτούν με την ΕΕ ούτε με το ΔΝΤ, πεπεισμένοι πως δε θα έβγαινε τίποτε. Όμως, υπήρχαν οι άλλοι, εμείς, γύρω από τον Πρωθυπουργό, των οποίων ο στόχος ήταν η επίτευξη μιας λύσης διαπραγματευόμενοι εντός της ευρωζώνης. Προσοχή, λέω για να προσθέσω μια θετική νότα, η διαίρεση αυτή δεν θα επηρεάσει τις διαπραγματεύσεις που θα γίνουν υπό την στενή μου επίβλεψη. Οι υπέρ του Grexit συνάδελφοί μας δεν θα μας έκλειναν τον δρόμο, θα επεδείκνυαν υπομονή, διότι ήμασταν αποφασισμένοι να τους αποδείξουμε πως μια βιώσιμη συμφωνία ήταν εφικτή. Από την στιγμή που οι επίσημοι πιστωτές της Ελλάδας ήταν έτοιμοι να υπογράψουν μια συμφωνία επωφελή για τα δυο μέρη, ο χρηματιστικός κόσμος δεν είχε τίποτε να φοβηθεί από τους συντρόφους μου της Αριστερής Πλατφόρμας που κυβερνούσαν στο πλάι μου.» [56] Πολλές φορές, ο Βαρουφάκης περνά το μήνυμα σύμφωνα με το οποίο η πλειοψηφία της κυβέρνησης υιοθετούσε μια θέση απολύτως λογική, που έπρεπε να στηριχτεί διότι επέτρεπε την εξουδετέρωση, τόσο εντός της κυβέρνησης όσο και εντός του Συριζα, αυτό που θεωρούσε ως ανεύθυνη άκρα αριστερά. Ο Βαρουφάκης είναι απόλυτα σίγουρος πως έχει πείσει το κοινό του: «Όπως υπογράμμιζα στους χρηματιστές του City (…), η σοβαρότητα της κρίσης του ευρώ φαίνονταν από το ακόλουθο παράδοξο: μια κυβέρνηση προερχόμενη από την ριζοσπαστική αριστερά ήταν αυτή που πρότεινε κλασσικές φιλελεύθερες λύσεις για την επίλυση της κρίσης αυτής.» [57]

Το βράδυ της 2ας Φεβρουαρίου, ο Βαρουφάκης γευματίζει με δυο από τα σημαντικά διεθνή του στηρίγματα: τον συντηρητικό Λόρδο Lamont και τον πρώην ειδικό της θεραπείας του σοκ, Jeffrey Sachs. «Την στιγμή του καφέ και των χωνευτικών, σκεφτόμουν πως για μια φορά είχα ίσως καταφέρει να περάσω το μήνυμα. Χρηματιστές του Λονδίνου, πολιτικοί Τόρυ, δημοσιογράφοι με επιρροή, παλιά μέλη του ΔΝΤ, όλοι έδειχναν να κατανοούν την άποψή μου.» [58] Συγχαίρει εαυτόν που καθησύχασε τις αγορές διότι, την επομένη του ταξιδιού του στο Λονδίνο: «Όχι μόνο το χρηματιστήριο είχε ανέβει κατά 11,2%, αλλά οι μετοχές των τραπεζών είχαν ανέβει κατά περισσότερο από 20 %» [59].

Κατά το πέρασμά του από την Ρώμη, όπου συνάντησε τον Ιταλό υπουργό οικονομικών, αυτός τον ενημερώνει ότι κατάφερε να καλοπιάσει την γερμανική κυβέρνηση και ειδικότερα τον Σόιμπλε χάρη στην υιοθέτηση της μεταρρύθμισης του εργατικού Κώδικα, παρά τις κοινωνικές διαμαρτυρίες. «Με άλλα λόγια, η μείωση των δικαιωμάτων των μισθωτών και η παραχώρηση στις επιχειρήσεις της δυνατότητας να απολύουν με ελάχιστη ή και καθόλου αποζημίωση, και η πρόσληψη άλλων με μισθούς χαμηλότερους και λιγότερη κοινωνική προστασία. Τη μέρα που ο Πιέρ Κάρλο Παντοάν κατάφερε να ψηφιστεί η επιθυμητή νομοθεσία στην Βουλή, που είχε στοιχίσει ακριβά στην κυβέρνηση Ρέντζι, ο Γερμανός υπουργός είχε γίνει πολύ πιο διαλλακτικός μαζί του. – Γιατί να μην επιχειρήσετε να εφαρμόσετε την ίδια τακτική; με ρώτησε. – Θα το σκεφτώ. Σας ευχαριστώ για την πληροφορία.» [60]

Τελικά, αυτό θα είναι το αποτέλεσμα της στρατηγική που υιοθέτησαν ο Τσίπρας κι ο Βαρουφάκης. Στην δήλωση του «σοσιαλιστή» Ιταλού υπουργού, υπάρχει μια βαθιά αλήθεια. Η λογική που ακολουθούν οι ευρωπαίοι ηγέτες συνίσταται όντως στο να επιβάλλουν μια σημαντική υποχώρηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων και μια μείωση των μισθών ούτως ώστε τα ευρωπαϊκά προϊόντα να είναι πιο ανταγωνιστικά στην παγκόσμια αγορά, απέναντι στην Κίνα και τους άλλους μεγάλους εξαγωγείς προϊόντων και υπηρεσιών. Η μοίρα που επιβάλλεται στην Ελλάδα είναι μέρος αυτής της στρατηγικής κι ο Βαρουφάκης δεν θέλησε να το κατανοήσει και να αντιταχθεί ριζικά σε αυτήν. Το τεράστιο ελληνικό χρέος είναι κατά βάση το όπλο που χρησιμοποιείται από τους δημόσιους πιστωτές για να γίνει η Ελλάδα ένα παράδειγμα του τι στοιχίζει η αντίσταση στον οδοστρωτήρα και, φυσικά, για να επιβάλλει στους Έλληνες εργαζόμενους μια βίαιη μείωση των δικαιωμάτων τους.

Προσπαθώντας να πείσει τους ευρωπαίους ηγέτες ότι το συμφέρον τους ήταν να προωθήσουν μιαν Ευρωπαϊκή Ένωση και μιαν ευρωζώνη σταθερές, ο Βαρουφάκης ήταν εκτός θέματος. Διότι το θέμα αυτό δεν αποτελούσε διόλου την κύρια ανησυχία τους. Δεν μπορούσε να τους καλοπιάσει παρά μόνο με τίμημα ένα νέο μνημόνιο.

Από τις 4 Φεβρουαρίου, η ΕΚΤ βγάζει το βαρύ πυροβολικό κατά της ελληνικής κυβέρνησης

Στις 4 Φεβρουαρίου, στην Φρανκφούρτη, ο Βαρουφάκης γίνεται δεκτός από το διευθυντήριο της ΕΚΤ: Μάριο Ντράγκι, πρόεδρο του θεσμού, και τρία μέλη του διευθυντηρίου – τον Γάλλο Μπενουά Κερέ (Benoit C?ure), την Γερμανίδα Σαμπίν Λόιτενσλέγκερ (Sabine Lautenschlager) και τον Βέλγο Πέτερ Πρετ (Peter Praet). Ο Βαρουφάκης συνοδεύεται πάντα από τον Ευκλείδη Τσακαλώτο.

Ο Μάριο Ντράγκι ανακοινώνει ότι των συμβούλιο των διοικητών του νομισματικού θεσμού της ευρωζώνης θα αποφάσιζε κατά πάσα πιθανότητα το απόγευμα να διακόψει την πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στις ρευστότητες που τους παρέχει η ΕΚΤ. Όπως γράφει ο Βαρουφάκης: «Επρόκειτο περί ρητής και απόλυτα υπολογισμένης πράξης επίθεσης». [61]

Αυτό αξίζει μια εξήγηση. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα παρέχει ρευστό στις τράπεζες της ευρωζώνης. Για να έχουν πρόσβαση σε αυτό, οι τράπεζες (ιδιωτικές ή δημόσιες) πρέπει να καταθέτουν χρηματοοικονομικούς τίτλους που αποτελούν εγγύηση. Είναι αυτό που ονομάζουμε «εξασφαλίσεις», Μπορούν να καταθέσουν διάφορες εξασφαλίσεις: τίτλους δημόσιου χρέους, ομόλογα ιδιωτικών επιχειρήσεων, κλπ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορεί να εκτιμήσει πως οι τράπεζες μια χώρας μέλους της ευρωζώνης δεν παρέχουν αρκετές εγγυήσεις διότι είναι σε κακή κατάσταση ή διότι οι τίτλοι που προτείνουν δεν είναι αρκετά καλής ποιότητας. Στην περίπτωση αυτή, κλείνει την πρόσβαση στην πίστωση. Αυτό βέβαια προκαλεί αίσθημα ανασφάλειας και οι καταθέτες, για να προστατευθούν, προχωρούν, λιγότερο ή περισσότερο γρήγορα, σε ανάληψη των καταθέσεών τους.

Παραμένει ένα σωσίβιο για τις τράπεζες των χωρών αυτών: να ζητήσουν από την κεντρική τράπεζα της χώρας τους να τους δώσουν πρόσβαση στην ρευστότητα έκτακτης ανάγκης. Είναι η μόνη λύση και είναι ακριβή: η κεντρική τράπεζα της χώρας δεν μπορεί να παρέχει τις ρευστότητες αυτές παρά μόνο κάνοντας τις τράπεζες να καταβάλουν ένα ασφάλιστρο κινδύνου. Επίσης, ο όγκος των ρευστών έκτακτης ανάγκης είναι περιορισμένος και προσαρμόζεται κάθε εβδομάδα. Όταν μια κατάσταση έχει επιδεινωθεί τόσο ώστε μια χώρα πρέπει να περάσει από τις ρευστότητες έκτακτης ανάγκης για να χρηματοδοτηθεί, η διοίκηση της κεντρικής τράπεζας της χώρας αυτή συνέρχεται στο τέλος κάθε εβδομάδας, την Παρασκευή, και αποφασίζει σχετικά με τον όγκο ρευστότητας που θα παρέχει την επόμενη εβδομάδα στις τράπεζες, βάσει ανάλυσης της κατάστασής τους. Ο όγκος ορίζεται σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που έχει την δυνατότητα να περιορίσει το επιτρεπόμενο όριο. Πιο σοβαρό ακόμη: ανά πάσα στιγμή, η Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα μπορεί να δώσει εντολή στην Κεντρική τράπεζα της χώρας να διακόψει την χορήγηση των ρευστοτήτων έκτακτης ανάγκης. Στην περίπτωση αυτή, η κυβέρνηση οδηγείται να πει στις τράπεζες να κλείσουν τις πόρτες τους. Αυτό συνέβη τέλη Ιουνίου 2015, όταν η ΕΚΤ, για να επηρεάσει την ψήφο των Ελλήνων κατά το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου, αποφάσισε να θέσει τέλος στις ρευστότητες έκτακτης ανάγκης. Αυτό ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση να αποφασίσει την Κυριακή 28 Ιουνίου 2015 να μην ανοίξει τις πόρτες των ελληνικών τραπεζών την Δευτέρα 29 Ιουνίου [62].

Ας επανέλθουμε στις 4 Φεβρουαρίου 2015. Η απόφαση να διακοπεί η πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στις ρευστότητες της ΕΚΤ αποτελούσε ξεκάθαρα μέρος μιας ιδιαίτερα επιθετικής και ταχείας στρατηγικής αποσταθεροποίησης της ελληνικής κυβέρνησης. Η στρατηγική αυτή είχε ξεκινήσει πριν ακόμη λάβουν χώρα οι εκλογές. Πράγματι, τέλη Δεκέμβρη 2014, όταν η ελληνική κυβέρνηση προκήρυξε πρόωρες εκλογές για τις 25 Ιανουαρίου 2015, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Στουρνάρας, πρώην φίλος του Βαρουφάκη [63], αναπτύσσει ηθελημένα έναν λόγο που τροφοδοτεί τις ανησυχίες των Ελλήνων καταθετών. Σε συντονισμό με τον Σαμαρά, ο Στουρνάρας επιδιώκει έτσι να επηρεάσει την επιλογή των Ελλήνων ώστε να ψηφίσουν υπέρ της διατήρησης των συντηρητικών της Νέας Δημοκρατίας στην κυβέρνηση μετά τις 25 Ιανουαρίου. Έτσι, οι αναλήψεις καταθέσεων επιταχύνονται με γρήγορο ρυθμό [64]. Ο ίδιος ο Σαμαράς κάνει εκστρατεία με θέμα: «αν ψηφίσετε Συριζα, οι σχέσεις με τις Βρυξέλλες θα επιδεινωθούν, η ΕΚΤ θα κόψει την ρευστότητα, το χάρος μας περιμένεις στη γωνία.» Παρά τον εκβιασμό αυτόν, οι Έλληνες έφεραν τον Συριζα στην κυβέρνηση αλλά ο Στουρνάρας παρέμεινε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας – είναι ο πληρεξούσιος στην Ελλάδα του Ντράγκι αλλά και των ευρωπαίων ηγετών που αντιτίθενται στον Συριζα [65]. Η κυβέρνηση Τσίπρα έπρεπε να έχει αντικαταστήσει τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας – δεν το έπραξε, και θα δούμε παρακάτω ότι ο ίδιος ο Βαρουφάκης είναι που έπεισε τον Τσίπρα να αφήσει τον Στουρνάρα στη θέση αυτή [66].

Έτσι, στις 4 Φεβρουαρίου 2015, η ΕΚΤ αποφασίζει να αυξήσει άμεσα την πίεση στην κυβέρνηση Τσίπρα, λαμβάνοντας ακραία μέτρα. Δεν πρόκειται για ηθική πίεση ή εκβιασμό αλλά για κανονική πράξη επίθεσης, όπως υπογραμμίζει ο Βαρουφάκης στο σχετικό απόσπασμα.

Πράγματι, τα αποτελέσματα μια τέτοιας απόφασης είναι άμεσα. Πρώτον, οι ελληνικές τράπεζες χρειάστηκε να πληρώσουν πολύ πιο ακριβά την πρόσβαση στην πίστωση της κεντρικής τράπεζας και, συνεπώς, η χρηματοοικονομική τους υγεία επιδεινώθηκε. Δεύτερον, η βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση του ελληνικού Κράτους έγινε πιο δύσκολη. Πράγματι, με την ρευστότητα που χορηγούνταν από την κεντρική τράπεζα, οι ελληνικές τράπεζες αγόραζαν βραχυπρόθεσμους τίτλους (δηλαδή, τίτλους λήξης μικρότερης του έτους) που εξέδιδε το ελληνικό Δημόσιο, πράγμα που επέτρεπε την χρηματοδότηση του προϋπολογισμού (δεδομένου ότι αυτό, βάσει των ευρωπαϊκών συνθηκών και του κανονισμού της ΕΚΤ, δεν μπορεί να δανειστεί άμεσα από την κεντρική τράπεζα). Όμως, αφού η ΕΚΤ περιόριζε την πρόσβαση στην ρευστότητα για τις ελληνικές τράπεζες, αυτές αγόραζαν λιγότερους τίτλους και απαιτούσαν υψηλότερες αποδόσεις, αυξάνοντας το κόστος των δανεισμών αυτών για το Κράτος.

Έτσι, περιορίζοντας την ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών και καθιστώντας ακριβότερο το κόστος χρηματοδότησης υψηλότερο, η ΕΚΤ δυσκόλευε το έργο του ελληνικού Δημοσίου ως προς την χρηματοδότησή του από ελληνικές τράπεζες [67]. Όμως, η ιδιωτική εξωτερική χρηματοδότηση είχε διακοπεί ή ήταν ιδιαίτερα δύσκολη να επιτευχθεί, αφενός και, αφετέρου, όπως είδαμε, η ΕΚΤ είχε γνωστοποιήσει ότι δεν θα κατέβαλε τα κέρδη που είχε υποσχεθεί να επιστρέψει στην Ελλάδα (επρόκειτο για 2 δις ευρώ που έπρεπε να είχαν καταβληθεί το 2015). Και εκεί, επρόκειτο για καθαρά πολιτική απόφαση. Πράγματι, το 2014, η ΕΚΤ είχε καταβάλει ένα μέρος των κερδών στην κυβέρνηση Σαμαρά, παρά το γεγονός ότι παρουσίαζε καθυστέρηση στην εφαρμογή του 2ου μνημονίου. Πριν ακόμη η κυβέρνηση Τσίπρα βγει από τις κάλπες, οι απεσταλμένοι του Eurogroup και της ΕΚΤ είχαν γνωστοποιήσει ότι τα 2 δις που είχαν υποσχεθεί για το 2015 δεν θα καταβάλλονταν.

Τέλος, αφού η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θεωρεί πως η ποιότητα των τίτλων του Δημοσίου μειώνεται καθώς η κατάσταση των τραπεζών όπως και του Δημοσίου επιδεινώνεται, δηλώνει πως η κατάσταση χειροτερεύει, γεγονός που αυξάνει τις αναλήψεις των καταθέσεων και καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την πρόσβαση του Κράτους στην χρηματοδότηση.

Ας προσθέσουμε μια επιπλέον απόδειξη του επιθετικού πολιτικού χαρακτήρα της απόφασης της ΕΚΤ να κόψει τις κανονικές ρευστότητες για τις ελληνικές τράπεζες. Όπως αναφέραμε παραπάνω, η ΕΚΤ μπορεί να εκτιμήσει ότι οι τράπεζες μιας χώρας είναι σε τόσο κακή κατάσταση που είναι καλό να μην τους δανείσει πλέον χρήματα με την μορφή ρευστότητας και ότι πρέπει να εφαρμοστεί ένα σχέδιο διάσωσης, για παράδειγμα, εισφέροντας κεφάλαιο (πράγμα που είχε γίνει μέσω των μνημονίων). Το πρόβλημα για την ΕΚΤ ήταν ότι τον Ιούνιο του 2014 όλες οι ελληνικές τράπεζες είχαν πετύχει στο τεστ που τις είχε υποβάλλει η ευρωπαϊκή ρυθμιστική αρχή και η ΕΚΤ. Είναι ξεκάθαρο ότι το δελτίο υγείας των ελληνικών τραπεζών είχε ηθελημένα υπερεκτιμηθεί από την ΕΚΤ για να βοηθήσει την κυβέρνηση Σαμαρά που μόλις είχε χάσει τις ευρωεκλογές μπροστά στον Συριζα. Είναι σίγουρο πως η υγεία των τραπεζών ήταν κάκιστη, είτε το 2009, είτε το 2014 είτε το 2015. Είναι όμως επίσης ξεκάθαρο πως η ΕΚΤ έκανε πως το αντιλήφθηκε μόλις μερικές μέρες μετά την ανάληψη καθηκόντων της κυβέρνησης Τσίπρα. Επρόκειτο σαφέστατα για καθαρά πολιτική επιλογή.

Ποια είναι η απάντηση του Βαρουφάκη στις 4 Φεβρουαρίου το πρωί, όταν ανακοινώνεται το πιθανό κλείσιμο της πρόσβασης στις κανονικές ρευστότητες που παρουσιάζει στο βιβλίο του ως πράξη επίθεσης τελείως προμελετημένη; Υιοθετεί ένα πολύ μετριοπαθές ύφος. Είναι σουρεαλιστικό.

Ιδού τι λέει σχετικά: «Απάντησα πως σεβόμουν βαθύτατα την μάχη που έδινε για να υπερασπιστεί το ευρώ, τηρώντας ταυτόχρονα το καταστατικό και τους κανόνες της τράπεζάς του. Είναι μια λεπτή άσκηση ισορροπίας που είχε επιτρέψει στους ευρωπαίους πολιτικούς να συνέλθουν και να αντιδράσουν στην κρίση με διορατικότητα, ξεπερνώντας τους φοβερούς περιορισμούς της ΕΚΤ. (…)- Δυστυχώς, είπα, οι πολιτικοί δεν κατάφεραν να επωφεληθούν του χρόνου που τους είχατε εξασφαλίσει, έτσι δεν είναι; (…)Κάνατε εξαιρετική δουλειά για διατηρήσετε τόσο την συνοχή της ευρωζώνης όσο και για να κρατήσετε την Ελλάδα στην ζώνη αυτή, ειδικά το καλοκαίρι του 2012. Ο λόγος για τον οποίο βρίσκομαι εδώ σήμερα είναι για να σας ζητήσω να συνεχίσετε στην ίδια κατεύθυνση για μερικούς μήνες ακόμη ώστε, εμείς, οι πολιτικοί, να έχουμε τον επαρκή χρόνο και νομισματικό χώρο για να επιτύχουμε μια βιώσιμη συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Eurogroup.» [68]

Ούτε μια λέξη για την βίαιη στάση της ΕΚΤ από το 2010. Τίποτε σχετικά με τα σκανδαλώδη κέρδη που πραγματοποίησε η ΕΚΤ με την εξαγορά ελληνικών τίτλων μεταξύ 2010 και 2012. Αντίθετα, ο Βαρουφάκης συγχαίρει την διοίκηση της ΕΚΤ για την εξαιρετική της δουλειά. Συνεχίζει προτείνοντας το σχέδιό του περί ανταλλαγής τίτλων που επιτρέπει να αποφευχθεί η μείωση της αξίας των ελληνικών τίτλων που κατέχει η ΕΚΤ.

Ο Ντράγκι αρνείται την πρόταση αυτή και δεν αφήνει τα λόγια του Βαρουφάκη να τον μαλακώσουν. Τον κατηγορεί ότι αναφέρθηκε επανειλημμένα στην δυνατότητα μονομερούς κουρέματος των ελληνικών τίτλων που κατέχει η ΕΚΤ (εξηγήσαμε τι σήμαινε αυτό, στην αρχή αυτού του μέρους). Ο Βαρουφάκης του απαντά: «- Όχι μόνο δεν θα επιβάλω μονομερές κούρεμα στα ομόλογα αυτά, αλλά ούτε και θα μου περνούσε απ’το μυαλό κάτι τέτοιο – αν δεν κλείσετε τις τράπεζές μας.» [69]

Πώς μπορούσε ο Ντράγκι να το ερμηνεύσει αυτό; Λογικά, μπορούσε να σκεφτεί το ακόλουθο: «Μόλις ανακοίνωσα στον Βαρουφάκη ότι σήμερα το απόγευμα θα αποσύρουμε την πρόσβαση στις κανονικές ρευστότητες, κι αυτός δεν με απειλεί με κάποια αντίδραση. Προσπαθεί να με πείσει να μην πάρω αυτό το μέτρο και μου προτείνει να παρατείνω την διάρκεια του τρέχοντος μνημονίου για να επεξεργαστεί μια συμφωνία περί ανταλλαγής χρεών και τροποποίησης του μνημονίου. Του απάντησα πως δεν ήθελα κάτι τέτοιο. Κι όταν του λέω πως είναι λυπηρό το γεγονός ότι, με κάποιες ευκαιρίες, δήλωσε πως η Ελλάδα μπορούσε να εφαρμόσει μονομερές κούρεμα των ελληνικών τίτλων που κατέχω (και από τους οποίους ο θεσμός αποκομίζει πολύ υψηλά κέρδη), μου απαντά πως δεν σκέφτεται σε καμιά περίπτωση να εφαρμόσει ένα τέτοιο κούρεμα, εκτός αν κλείσω ξεκάθαρα τις ελληνικές τράπεζες. Συμπέρασμα: σήμερα το απόγευμα, μπορούμε να αποφασίσουμε να κλείσουμε την πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στις κανονικές ρευστότητες χωρίς να κινδυνεύουμε από μιαν έντονη αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης. Λαμβάνοντας αυτήν την απόφαση, ενισχύω την πίεση στην κυβέρνηση, αρχίζω να της προκαλώ ασφυξία και αυξάνω τις πιθανότητές μου να την βάλω με την πλάτη στον τοίχο ώστε να την υποχρεώσω να κάνει παραχωρήσεις.»

Μπορούμε επίσης να προσθέσουμε την παρακάτω κριτική στην πρόταση του Βαρουφάκη προς την ΕΚΤ. Ενώ είχε πολλές φορές καταγγείλει ο ίδιος, πριν γίνει υπουργός οικονομικών, τον απαράδεκτο, καταχρηστικό και σαφώς σκανδαλώδη χαρακτήρα της επιχείρησης της ΕΚΤ σε σχέση με τους ελληνικούς τίτλους που αγόρασε κατά την περίοδο 2010-2012, προτείνει στον Ντράγκι μια επιχείρηση «ξεπλύματος». Αντικαθιστούμε τους παλιούς τίτλους (που είναι, το λιγότερο που μπορούμε να πούμε, επισφαλείς) με νέους τίτλους ίδιας αξίας (αλλά με χαμηλότερο επιτόκιο). Πρέπει να αντιληφθούμε ότι, κάνοντας αυτό, ο Βαρουφάκης καθιστά την εφαρμογή ενός σχεδίου Β (που θα περιλάμβανε μονομερές κούρεμα) σχεδόν αδύνατη: σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων, θα ήταν δύσκολο να εξηγήσει στους δημοσιογράφους και στην κοινή γνώμη ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει το δικαίωμα να προχωρήσει σε μονομερές κούρεμα. Πράγματι, αν η Ελλάδα ήταν έτοιμη να ανταλλάξει τους τίτλους του χρέους της που κατείχε η ΕΚΤ έναντι τίτλων ίδιας αξίας, γιατί το βρίσκει σωστό, στη συνέχεια, να τους κουρέψει; Χρειάζεται συνοχή επιχειρημάτων, αν θέλεις να πείσεις. Έπρεπε, ως κυβέρνηση, να πει δυνατά και ξεκάθαρα την αλήθεια σχετικά με το σκάνδαλο που αποτελούσαν οι ελληνικοί τίτλοι που είχαν αγοραστεί μεταξύ 2010 και 2012. Η συνοχή αυτή έλειπε στον συλλογισμό του Βαρουφάκη.

Επίσης, είναι ξεκάθαρο πως η πρόταση αυτή του Βαρουφάκη δεν είχε απολύτως καμία πιθανότητα να ευοδώσει διότι θα είχε αποτελέσει ένα απαράδεκτο προηγούμενο για τους υποστηρικτές της λιτότητας. Το πρόβλημα δεν είναι τεχνικό: η πρόταση του Βαρουφάκη δεν έθετε πραγματικό τεχνικό πρόβλημα. Το εμπόδιο ήταν και παραμένει πολιτικό: οι ευρωπαίοι ηγέτες είναι τελείως αντίθετοι με την ιδέα να επιτραπεί στα ευρωπαϊκά κράτη (είτε είναι στην ευρωζώνη είτε όχι) να αμοιβαιοποιήσουν τα χρέη τους, διότι αυτό θα τους αφαιρούσε ένα όπλο πίεσης για να συνεχίσουν την νεοφιλελεύθερη επίθεση. Η πρόταση του Βαρουφάκη πήγαινε σε τελείως αντίθετη κατεύθυνση σε σχέση με την λογική των πιο πρόσφατων ευρωπαϊκών συνθηκών. Δεν είχε καμιά πιθανότητα να καταλήξει και δεν έπρεπε να βασίσει την στρατηγική της διαπραγμάτευσης πάνω σε αυτήν την χίμαιρα.

Έπρεπε να προβάλλει το αίτημα που περιείχε το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης: την διαγραφή του μεγαλύτερου τμήματος του χρέους, εξηγώντας πως ήταν παράνομο, επονείδιστο, παράνομο και μη βιώσιμο. Βεβαίως, οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν μπορούσαν να δεχθούν αυτό το αίτημα αλλά η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε τότε να αναπτύξει μια διεθνή εκστρατεία για να εξηγήσει και να πετύχει ευρεία στήριξη από την κοινή γνώμη. Μπορούσε να ξεκινήσει την διαδικασία λογιστικού ελέγχου και να κηρύξει ένα μορατόριο έως ότου ο έλεγχος ολοκληρωθεί.

Ήταν θεμελιώδες να μην βάλει το δάχτυλο στα γρανάζια των αποπληρωμών. Έπρεπε να χρησιμοποιήσει το διεθνές δίκαιο που επιτρέπει σε ένα κράτος να κηρύξει μορατόριο των πληρωμών δεδομένης της κατάστασης ανάγκης στην οποία βρίσκεται [70]. Η ανθρωπιστική κρίση αποτελούσε την αδιαμφισβήτητη απόδειξη της κατάστασης ανάγκης. Έπρεπε να αναπτύξει τον ακόλουθο συλλογισμό: «Ξεκινούμε λογιστικό έλεγχο (με συμμετοχή των πολιτών) διότι πρέπει να αναλύσουμε το γιατί φθάσαμε σε τέτοιο επίπεδο χρέους – η εθνική και η διεθνής κοινή γνώμη πρέπει να γνωρίζουν. Δεν προκαταβάλουμε τα αποτελέσματα του λογιστικού ελέγχου αλλά είναι φυσιολογικό, κατά την διάρκεια της εξέλιξής του, να παγώσουμε τις αποπληρωμές. Συνεπώς, αναστέλλουμε τις αποπληρωμές κατά την διάρκεια του λογιστικού ελέγχου, με εξαίρεση ό,τι αφορά το βραχυπρόθεσμο χρέος. Έχουμε εκλεγεί για να αντικαταστήσουμε το μνημόνιο με ένα νέο σχέδιο ανασυγκρότησης. Ας δώσουμε χρόνο στην διαπραγμάτευση και, όσο αυτή διαρκεί, θα έχετε να αντιμετωπίσετε το γεγονός ότι αναστέλλουμε τις προβλεπόμενες πληρωμές που αφορούν το μακροπρόθεσμο χρέος.» Αν ξεκινούσε τον λογιστικό έλεγχο, για να ενισχύσει την θέση της απέναντι στην τρόικα, η ελληνική κυβέρνηση έπρεπε να πει: «Εφαρμόζω την παράγραφο 9, του άρθρου 9, του κανονισμού 472 που υιοθέτησε το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο στις 21 Μαΐου 2013 [71] και ο οποίος υποχρεώνει τα Κράτη μέλη της ΕΕ που ακολουθούν πρόγραμμα διαρθρωτικών προσαρμογών να πραγματοποιήσουν πλήρη λογιστικό έλεγχο του χρέους τους για να εξηγήσουν το γιατί το χρέος έχει φθάσει σε μη βιώσιμα επίπεδα και για να εντοπιστούν ενδεχόμενα παραπτώματα.»

Η αναστολή της πληρωμής έπρεπε να αποφασιστεί επειγόντως, για παράδειγμα, στις 12 Φεβρουαρίου 2015. Πράγματι, μεταξύ 12 Φεβρουαρίου και 30 Ιουνίου 2015, η Ελλάδα έπρεπε να καταβάλει 5 δις € στο ΔΝΤ (βλ. πίνακα).

Αν λάβουμε υπόψη μας τις υπόλοιπες πληρωμές που έπρεπε να γίνουν το 2015 στο ΔΝΤ, πρέπει να προστεθούν 3 επιπλέον δις €. Όσο για την ΕΚΤ, απαιτούσε την αποπληρωμή περισσότερων των 6,5 δις €, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2015.

Έπρεπε επίσης να δράσει σχετικά με τις τράπεζες. Στο μέτρο που η ΕΚΤ έπαιρνε την πρωτοβουλία να οξύνει την ελληνική τραπεζική κρίση, έπρεπε να δράσεις και σε αυτό το επίπεδο και να εφαρμόσει το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης που ανακοίνωνε: «Με τον Συριζα στην κυβέρνηση, ο δημόσιος τομέας ανακτά τον έλεγχο του ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ – στα αγγλικά HFSF) και ασκεί όλα του τα δικαιώματα επί των ανακεφαλαιοποιημένων τραπεζών. Αυτό σημαίνει ότι λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με την διοίκησή τους.» Πρέπει να γνωρίζουμε πως το ελληνικό Κράτος, μέσω του Ελληνικού Ταμείου χρηματοπιστωτικής σταθερότητας ήταν, το 2015, ο κύριος μέτοχος των 4 κυρίων τραπεζών της χώρας που εκπροσωπούσαν 85% του ελληνικού τραπεζικού τομέα. Το πρόβλημα είναι πως, λόγω των πολιτικών που είχαν εφαρμόσει οι προηγούμενες κυβερνήσεις, οι μετοχές του δεν είχαν κανένα πραγματικό βάρος στις αποφάσεις των τραπεζών διότι δεν παρείχαν δικαίωμα ψήφου. Έπρεπε συνεπώς το Κοινοβούλιο, σύμφωνα με τις δεσμεύσεις του Συριζα, να μετατρέψει τις λεγόμενες προνομιούχες μετοχές (που δεν παρέχουν δικαίωμα ψήφου) που κατείχε το Δημόσιο σε κοινές μετοχές που παρέχουν δικαίωμα ψήφου. Στη συνέχεια, απόλυτα φυσιολογικά και νόμιμα, το Δημόσιο θα μπορούσε να ασκήσει τα καθήκοντά του και να παρέχει λύση στην τραπεζική κρίση.

Τέλος, έπρεπε να ληφθούν ακόμη δυο σημαντικά μέτρα. Πρώτον, για να αντιμετωπιστεί η τραπεζική και χρηματοοικονομική κρίση που είχε οξυνθεί από τις δηλώσει Στουρνάρα από τον Δεκέμβρη και από την απόφαση της ΕΚΤ της 4ης Φεβρουαρίου, η κυβέρνηση έπρεπε να είχε αποφασίσει τον έλεγχο της κίνησης των κεφαλαίων, ώστε να τεθεί τέλος στην φυγή τους προς το εξωτερικό. Δεύτερον, έπρεπε να θέσει σε λειτουργία ένα παράλληλο σύστημα πληρωμών. Ο Βαρουφάκης λέει πως είχε συγκεκριμένη πρόταση στον τομέα αυτόν αλλά δεν πρότεινε να την εφαρμόσει μετά την επίθεση της ΕΚΤ της 4ης Φεβρουαρίου.

Θα επανέλθουμε στην εναλλακτική στρατηγική που έπρεπε να υιοθετηθεί σε σχέση με το χρέος και την τραπεζική κρίση, σε επόμενο μέρος της σειράς μας.

Όσο για τον Βαρουφάκη, το βράδυ της 4ης Φεβρουαρίου, αφού έλαβε ένα τηλεφώνημα από τον Μάριο Ντράγκι που του επιβεβαίωνε την διακοπή της παροχής κανονικής ρευστότητας, δημοσιεύει ένα δελτίο Τύπου που αρχίζει έτσι: «Η ΕΚΤ προσπαθεί ουσιαστικά να συμμορφωθεί με τους δικούς της κανόνες, παρακινώντας τόσο εμάς όσο και τους εταίρους μας να επιτύχουμε γρήγορα μια πολιτική και τεχνική συμφωνία, διατηρώντας ταυτόχρονα την ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών.» [72]. Ο ίδιος χαρακτηρίζει την ανακοίνωσή του με τον ακόλουθο τρόπο: «να μακιγιάρεις ένα σοκ σε μη-γεγονός» [73]

Συμπέρασμα:

Ο Βαρουφάκης μπήκε σε μια διαδικασία άρνησης της πραγματικότητας που θα τον οδηγήσει με τον στενό κύκλο του Τσίπρα να επιβάλει στην υπόλοιπη κυβέρνηση, στον Συριζα και στον ελληνικό λαό μια θλιβερή συμφωνία στις 20 Φεβρουαρίου 2015, λιγότερο από έναν μήνα μετά την εκλογική νίκη. Βεβαίως, οι κύριοι υπεύθυνοι του καταστροφικού περιεχομένου αυτής της συμφωνίας είναι τα μέλη της τρόικας και τους καταγγείλαμε διαρκώς, αλλά οι Βαρουφάκης και Τσίπρας μπορούσαν να είχαν αρνηθεί μια τόσο θλιβερή συμφωνία. Στο επόμενο άρθρο, θα αναλύσουμε την οδό που ακολουθήθηκε προς την πρώτη συνθηκολόγηση με τους πιστωτές και θα περιγράψουμε ποια εναλλακτική οδό θα έπρεπε να είχαν ακολουθήσει με σταθερότητα.

---

Σημειώσεις:

1 Οι τρεις πρώτες παράγραφοι του μέρους αυτού προέρχονται από την εισαγωγή του προηγούμενου άρθρου

2 Γ. Βαρουφάκη, Conversations entre adultes. Dans les coulisses secretes de l’Europe, (Συζητήσεις μεταξύ ενηλίκων. Στα μυστικά παρασκήνια της Ευρώπης. Γαλλική έκδοση του «Ανίκητοι ηττημένοι. Για μιαν ελληνική Άνοιξη μετά από ατέλειωτους μνημονιακούς χειμώνες), εκδ. Les Liens Qui Liberent, Paris, 2017, κεφάλαιο 5, σ. 143. (ΣτΜ: η αρίθμηση των κεφαλαίων και των σελίδων παραπέμπουν στην γαλλική έκδοση)

3 Για να γίνει κατανοητό τι σημαίνει αυτό, βλ. Eric Toussaint, La BCE se comporte comme un fonds vautour a l’egard de la Grece (Η ΕΚΤ συμπεριφέρεται ως «κοράκι» απέναντι στην Ελλάδα).

4 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., Κεφάλαιο 5, σ. 144-145. Βλ. επίσης την σημείωση 15 όπου ο Βαρουφάκης δίνει περισσότερες λεπτομέρειες.

5 Ο Τσακαλώτος θεωρούνται ως μέρος της κεντροαριστεράς, εντός του Συριζα, γνωστής ως η ομάδα των 53. Όπως είπα στο 3ο μέρος, είχα γνωρίσει τον Τσακαλώτο την Άνοιξη του 2014, στις Βρυξέλλες κι είχα αντιληφθεί αμέσως ότι ήταν αντίθετος με οποιαδήποτε ριζοσπαστική στάση στο θέμα του χρέους. Ήταν ξεκάθαρα αντίθετος με οποιαδήποτε ιδέα περί Σχεδίου Β, σε περίπτωση που η συμβιβαστική στάση του Συριζα απέναντι στους πιστωτές δεν κατέληγε σε αποτέλεσμα στο θέμα της μείωσης των χρεών. Η συνέχεια έδειξε σαφώς ότι ο Τσακαλώτος έγινε συνένοχος σε έναν προσανατολισμό που οδήγησε στην συνθηκολόγηση του Ιούλη του 2015. Μετά, έγινε απλά ένας επιπλέον πολιτικός που εφάρμοσε την συνέχιση της επίθεσης κατά των κοινωνικών κατακτήσεων.

6 Ο Σταθάκης αποτελούσε σαφώς μέρος της δεξιάς του Συριζα και ήταν δηλωμένος αντίπαλος της ριζοσπαστικής θέσης του Συριζα σχετικά με το χρέος, όπως ο Βαρουφάκης. Ο Σταθάκης υπήρξε υπουργός Οικονομίας στην πρώτη κυβέρνηση Συριζα, από τις 27 Ιανουαρίου. Δεδομένης της στήριξης που παρείχε στην συνθηκολόγηση, μπόρεσε να συνεχίσει την σταδιοδρομία του ως υπουργός και διατήρησε την ίδια θέση στην κυβέρνηση Τσίπρα ΙΙ, από τις 23 Σεπτέμβρη 2015.

Γράφει ο Βαρουφάκης στο βιβλίο του: «Δεν αισθάνθηκα ποτέ την παραμικρή εχθρότητα προς τον Σταθάκη. Η γραμμή του ήταν ξεκάθαρη από την αρχή: αποδοχή όσων ζητούσε η τρόικα.» κεφάλαιο 14, σ. 384

7 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 152-153.

8 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 153.

9 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., σημ. 10, κεφάλαιο 6, σ. 511.

10 Βλ. 1ο μέρος της σειράς, Eric Toussaint, “Les propositions de Varoufakis qui menaient a l’echec” (Οι προτάσεις του Βαρουφάκη που οδηγούσαν στην καταστροφή)

11 Ο Βασίλης Κ. ήταν φίλος του Βαρουφάκη που τον βοηθούσε στο υπουργείο. Εκείνος ήταν που, λίγο παραπάνω από έναν χρόνο νωρίτερα, είχε προειδοποιήσει τον Βαρουφάκη ότι ο Δραγασάκης ήταν φίλος των Eλλήνων τραπεζιτών κι έπρεπε να τον προσέχει.

12 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 6, σ. 184.

13 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 6, σ. 182.

14 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 6, σ. 181.

15 Ο Βαρουφάκης αφηγείται την σκηνή με τον ακόλουθο τρόπο: Στο τέλος της συνέντευξης τύπου της 30ής Ιανουαρίου στην Αθήνα, ο Γερούν Ντάισελμπλουμ «αναπήδησε για να φύγει, έξαλλος, αλλά κατάφερα να τον σταματήσω τείνοντάς του το χέρι. Σάστισε με την κίνησή μου και, καθώς ήταν υποχρεωμένος να περάσει μπροστά μου, έσφιξε αδέξια το χέρι μου, αλλά χωρίς να σταματήσει. Οι φωτογράφοι το λάτρεψαν: η σκηνή δείχνει έναν αγενή πρόεδρο του Eurogroup που με σπρώχνει πριν μου σφίξει το χέρι όπως έπρεπε.» Και συνεχίζει: «Η συνέντευξη αυτή άφησε εποχή. Πλέον, οι δρόμοι της Αθήνας δεν θα ήταν ποτέ πια οι ίδιοι, τουλάχιστον για μένα. Οδηγοί ταξί, καλοβαλμένοι αστοί, ηλικιωμένες γυναίκες, μαθητές, αστυνομικοί, συντηρητικοί οικογενειάρχες, εθνικιστές, ακροαριστεροί αμφισβητίες – μια ολόκληρη κοινωνία της οποίας η υπερηφάνεια κι η αξιοπρέπεια είχαν πληγεί από την δουλικότητα της προηγούμενης κυβέρνησης – με σταματούσαν στον δρόμο για να μ’ευχαριστήσουν γι’αυτά τα λίγα λεπτά.» Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 6, σ. 179.

Ο Στάθης Κουβελάκης, τότε μέλος της κεντρικής επιτροπής του Συριζα, περιγράφει το φαινόμενο Βαρουφάκης «πρέπει να πούμε μερικές λέξεις σχετικά με τον τεράστιο αντίκτυπο του φαινομένου Βαρουφάκη. Είναι κάτι το αμφίσημο. Υπάρχει βέβαια η πολιτική-θέαμα σε αυτό το φαινόμενο, κι είναι ένας παράγοντας αποπολιτικοποίησης της κατάστασης. Αλλά, δεν είναι μόνον αυτό: Ο Γιάνης Βαρουφάκης έγινε αντιληπτός ως φορέας μιας πραγματικής διαφοράς που δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στην εμφάνισή του… και αυτή φάνηκε να συμβαδίζει με την έκφραση μια πραγματικής πολιτικής διαφωνίας. Το φαινόμενο Βαρουφάκης δεν θα είχε σίγουρα πετύχει τόσο αν δεν είχε, σε μια από τις πρώτες θεσμικές του εμφανίσεις και παρουσία του προέδρου του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ, δηλώσει ουσιαστικά: «Να πάτε στον διάολο, δεν θέλουμε άλλο την τρόικα!». Εμφανίστηκε σαν μια ρωγμή στο σύστημα, με διαστάσεις βέβαια πολύ επιφανειακές αλλά και την έκφραση ενός αιτήματος εξόδου από το τρέχον πολιτικό πλαίσιο, που μπόρεσε να βρει σε αυτόν προσωρινά το σημαίνον του.» Stathis Kouvelakis, La Grece, Syriza et l’Europe neoliberale Entretiens avec Alexis Cukier, (Στάθης Κουβελάκης, Η Ελλάδα, ο Συριζα κι η νεοφιλελεύθερη Ευρώπη. Συζητήσεις με τον Alexis Cukier), La Dispute, Παρίσι, 2015

16 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 4, σ. 98.

17 Σχολίασα αυτά τα 6 μέτρα στο 1ο μέρος της σειράς “Les propositions de Varoufakis qui menaient a l’echec” (Οι προτάσεις του Βαρουφάκη που οδηγούσαν στην καταστροφή)

18 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 4, σ. 112.

19 Τα σημεία έχουν υπογραμμιστεί από τον Eric Toussaint

20 Ο Βαρουφάκης δεν ήταν υπέρ του να προβάλει το αίτημα αυτό και πρότεινε ανταλλαγή χρεών (αλλάζοντας τις ημερομηνίες λήξης τους και μειώνοντας το επιτόκιο) χωρίς μείωση της ονομαστικής αξίας του όγκου του χρέους.

21 Κατά την Διάσκεψη του Λονδίνου, στις 27 Φεβρουαρίου 1953, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας πετύχαινε, με την σύμφωνη γνώμη των είκοσι ενός πιστωτών της (εκ των οποίων οι ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Ελβετία, Βέλγιο, Ελλάδα, κλπ.) μια μείωση κατά 62,6% του χρέους της. Βλ.: Eric Toussaint, Η διαγραφή του γερμανικού χρέους το 1953, σε αντίθεση με την μεταχείριση που επιφυλάσσεται στον Τρίτο Κόσμο και στην Ελλάδα (« L’annulation de la dette allemande en 1953 versus le traitement reserve au Tiers Monde et a la Grece »).

Παρά την συνθηκολόγηση του Τσίπρα, καμία μείωση χρέους δεν χορηγήθηκε στην Ελλάδα.

22 Αυτό σήμαινε να μην περιληφθούν οι δαπάνες αυτές στον υπολογισμό του ελλείμματος. Πράγμα σε ευθεία αντίθεση με τα πρότυπα που επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

23 Η πρόεδρος της Βουλής είχε θεσπίσει Επιτροπή αλλά η κυβέρνηση δεν άδραξε τα αποτελέσματα για να τα καταστήσει διακύβευμα προτεραιότητας στις διαπραγματεύσεις της με την Γερμανία.

24 Η δέσμευση αυτή δεν τηρήθηκε και η κυβέρνηση δέχτηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2015 να παρατείνει την διάρκεια εφαρμογής του μνημονίου επιζητώντας την τροποποίηση ενός 30%, για να χρησιμοποιήσουμε τους όρους του Βαρουφάκη.

25 Τα μόνα μέτρα που υιοθετήθηκαν πραγματικά κατά τους πρώτους έξι μήνες της πρώτης κυβέρνησης Συριζα ΑΝΕΛ ήταν οι 100 δόσεις [http://www.cadtm.org/Grece-Troisieme-memorandum-Le] που επέτρεπαν στους φορολογούμενους με χρέη προς το Δημόσιο να ρυθμίσουν την κατάστασή τους και να αποκτήσουν φορολογική ενημερότητας, μόνη δυνατότητα για να αναπτύξεις οικονομική δραστηριότητα. Το μέτρο αυτό έγινε πιο ανίσχυρο από τον Αύγουστο του 2015, με ένα ειδικό άρθρο του 3ου μνημονίου.

26 Η δωρεάν πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια για τα πιο φτωχά νοικοκυριά δεν αποτελεί ακόμη πραγματικότητα στην Ελλάδα. https://www.dei.gr/el/oikiakoi-pelates/eualwtoi-pelates-kai-koinwniko-oikiako-timologio/plirofories-gia-to-mitroo-ton-evaloton-pelatvn

27 Τίποτε δεν έγινε στον τομέα αυτόν το 2015, χρόνος που καταλήφθηκε από τις «διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές». Έχοντας ανακοινωθεί από τον Τσίπρα τον Δεκέμβρη του 2016, το «παράλληλο πρόγραμμα» έδωσε ένα επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης, που θεσπίστηκε τέλη 2016, δόθηκε τέλη του 2017 σε 280.000 νοικοκυριά, αντιστοιχώντας σε 620.000 ανθρώπους. https://kea-tech.blogspot.be/2017/10/blog-post_26.html

700.000 άνθρωποι που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας θα ωφεληθούν το 2018, σε όλη την χώρα. Αυτό το μηνιαίο επίδομα καταβάλλεται υπό όρους που σχετίζονται με την εισοδηματική και περιουσιακή κατάσταση κάθε νοικοκυριού. Συνοδεύεται από παροχές όπως την πρόσβαση στα σχολικά γεύματα, στην δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, σε δημοτικές δομές κοινωνικής στήριξης (κοινωνικά παντοπωλεία, κλπ.) https://www.dikaiologitika.gr/eidhseis/asfalish/137366/kea-poioi-dikaioyntai-to-koinoniko-eisodima-epidoma-allileggyis-ola-ta-kritiria. 35,6% του ελληνικού πληθυσμού, στο τέλος του 2017, ζει κάτω από το όριο της φτώχειας.

28 Η δωρεάν πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη αποτελεί πραγματικότητα για τους έλληνες, είτε είναι ασφαλισμένοι είτε όχι, χωρίς διάκριση, καθώς και για τους αλλοδαπούς και τις κατηγορίες του πληθυσμού που αντιμετωπίζουν δυσκολίες, από τον Μάη του 2016. Όμως, η υποβάθμιση του συστήματος υγείας, που επιβλήθηκε συστηματικά από το 1ο μνημόνιο, συνεχίζεται και προκαλεί σοβαρές ελλείψεις σε φάρμακα, σημαντικούς χρόνους αναμονής και συνθήκες εμφράγματος στα νοσοκομεία, κλείσιμο ολόκληρων τμημάτων στην επαρχία, ελλείψει προσωπικού και πιστώσεων.

29 Τίποτε δεν έγινε σε αυτόν τον τομέα.

30 Οι συντάξεις αναπροσαρμόστηκαν με τον νόμο Κατρούγκαλου, το 2016, ξεκινώντας από τις επικουρικές συντάξεις που περιορίστηκαν με στόχο την εξοικονόμηση 1% του ΑΕΠ ως το 2019. Καμία νέα επικουρική σύνταξη δεν χορηγήθηκε από τον Ιανουάριο του 2015, ενώ ο νόμος αυτός προβλέπει την προοδευτική κατάργηση του ΕΚΑΣ στις πιο χαμηλές συντάξεις, ως το 2020.

31 Αντίθετα, το 3ο μνημόνιο χειροτερεύει την φορολογία των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, απαιτώντας 50% του ΦΠΑ (που έχει αυξηθεί στα 24%) επί του αναμενόμενου τον επόμενο χρόνο τζίρου να καταβάλλεται προκαταβολικά (τον Δεκέμβρη, για τον επόμενο χρόνο).

32 «Απαλλαγή από το βάρος» ή διαγραφή χρεών: μέτρο που έλαβε ο Σόλων, στην Αθήνα, τον 6ο π.Χ. αιώνα, σε όφελος των λαϊκών στρωμάτων που πλήττονταν σοβαρά από τα χρέη. Βλ. Δάφνη Κιούση – Ο Σόλων και η κρίση χρέους στην αθηναϊκή πολιτεία (Daphne Kioussis, «Solon et la crise d’endettement dans la cite athenienne» )

33 Ειδικά οι αγρότες βρέθηκαν στην δίνη του 3ου μνημονίου που υπογράφτηκε στις 13/07/2015: αύξηση κατά 43% των κοινωνικών εισφορών στις συντάξεις (από 7 σε 20%) και προκαταβολή του 50% του φόρου επί των εκτιμώμενων κερδών του επόμενου έτους, κατάργηση της απαλλαγής φόρου στο ντίζελ, κατάργηση μιας σειράς επιδοτήσεων.

34 Σημειωτέον ότι μεταξύ 2014 και Οκτώβρη 2017, δεδομένης της συνέχισης από την κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα των πολιτικών που κατήγγειλε το 2014, το ποσό των οφειλών προς την εφορία πέρασε από 68 δις στα 100 δις €. Από τον Ιανουάριο του 2017, οι κατασχέσεις ακινήτων από την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων που αντικαθιστά την εφορία του Υπουργείου οικονομικών αφορούν και τις κύριες κατοικίες. http://www.cadtm.org/Grece-Apres-deux-memoranda-et-au

Τον Αύγουστο του 2017, το σύνολο των οφειλών προς την εφορία ανέρχονταν σε 95,65 δις ευρώ, εκ των οποίων 5,48 δις μόνο για το έτος 2017 και 3,8 εκατομμύρια είναι οι χρεωμένοι φορολογούμενοι. Μεταξύ αυτών, 2,4 εκατομμύρια φορολογούμενοι, φυσικά και νομικά πρόσωπα, οφείλουν ποσά μεταξύ 1 και 500 ευρώ που όμως δεν είναι σε θέση να καταβάλουν, για ποσό συνολικό που ανέρχεται σε 340 εκατομμύρια ευρώ.

35 Ο ΕΝΦΙΑ δεν καταργήθηκε, τροποποιήθηκε ελαφρώς βάσει κριτηρίων σχετικών με την γεωγραφική θέση και την κατάσταση του ακινήτου, για ποσά μεταξύ 400 και 13.000 ευρώ ετησίως.

36 Το αφορολόγητο όριο, μετά από πολλές διαπραγματεύσεις, ορίστηκε στα 8.600 ευρώ για ένα μόνο άτομο, στα 9.000 ευρώ ετησίως για ζευγάρι με δυο παιδιά. Η κατάσταση θα χειροτερεύσει καθώς, υπό την πίεση της τρόικας, η κυβέρνηση δεσμεύτηκε τον Ιούνιο του 2017 να μειώσει το αφορολόγητο στα 5.700 και 6.130, αντίστοιχα, από 01.01.2019. – http://www.naftemporiki.gr/finance/story/1285393/simantikes-apoleies-sto-eisodima-apo-ta-nea-aforologita-oria

37 Επρόκειτο λοιπόν περί διαγραφής χρεών προς τις τράπεζες από ιδιώτες που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.

38 Η υπόσχεση αυτή δεν τηρήθηκε. Βλ. Eric Toussaint «Ευημερώντας από την εξαθλίωση: τα «κοράκια» ή «ταμεία γύπες» κερδοσκοπούν πάνω στα χρέη των ιδιωτών» Βλ. Κωνσταντίνος Καϊμάκης, «Ελλάδα, Το κίνημα “Δεν πληρώνω”» (Le mouvement « Je ne paie pas») Όχι μόνο δεν τηρήθηκε η υπόσχεση αυτή αλλά ο νόμος που προστάτευε την κύρια κατοικία κατά των πληστειριασμών (μέσω δικαστικής προσφυγής με σημαντικό κόστος) δεν θα είναι προσβάσιμος από την 1η Ιανουαρίου 2019. Χειρότερα ακόμη, για να αντιμετωπίσει την πολύ ενεργή αντίδραση των πολιτών, οι πλειστηριασμοί γίνονται πλέον ηλεκτρονικά και οι αντιδρώντες αντιμετωπίζουν ποινές φυλάκισης από τρεις ως έξι μήνες.

Τέλος, τα κόκκινα δάνεια της Eurobank μεταβιβάστηκαν τον Ιούλιο του 2017 σε κεφάλαιο «κοράκι» από την Σουηδία, το Intrum Justitia AB (Intrum) στο 3 % της αξίας τους, για ποσό 1,5 δις ευρώ.

http://www.iskra.gr/αίσχος-η-eurobank-αντί-των-δανειοληπτών-πουλ/.

39 Ο Βαρουφάκης ήταν αντίθετος με το μέτρο αυτό, αφού ήταν υπέρ της μεταβίβασης των ελληνικών τραπεζών στους ευρωπαίους πιστωτές. Από την πλευρά της, η κυβέρνηση Τσίπρα δεν έλαβε κανένα μέτρο ώστε το ελληνικό Δημόσιο να ασκήσει όλα του τα δικαιώματα επί των ανακεφαλαιοποιημένων τραπεζών. Περαιτέρω, άφησε το Ελληνικό ταμείο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στα χέρια των συμμάχων των ιδιωτών τραπεζιτών και των ευρωπαίων ηγετών.

40 Η τράπεζα αυτή δεν δημιουργήθηκε. Ο Βαρουφάκης που το είχε αναγάγει σε μια από τις έξι προτεραιότητές του, δέχτηκε στην συμφωνία του Φεβρουαρίου του 2015 με το Eurogroup να μην αναφέρεται η δημιουργία αυτής της δημόσιας τράπεζας ανάπτυξης. Γ. Βαρουφάκη, Conversations entre adultes. Dans les coulisses secretes de l’Europe, (Συζητήσεις μεταξύ ενηλίκων. Στα μυστικά παρασκήνια της Ευρώπης. Γαλλική έκδοση του «Ανίκητοι ηττημένοι. Για μιαν ελληνική Άνοιξη μετά από ατέλειωτους μνημονιακούς χειμώνες), εκδ. Les Liens Qui Liberent, Paris, 2017, κεφάλαιο 10, σ. 285-286

41 Αυτό δεν έγινε. Έχοντας μειωθεί, με το 2ο μνημόνιο, στα 586 ευρώ, και 510 ευρώ για τους κάτω των 25 ετών, ο βασικός μισθός αυξήθηκε από την 1η Ιανουαρίου 2017 στα 684 ευρώ χωρίς διάκριση ηλικίας, αλλά δεν επανήλθε στο επίπεδο του 2010-2011, δηλαδή, στα 751 ευρώ.

42 Οι επιθέσεις στο εργατικό δίκαιο διαδέχθηκαν η μια την άλλη από το 2015, υπό την πίεση των πιστωτών, με την ευκαιρία κάθε «αξιολόγησης» που προηγείται της καταβολής δόσης. Ο νόμος που ψηφίστηκε τον Μάη του 2017 διευκολύνει τις ομαδικές απολύσεις, καταργώντας την διοικητική άδεια και το δικαίωμα βέτο του υπουργού εργασίας για τις απολύσεις, βάσει της κατάστασης στην αγορά εργασίας, της κατάστασης της επιχείρησης, των συμφερόντων της εθνικής οικονομίας. Η κατάσταση χειροτέρευσε περαιτέρω για το εργατικό δίκαιο τον Ιανουάριο του 2018, με την ψήφιση νόμου που περιορίζει αντικειμενικά το δικαίωμα στην απεργία. Τέλος, διατηρείται ακόμη κι η λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές, παρά τις επαναλαμβανόμενες διαμαρτυρίες μια πλειοψηφίας εμπόρων και των υπαλλήλων τους.

43 Η δέσμευση αυτή δεν τηρήθηκε.

44 Αυτό δεν έγινε, αφού η αναπτυξιακή τράπεζα δεν δημιουργήθηκε.

45 Αυτό πραγματοποιήθηκε μόνο εν μέρει, κατά τους πρώτους έξι μήνες της κυβέρνησης Τσίπρα, παρά τις προσπάθειες της προέδρου της Βουλής. Ο λόγος: οι πιέσεις από πλευράς των πιστωτών κι η θέληση του Τσίπρα να διεξάγει μυστική διπλωματία και να κάνει παραχωρήσεις στους πιστωτές.

46 Αυτό έπραξε η κυβέρνηση Τσίπρα τον Ιούνιο του 2015 αλλά θέτοντας επικεφαλής του δημόσιου οργανισμού ένα αμφιβόλου ποιότητας άτομο, όπως αναγνωρίζει ο Βαρουφάκης. Ο διορισμός αυτός προκάλεσε έντονες διαμαρτυρίες και μεγάλη απογοήτευση στην αριστερά.

47 Αυτό δεν έγινε.

48 Ο Βαρουφάκης εξηγεί στο βιβλίο του πως δέχτηκε την απόφαση των πιστωτών να μην τεθούν αυτά τα 11 δις στη διάθεση της ελληνικής κυβέρνησης και να επαναπατριστεί το ποσό αυτό προς το Ευρωπαϊκό ταμείο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, ιδιωτικό οργανισμό που δημιούργησε η τρόικα με έδρα το Λουξεμβούργο Θεωρεί πως είναι χαμένη μάχη η προσπάθεια ανάκτησης αυτών των 11 δις. Βλ. Γ. Βαρουφάκη, Conversations entre adultes. Dans les coulisses secretes de l’Europe, (Συζητήσεις μεταξύ ενηλίκων. Στα μυστικά παρασκήνια της Ευρώπης. Γαλλική έκδοση του «Ανίκητοι ηττημένοι. Για μιαν ελληνική Άνοιξη μετά από ατέλειωτους μνημονιακούς χειμώνες), εκδ. Les Liens Qui Liberent, Paris, 2017, κεφάλαιο 9, σ. 274, και σημείωση 14, του κεφαλαίου 9, σ. 514.

49 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 148.

50 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 175.

51 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 186.

52 Η κύρια πρόταση του Βαρουφάκη στο θέμα της αναδιάρθρωσης του χρέους εγγράφεται, όπως αναφέρει ο ίδιος, στη συνέχεια του κειμένου με τίτλο: «Μια μετριοπαθής πρόταση για την επίλυση της κρίσης του ευρώ» (« Modeste Proposition pour resoudre la crise de la zone euro»). Η υλοποίηση της πρότασης αυτής συνίστατο στην αμοιβαιοποίηση των δημόσιων χρεών της ζώνης του ευρώ. Αυτό θα συνεπάγονταν την κοινή απόφαση των κυβερνήσεων της ευρωζώνης για την ανακούφιση των δημόσιων οικονομικών και την εγκατάλειψη των πολιτικών λιτότητας.

53 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 196.

54 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 191-192.

55 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 193.

56 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 202.

57 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 205-206.

58 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 204.

59 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 206.

60 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 207.

61 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 208.

62 http://www.20minutes.fr/economie/1641539-20150629-direct-crise-grecque-bourses-europeennes-plongent

63 Βλ. http://www.cadtm.org/Le-recit-discutable-de-Varoufakis

64 Γράφει ο Βαρουφάκης: «Από τις 15 Δεκεμβρίου, ο Στουρνάρας δεν έπαψε να εντείνει τον τραπεζικό πανικό που είχε προκαλέσει ο πρωθυπουργός Σαμαράς: οι καταθέτες είχαν αποσύρει 9,3 δις ευρώ από τις τράπεζες. Το ποσό αναλήψεων είχε φθάσει το 1 δις ευρώ την ημέρα. Την ημέρα των εκλογών, 11 δις είχαν εξαφανιστεί στο εξωτερικό ή κάτω από τα στρώματα των μεν και των δε. Για να αντισταθμίσουν τις απώλειες αυτές, οι τράπεζες χρειάστηκε να αυξήσουν την εξάρτησή τους από την ΕΚΤ κατά περισσότερο των 60 δις.» Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 5, σ. 146.

65 Ο Βαρουφάκης δίνει εν συντομία το νόημα των λόγων που πρόφερε ο Στουρνάρας στις 26 Φεβρουαρίου, στην ετήσια γενική συνέλευση των μετόχων της Κεντρικής τράπεζας, στην Αθήνα: «Ο λόγος του Στουρνάρα ήταν ακριβώς που θα είχε δώσει ο Σαμαράς αν μας είχε νικήσει στις 25 Ιανουαρίου: ύμνος στην πολιτική της προηγούμενης κυβέρνησης, επανάληψη του προεκλογικού ψέματος σύμφωνα με το οποίο η Ελλάδα ανακάμπτει, πλήρης υποταγή στην ατζέντα της τρόικας, το όλον με επιστέγασμα απειλές εναντίον μας, ελάχιστα κεκαλυμμένες.» Γ. Βαρουφάκης, οπ.π., κεφάλαιο 10, σ. 293. Γράφει επίσης «Όσο για τον Στουρνάρα, ήταν ο αντιπρόσωπος της τρόικας, από πολλές απόψεις.» σ. 294-295

66 Ήδη το 2014, ο Βαρουφάκης είχε δηλώσει πως δεν θα ήταν απαραίτητο να αντικατασταθεί ο Στουρνάρας αν ο Συριζα γινόταν κυβέρνηση. Διηγείται έναν διάλογο που έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 2014, κατά την διάρκεια συνάντησης με τους Τσίπρα, Παππά, Δραγασάκη, Τσακαλώτο και Σταθάκη: «- Θεωρείτε πως είναι τυχαίο που ο Πρωθυπουργός μετέφερε τον Στουρνάρα από το υπουργείο οικονομικών επικεφαλής της διοίκησης της Κεντρικής τράπεζας; Τους ρώτησα. Πρόκειται προφανώς για μελετημένο διορισμό, σε περίπτωση που κερδίσετε τις εκλογές. Τότε, ο Αλέξης ήταν εκτός εαυτού. – Το πρώτο που θα κάνω ως Πρωθυπουργός, είπε, θα είναι να απαιτήσω την παραίτησή του. Θα τον διώξω με τις κλωτσιές αν χρειαστεί. Όσο για τον Παππά, αυτός είχε ακόμη πιο ριζοσπαστικές λύσεις. Από πλευράς μου, τους είπα πως δεν δίναμε μία για το ποιος διοικεί την Κεντρική τράπεζα». Γ. Βαρουφάκης, οπ.π., κεφάλαιο 3, σ. 95. Μια δεύτερη αναφορά του Βαρουφάκη δείχνει πως συμβούλεψε τον Τσίπρα να μην διώξει τον Στουρνάρα: «Ο Αλέξης δεν έπαυε να μου λέει πως μια από τις προτεραιότητές του ήταν να του αφαιρέσει αυτήν την θέση. Το χειρότερο είναι πως τον συμβούλευα να είναι προσεκτικός και διπλωμάτης διότι δεν μπορούσε να διώξει τον διοικητή της Κεντρικής τράπεζας χωρίς να αντιμετωπίσει την εκτελεστική επιτροπή της ΕΚΤ. Καθώς συγκρατούσα την οργή του Αλέξη κατά του Στουρνάρα, η διεύθυνση του Συριζα είχε συμπεράνει πως ήμουν ιδιαίτερα θετικά διακείμενος απέναντι στο αγαπημένο παιδί της τρόικας στην Αθήνα.» Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 10, σ. 301.

67 Οι ιδιωτικές τράπεζες λαμβάνουν ρευστότητα με την οποία αγοράζουν δημόσιους τίτλους για να πραγματοποιήσουν κέρδη. Στην συνέχεια, καταθέτουν τους τίτλους αυτούς ως εγγύηση στην κεντρική τράπεζα για να λάβουν ρευστότητα (πίστωση) που χρησιμοποιούν για να αγοράσουν άλλους τίτλους δημοσίου (πράγματι, οι ελληνικές τράπεζες χορηγούν όλο και λιγότερα δάνεια στον ιδιωτικό τομέα και το ποσοστό των κόκκινων δανείων στο πιστωτικό τους χαρτοφυλάκιο φθάνει το 45%, το 2015. Άρα, δανείζουν, αναλογικά, όλο και περισσότερο στο Κράτος, διότι, εν πάση περιπτώσει, είναι πιο σίγουρο από το να δανείζεις στον ιδιωτικό τομέα). Αν η κεντρική τράπεζα περιορίζει την πρόσβαση στην ρευστότητα, οι τράπεζες αγοράζουν λιγότερους τίτλους και απαιτούν καλύτερη απόδοση, πράγμα που αυξάνει το κόστος του δανεισμού για το Κράτος.

68 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 7, σ. 208-209.

69 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 7, σ. 210.

70 Σχετικά με την κατάσταση ανάγκης που εγγράφεται στην Συνθήκη της Βιέννης του 1969 για το δίκαιο των Συμβάσεων, βλ. Cecile Lamarque και Renaud Vivien, « Quelques fondements juridiques pour suspendre le paiement des dettes publiques (Μερικές νομικές βάσεις για την αναστολή της πληρωμής των δημόσιων χρεών)»: http://www.cadtm.org/Quelques-fondements-juridiques

71 Κανονισμός (ΕΕ) αρ. 472/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 2013 για την ενίσχυση της οικονομικής και δημοσιονομικής εποπτείας των κρατών μελών στη ζώνη του ευρώ τα οποία αντιμετωπίζουν ή απειλούνται με σοβαρές δυσκολίες αναφορικά με την χρηματοοικονομική τους σταθερότητα

72 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 7, σ. 216.

73 Γ. Βαρουφάκη, οπ.π., κεφάλαιο 7, σ. 215.

Ευχαριστίες: Ευχαριστώ τους Marie-Laure Coulmin-Koutsaftis, Nathan Legrand και Claude Quemar για την προσεκτική ανάγνωσή τους και τις συμβουλές τους.

infowar