Ήταν ηλίθιος ο Greenspan;

analyst

Το γεγονός ότι, το ίδιο το χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί να ακολουθεί μία δική του ασταθή ζωή, να λειτουργεί σε κύκλους, καθώς επίσης να χάνεται ο έλεγχος του, με αποτέλεσμα να προκαλούνται τεράστιες ζημίες, δεν ήταν κατανοητό

του Άρη Οικονόμου

Ο κεντρικός τραπεζίτης των Η.Π.Α., ερωτηθείς το 2005 σχετικά με το εάν υπάρχει φούσκα ακινήτων στην αγορά, απάντησε με το εξής καταπληκτικό: «Υπάρχει μόνο λίγος αφρός εδώ και εκεί».

Σαν αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού, όταν ένα έτος αργότερα ολοκληρώθηκε η μεγαλύτερη άνοδος των τιμών των ακινήτων στην ιστορία των Η.Π.Α., οπότε ξεκίνησε η απότομη πτώση, αναρωτήθηκαν αρκετοί εάν ήταν ανόητος.

Πόσο μάλλον όταν δύο χρόνια μετά ακολούθησε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία απείλησε τόσο το σύστημα, όσο και την οικονομία, με την απόλυτη κατάρρευση (σε ολόκληρο σχεδόν τον πλανήτη).

Στο γράφημα που παραθέτουμε φαίνεται η εξέλιξη των τιμών των ακινήτων των Η.Π.Α. από το 1976, σε σχέση με το μέσο οικογενειακό αμερικανικό εισόδημα. Από το γράφημα αυτό αποδεικνύεται ότι, η φράση του κ. Greenspan ειπώθηκε στο υψηλότερο σημείο της ανόδου των τιμών. Το γεγονός αυτό τεκμηριώνει την αμφιβολία πολλών ανθρώπων, όσον αφορά την εξυπνάδα του, παρά το ότι διεύθυνε τη Fed για 18 συνεχή έτη.

Μέση αξία ακινήτου έναντι μέσου οικογενειακού εισόδηματος

Περαιτέρω αναρωτιέται κανείς πως είναι δυνατόν να μην διαπίστωσε ο κεντρικός τραπεζίτης, όσο ανόητος και αν ήταν, μία τέτοια φούσκα (παρά το ότι είχε υπερεκτιμηθεί από την κυβέρνηση και τις τράπεζες των Η.Π.Α.). Μία πιθανή εξήγηση είναι πως επικρατούσε γενικά μία μεγάλη άγνοια σε σχέση με το ότι, το ίδιο το χρηματοπιστωτικό σύστημα υπόκειται σε διακυμάνσεις – σε ανοδικές και καθοδικές καμπύλες δηλαδή, όπως συμβαίνει και με την πραγματική οικονομία.

Απλούστερα, στην φυσιολογική, ορθόδοξη οικονομία (Mainstream), το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν υπάρχει – συλλαμβάνεται δηλαδή σαν ένα «εργαλείο τριβής», το οποίο γίνεται αντιληπτό μόνο μέσα σε μία πραγματική οικονομία, η οποία τείνει πάντοτε προς ένα σημείο ισορροπίας της προσφοράς με τη ζήτηση. Στα πλαίσια αυτά, οι τράπεζες είναι μόνο ο μεσολαβητής, μεταξύ καταθετών και επενδυτών – οπότε δεν μπορούν δήθεν να επηρεάσουν τα τεκταινόμενα.

Το γεγονός λοιπόν ότι το ίδιο το χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί να ακολουθεί μία δική του ασταθή ζωή, να λειτουργεί σε κύκλους, καθώς επίσης να χάνεται ο έλεγχος του, με αποτέλεσμα να προκαλούνται τεράστιες ζημίες στην οικονομία, δεν ήταν αντιληπτό εκείνη την εποχή – με εξαίρεση ορισμένους οικονομολόγους του παρελθόντος, όπως ο Minsky, οι οποίοι είχαν εξειδικευθεί στο θέμα (ανάλυση).

Για παράδειγμα, όσον αφορά την άγνοια που επικρατούσε, ο μετέπειτα διοικητής της Fed, ο κ. Bernanke, είχε γράψει το 2000, όταν ακόμη ήταν καθηγητής στο Princeton ότι, «μία υπερβολική μείωση των χρεών σε μία ελεύθερη αγορά δεν είναι δυνατή, επειδή κάτι τέτοιο θα προϋπέθετε την ανορθολογική συμπεριφορά των συμμετεχόντων – η οποία είναι αδύνατη» (Essays on the Great Depression).

Η «ανατομία» τώρα του χρηματοπιστωτικού και πιστωτικού κύκλου, έχει τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά, σύμφωνα με έναν σύγχρονο αναλυτή της BIS.

.

(α)  Αναγνωρίζεται κυρίως από την παράλληλη αύξηση του όγκου των πιστώσεων και των τιμών των ακινήτων.

(β)  Διαρκεί συνήθως 16 έτη κατά μέσον όρο – πολύ περισσότερο δηλαδή από έναν κανονικό οικονομικό κύκλο ανάπτυξης και ύφεσης (7 έτη).

(γ)  Το ανώτατο σημείο του «χρηματοπιστωτικού κύκλου» συμβαδίζει συνήθως με μια συστημική τραπεζική κρίση – όπου ακολουθεί η ραγδαία πτώση.

(δ)  Οι κίνδυνοι στο χρηματοπιστωτικό σύστημα αναγνωρίζονται εγκαίρως, όταν ο όγκος των παρεχομένων δανείων, καθώς επίσης οι τιμές των ακινήτων, «αποσυνδέονται» σημαντικά από το ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ – καθώς επίσης από τα ιστορικά τους μεγέθη.

Στο γράφημα που ακολουθεί φαίνεται η «κυκλικότητα» της αμερικανικής οικονομίας, μετά το 1970 (πηγή: BIS).

 .

Ο χρηματοπιστωτικός (μπλε) και ο επιχειρηματικός (κόκκινο) κύκλος

 .

Η μπλε καμπύλη απεικονίζει το χρηματοπιστωτικό κύκλο – ενώ η κόκκινη τη σημαντικά υψηλότερη συχνότητα, η οποία καθορίζεται από την αύξηση και μείωση των αποθεμάτων των επιχειρήσεων της πραγματικής οικονομίας, κατά τη διάρκεια των οικονομικών κύκλων. Τέλος, οι επισκιασμένες με γκρίζο περιοχές, απεικονίζουν τις υφέσεις.

Στο γράφημα φαίνεται καθαρά η κλιμάκωση του χρηματοπιστωτικού κύκλου τη δεκαετία του 1980, η οποία κατέληξε στην κρίση των τραπεζών (Savings- and Loan Crisis). Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 ξεκίνησε ο επόμενος χρηματοπιστωτικός κύκλος, ο οποίος κορυφώθηκε το 2007/08 – με μία κρίση ακινήτων και τραπεζών.

Το χαρακτηριστικό στοιχείο ενός χρηματοπιστωτικού κύκλου είναι η υπερβολική συσσώρευση χρεών, η οποία παρατηρείται κατά τα χρόνια της ανάπτυξης – όπως επίσης η αντίστοιχη υπερβολική προσπάθεια αποχρέωσης, κατά τα χρόνια της ύφεσης. Επομένως, οι κερδοσκοπικές φούσκες μπορούν να προβλεφθούν, παρά τα όσα περί του αντιθέτου λέγονται – αρκεί να δοθεί η απαιτούμενη σημασία στα χαρακτηριστικά τους.

Για παράδειγμα, τα χρέη των νοικοκυριών στην Ισπανία, στο ζενίθ της αγοράς ακινήτων, ήταν στο 85% του ΑΕΠ – ενώ στις Η.Π.Α. στο 97%. Όταν λοιπόν μία χώρα διαπιστώνει ανάλογα ή μεγαλύτερα μεγέθη, τότε η κορύφωση έχει επιτευχθεί και η κάθοδος είναι θέμα χρόνου (κάτι που μάλλον προβληματίζει σήμερα την Ελβετία, στην οποία είναι ήδη 118%).

.

Σημείωση: Σήμερα βιώνουμε ήδη δύο οικονομικούς κύκλους μαζί – εκ των οποίων ο ένας, ο χρηματοπιστωτικός, βαίνει ήδη προς το τέλος του (;), ενώ ο άλλος, αυτός της πραγματικής οικονομίας, αρχίζει να θεραπεύεται (;).

Ακριβώς για το λόγο αυτό οι τιμές των χρηματιστηρίων συνεχίζουν την ανοδική τους πορεία, τρεφόμενες από τις κεντρικές τράπεζες (γράφημα που ακολουθεί) –  ενώ κανένας δεν δίνει σημασία στα αποτελέσματα των επιχειρήσεων, όπως συνέβαινε ανέκαθεν.

Η εξέλιξη του S&P το διάστημα των έντονων επεμβάσεων την αγορά.

 . 

Οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν λοιπόν απεγνωσμένα, για πρώτη φορά, να ελέγξουν το χρηματοπιστωτικό κύκλο – με αποτέλεσμα να έχουν δημιουργηθεί τεράστιες φούσκες στις εμπράγματες αξίες (μετοχές, ακίνητα, ομόλογα κλπ.), οι οποίες ενδεχομένως θα προκαλέσουν καινούργια, τεράστια προβλήματα στο σύστημα.