Δόγμα Τραμπ: Οι ΗΠΑ να κερδίζουν και οι άλλοι να πάνε να...*

Το Ποντίκι

του Βασίλη Γαλούπη

Οι 55 σελίδες της νέας στρατηγικής των ΗΠΑ στο... μικροσκόπιο

Λίγες μέρες πριν «φύγει» ο... παλιός ο χρόνος, ο Ντόναλντ Τραμπ παρουσίασε επίσημα την καινούργια εθνική στρατηγική ασφαλείας των ΗΠΑ, ένα σχέδιο που κάθε Αμερικανός πρόεδρος είναι νομικά υποχρεωμένος να δημιουργήσει. 

 

Ο Τραμπ καυχήθηκε ότι το δόγμα του «πρώτα η Αμερική» δικαιώνεται, εξασφαλίζοντας ανανεωμένο σεβασμό για τη χώρα του ύστερα από χρόνια καταστροφικών σχεδιασμών και χειρισμών από τους προκατόχους του. Όμως πολλοί αναλυτές συμπεραίνουν ότι η καινούργια στρατηγική ασφαλείας του προέδρου ουσιαστικά μεγεθύνει μικρές απειλές και ελαχιστοποιεί τις μεγάλες. 

 

Συχνά χαρακτηρίζουν τον Τραμπ ως έναν άνθρωπο «χωρίς αρχές». Όμως υπάρχει ένα συγκεκριμένο πεδίο όπου ο Τραμπ δείχνει διαχρονικά και σταθερά συνεπής. Κι αυτό είναι η πεποίθησή του ότι το να επιθυμεί η Αμερική να ηγείται μιας παγκόσμιας τάξης βασισμένης σε συγκεκριμένους κανόνες είναι ιδέα... ηλίθια. 

 

Το 1987, λίγες εβδομάδες αφότου ο Ρόναλντ Ρίγκαν ξάφνιασε ολόκληρο τον πλανήτη όταν κάλεσε τους Σοβιετικούς ηγέτες να γκρεμίσουν το Τείχος του Βερολίνου, ο Ντόναλντ Τραμπ πλήρωσε ολοσέλιδες καταχωρίσεις στις μεγαλύτερες εφημερίδες, όπου εξέφραζε τη δική του κοσμοθεωρία. 

Ο Τραμπ τότε ήταν ιδιοκτήτης κατασκευαστικής εταιρείας με μια αδυναμία για κάθε είδους δημοσιότητα. Στις καταχωρίσεις του καλούσε την Αμερική να δείξει περισσότερα «κότσια» στο εξωτερικό και κατηγορούσε τις χώρες - συμμάχους των ΗΠΑ ότι χειραγωγούν το εμπόριο για να πλουτίζουν, ενώ παράλληλα απολάμβαναν τη στρατιωτική ασφάλεια που τους παρείχε η Αμερική χωρίς... χρέωση.

 

Στο τέλος ο Τραμπ συμπέρανε: «Ας μην αφήσουμε άλλο τη μεγάλη μας χώρα να γίνεται περίγελος». Το 1987 ο Τραμπ έκανε τεράστιο λάθος όταν έβλεπε μόνο το κόστος της ηγεσίας των ΗΠΑ, αλλά κανένα από τα μόνιμα οφέλη που απέρρεαν απ’ αυτήν. Ακριβώς το ίδιο λάθος κάνει και σήμερα, αυτή τη φορά όχι ως κατασκευαστής, αλλά ως πρόεδρος της Αμερικής.

 

Δόγμα Τραμπ

Η στρατηγική που παρουσίασε τον προηγούμενο μήνα στρώνει, στην πραγματικότητα, τον δρόμο για έναν μειωμένο ρόλο των ΗΠΑ, όχι από αναγκαιότητα, αλλά από έλλειψη συγκεκριμένου οράματος και από αδυναμία κατανόησης του τι ακριβώς κερδίζει η Αμερική από τον ρόλο της παγκόσμιας ηγέτιδας. 

Σε σχέση με τις ομιλίες του Τραμπ, ιδίως αυτές της προεκλογικής περιόδου, η εθνική στρατηγική ασφαλείας του είναι σαφώς λιγότερο ριζοσπαστική: Δεν υπήρξαν απειλές για εμπορικούς πολέμους, χαρακτηρισμοί του ΝΑΤΟ ως παρωχημένου και εγκώμια για τα πλεονεκτήματα των βασανιστηρίων. Όμως είναι καθαρά πεσιμιστική και χλευαστική για την αμερικανική στρατηγική της τελευταίας 20ετίας. 

 

Κατηγόρησε τους προηγούμενους προέδρους ότι «για δυο δεκαετίες πίστευαν πως η συνεργασία τους με χώρες - ανταγωνιστές και η συμμετοχή τους σε διεθνείς οργανισμούς, όπως και το παγκόσμιο εμπόριο θα τους μετέτρεπε σε ‘‘αγαθούς παίκτες’’ και αξιόπιστους εταίρους. Αυτή τους η υπόθεση αποδείχτηκε λανθασμένη». 

 

Η στρατηγική του Αμερικανού προέδρου περιέχει τα αναμενόμενα αυστηρά συμπεράσματα για την Κίνα και τη Ρωσία. Ο Τραμπ παραπονιέται, όπως άλλωστε και άλλοι Αμερικανοί πρόεδροι πριν από αυτόν, για τις πρακτικές που ακολουθεί το Πεκίνο στο εμπόριο αλλά και τη ρισκαδόρικη εξωτερική πολιτική της Ρωσίας. 

 

Υπάρχουν σημεία όπου επιπλήττει τη Ρωσία για bullying στις γειτονικές της χώρες ή για παρεμβάσεις σε δημοκρατικές εκλογές ξένων κρατών. Το τελευταίο, μάλιστα, είναι μια κατηγορία που ο ίδιος ο Τραμπ παραμένει, παραδόξως, απρόθυμος να ξεκαθαρίσει. 

Οι περισσότεροι πολιτικοί εντός και εκτός ΗΠΑ είδαν με ανακούφιση τη νέα στρατηγική ασφαλείας να περιγράφει την Αμερική ως μια δύναμη στον κόσμο «που έχει σκοπό το καλό» αλλά και ως μια δύναμη που συνεχίζει να θεωρεί ότι υπάρχει λόγος ύπαρξης για διεθνείς οργανισμούς (όμως «αναμορφωμένους»), όπως τα Ηνωμένα Έθνη. 

 

Παρά τις στρογγυλεμένες γενικές γραμμές σε κάποιους τομείς, σε άλλους η στρατηγική ασφαλείας του Τραμπ διακατέχεται από ένα πνεύμα απαισιοδοξίας και δυσπιστίας. Κάνει λόγο για αυστηροποίηση των φίλτρων που κοσκινίζουν ξένες επενδύσεις για τυχόν κινδύνους εθνικής ασφαλείας αλλά και ανάλογη αυστηροποίηση σε οποιονδήποτε τομέα των αμερικανικών επιχειρήσεων, κρατικών προγραμμάτων και επιστημονικών ερευνών που επιτρέπουν στην Αμερική να βρίσκεται στην αιχμή της τεχνολογίας. 

 

Προβλέπει τη δυνατότητα περιορισμού στις βίζες για φοιτητές στους τομείς των επιστημών και της μηχανικής που προέρχονται από «προσδιορισμένες χώρες», ώστε να σταματήσει η «οικονομική κλοπή» σε βάρος των ΗΠΑ. 

Το πνεύμα της δυσπιστίας γίνεται εντονότερο στο θέμα της κλιματικής αλλαγής. Αντί να αντιμετωπίζει την υπερθέρμανση του πλανήτη ως απειλή, η στρατηγική ασφαλείας του Τραμπ αποκαλεί την εκστρατεία κατά των ορυκτών καυσίμων «μια αντι-αναπτυξιακή ατζέντα» που βλάπτει την οικονομία και την ασφάλεια της Αμερικής.

 

Η ουσία του δόγματος Τραμπ περί στρατηγικής εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ, που συμπεριλαμβάνεται σε 55 σελίδες, συνοψίζεται ως εξής: Τα συμφέροντα των ΗΠΑ θα έρχονται πάντοτε πρώτα, η ατζέντα των υποστηρικτών της παγκοσμιοποίησης θα έπεται πάντοτε δεύτερη. 

 

Βασικοί πυλώνες

Ο Τραμπ κατονόμασε τα τέσσερα ζωτικής σημασίας εθνικά συμφέροντα ή αλλιώς τους βασικούς πυλώνες της στρατηγικής εθνικής ασφαλείας: 

1 Προστασία της πατρίδας (ΗΠΑ), του αμερικανικού λαού και του αμερικανικού τρόπου ζωής.

2 Προάσπιση της αμερικανικής 

ευημερίας. 

3 Διατήρηση της ειρήνης μέσω της δύναμης. 

4 Αύξηση της αμερικανικής επιρροής στον κόσμο.

 

Έδωσε ιδιαίτερο βάρος στο να χαρακτηρίζει την Κίνα και τη Ρωσία στρατηγικούς ανταγωνιστές (μάλιστα αναφέρθηκε στην Κίνα 22 φορές), τόνισε ότι η οικονομική ασφάλεια αποτελεί κομμάτι της εθνικής ασφάλειας και ξεκαθάρισε ότι θα προωθήσει την «αμερικανική ενεργειακή κυριαρχία» ως εργαλείο ισχύος στην εξωτερική πολιτική.

 

Σύμφωνα με το δόγμα Τραμπ, οι ΗΠΑ μπορούν να συνεργαστούν με τη Ρωσία και την Κίνα σε τομείς κοινών συμφερόντων, όπως στον πόλεμο με το ριζοσπαστικό Ισλάμ. Όμως οι προστριβές και τα αντικρουόμενα συμφέροντα είναι αναπόφευκτα και η δουλειά του προέδρου, όπως ακριβώς και η δουλειά ενός διευθύνοντος συμβούλου σε μια επιχείρηση, είναι να διατηρεί την Αμερική στην κορυφή. 

 

Με τα δικά του λόγια, «μια Αμερική που ανταγωνίζεται είναι ο καλύτερος τρόπος αποτροπής των συγκρούσεων (σε επίπεδο κρατών)».

Τα τελευταία 100 χρόνια οι ΗΠΑ στόχευαν να αντιμετωπίσουν εχθρούς που ωθούνταν από διάφορες ιδεολογίες ή θρησκείες (όπως τον φασισμό, τον κομμουνισμό ή το ριζοσπαστικό Ισλάμ). Αντέδρασαν μέσω μιας προσπάθειας να δώσουν στον κόσμο ένα ιδεολογικό αντίβαρο made in USA ή αλλιώς «το αμερικανικό όνειρο».

 

Για 100 χρόνια η Αμερική σκεφτόταν και δρούσε, σε παγκόσμιους όρους, προσπαθώντας να δημιουργήσει και να διατηρήσει μια παγκόσμια τάξη βασισμένη στη δημοκρατία, το ελεύθερο εμπόριο και τη συλλογική ασφάλεια. 

Τώρα πια ο Τραμπ ξεκαθαρίζει: «Κατανοούμε ότι ο αμερικανικός τρόπος ζωής δεν μπορεί να υπαγορευτεί και να επιβληθεί σε άλλους, ούτε αποτελεί το αναπόφευκτο αποκορύφωμα της προόδου».

 

Με τον Αμερικανό πρόεδρο να προετοιμάζει το έδαφος για μια Αμερική που θα παίζει έναν μειωμένο ρόλο στην παγκόσμια σκηνή, περνάει το μήνυμα ότι μια φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη, αυτό που κάθε προηγούμενος Αμερικανός πρόεδρος προσπάθησε να εγκαθιδρύσει, πλησιάζει – κατά τον Τραμπ – στο τέλος της και ανατέλλει μια νέα εποχή διεθνούς «αναρχίας» όπου κάθε κράτος, συμπεριλαμβανομένης της Αμερικής, θα πρέπει να βασίζεται στη δική του στρατιωτική και οικονομική δύναμη, διπλωματία και συμμάχους για την ασφάλειά του. 

 

Η Ευρώπη απειλείται…

Όσον αφορά την Ευρώπη, εδώ οι άνθρωποι που συνέταξαν τη στρατηγική ασφαλείας Τραμπ φρόντισαν να... απουσιάσουν μια και καλή οι απόψεις στις οποίες μας είχε συνηθίσει ο πρόεδρος στο παρελθόν. 

Όπως τότε που προέβη σε μια άνευ προηγουμένου υποτίμηση της Ε.Ε. όταν ρώτησε ποια άλλη χώρα-μέλος θα ακολουθήσει τη Βρετανία αποχωρώντας από την Ένωση ή όπως όταν χαρακτήρισε το ΝΑΤΟ παρωχημένο στέλνοντας σήμα στους Ευρωπαίους πως ούτε καν το Άρθρο 5 της Ατλαντικής Συμμαχίας, ουσιαστικά η εγγύηση ασφαλείας των ΗΠΑ, δεν αποτελεί πια δεδομένο.

Στον λόγο του, όπως επισημαίνει το Ινστιτούτο Carnegie Europe (μια από τις βασικές πηγές για ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής των Βρυξελλών), ο Τραμπ αναγνωρίζει ότι «μια ισχυρή και ελεύθερη Ευρώπη είναι ζωτικής σημασίας για τις ΗΠΑ». Επαινεί την Ε.Ε. ως «μια από τις πιο ευημερούσες περιοχές του πλανήτη και ο πιο σημαντικός μας εμπορικός εταίρος». Μάλιστα εκφράζει ανησυχία και αναγνωρίζει ότι η Ευρώπη απειλείται. 

Κατηγορεί συγκεκριμένα τη Ρωσία για χρήση ανατρεπτικών μέτρων με σκοπό «να αποδυναμώσει την αξιοπιστία της αμερικανικής δέσμευσης στην Ευρώπη, να υπονομεύσει τη διατλαντική ενότητα και να εξασθενίσει τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις».

Με δεδομένη την ύπαρξη τόσων μεγάλων απειλών, η στρατηγική εθνικής ασφαλείας του Τραμπ επιμένει ότι οι ΗΠΑ παραμένουν δεσμευμένες στους Ευρωπαίους συμμάχους τους και το Άρθρο 5. 

Δεν έλειψε η κριτική ούτε για τον ρόλο της Κίνας στην Ευρώπη. Ο Τραμπ κάλεσε ανοιχτά τους Ευρωπαίους να «αμφισβητήσουν τις αθέμιτες εμπορικές και οικονομικές πρακτικές της Κίνας και να περιορίσουν τις εξαγορές ευαίσθητων τεχνολογιών από την Κίνα».

Πέρα, όμως, από τις απόψεις για το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., η στρατηγική ασφαλείας Τραμπ δείχνει να απορρίπτει την πυξίδα που καθόριζε τη συμπεριφορά των ΗΠΑ στον κόσμο μέχρι σήμερα, δηλαδή τις βασικές κατευθύνσεις των προηγούμενων προέδρων.

Το 2006 ο πρόεδρος Μπους τζούνιορ, στη δική του στρατηγική εθνικής ασφαλείας, είχε τονίσει ότι η Αμερική βασίζεται σε δύο πυλώνες: Στην προώθηση της ελευθερίας και της δικαιοσύνης και στον ρόλο του ηγέτη μιας παγκόσμιας κοινότητας δημοκρατιών. Ξεκαθάριζε ότι «διαλέγουμε την ηγεσία από τον απομονωτισμό και την επιδίωξη για ανοιχτές αγορές και δίκαιο εμπόριο από τον προστατευτισμό». 

Εννέα χρόνια μετά, η στρατηγική εθνικής ασφαλείας, από τον Ομπάμα αυτή τη φορά, επέκρινε τον Μπους για υπερβολικές υπερβάσεις και κηλίδωση της εικόνας της Αμερικής με βασανιστήρια. 

Η στρατηγική ασφαλείας Ομπάμα ζητούσε η Αμερική να δρα μόνο σε περιπτώσεις που απειλούνταν πάγια εθνικά της συμφέροντα και να ηγείται (του κόσμου) λειτουργώντας υποδειγματικά στο εσωτερικό της χώρας.

Ο Ντόναλντ Τραμπ απορρίπτει και τα δυο προηγούμενα δόγματα Μπους, Ομπάμα, τονίζοντας ότι «ούτε οι φιλοδοξίες για δημοκρατική μεταμόρφωση, ούτε η μη ανάμιξη στα εσωτερικά άλλων κρατών κατάφεραν, εν τέλει, να γλιτώσουν την Αμερική από κινδύνους προερχόμενους από τη Μ. Ανατολή. 

 

Προσδίδει, μάλιστα, έναν απογοητευτικό τόνο «συναλλαγής» στη νέα στρατηγική εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ όταν ισχυρίζεται ότι οι σύμμαχοι της Αμερικής έχουν αξία επειδή «μεγεθύνουν τη δύναμή μας».

Η Αμερική έχει δρέψει τεράστια οφέλη από τη μεταπολεμική παγκόσμια τάξη πραγμάτων που η ίδια βοήθησε να σχεδιαστεί. 

Ο Ντόναλντ Τραμπ του 1987 αδυνατούσε να κατανοήσει τα κέρδη που δρέπει η Αμερική από την παγκόσμια ηγεσία. Το ίδιο, όπως φαίνεται, συνεχίζει να κάνει και σήμερα μπροστά στα νέα δεδομένα, 31 χρόνια μετά...

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 2003 στις 11-01-2018