Η επανάσταση των σκλάβων που σηματοδότησε την αρχή του τέλους της αποικιοκρατίας

Η Αϊτή συμβολίζει την αρχή και την αρχή του τέλους του ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας. Υπήρξε ταυτόχρονα μια από τις πρώτες ευρωπαϊκές αποικίες στην Αμερική και η πρώτη ανεξάρτητη χώρα στην Λατινική Αμερική. Κέρδισε την ανεξαρτησία της μέσω της μοναδικής επιτυχημένης επανάστασης σκλάβων στον κόσμο. Η επανάσταση συνετέλεσε στον πόλεμο ανάμεσα στις 3 υπερδυνάμεις του 18ου αιώνα, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Βρετανία, και έδωσε το παράδειγμα για την ανεξαρτητοποίηση των άλλων χωρών της Αμερικής.

του Μιχάλη Γιαννεσκή

Ο Χριστόφορος Κολόμβος έφτασε στο νησί της Καραϊβικής που ονόμασε Ισπανιόλα το 1492. Δώδεκα μήνες αργότερα οι ιθαγενείς εξεγέρθηκαν κατά των Ισπανών και σταδιακά εξολοθρεύτηκαν. Κατά τα τέλη του 18ου αιώνα περίπου τα 2/3 του νησιού ήταν ισπανική αποικία και το υπόλοιπο γαλλική, με το ίδιο όνομα, Άγιος Δομίνικος.

Το «μαργαριτάρι» πλούτου και βαναυσότητας

Το 1790, η Γαλλική αποικία του Άγιου Δομίνικου ήταν μια από τις πιο πλούσιες χώρες στον κόσμο. Ο πλούτος της προέρχονταν κυρίως από την καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου, για να καλυφθεί η ακόρεστη όρεξη των Ευρωπαίων και Αμερικανών για ζάχαρη.  Η αποικία είχε χαρακτηριστεί το «μαργαριτάρι» της Καραϊβικής.

Η οικονομία του «μαργαριταριού» βασίζονταν στις φυτείες ζαχαροκάλαμου, στις οποίες δούλευαν σκλάβοι κάτω από εξαιρετικά βάναυσες συνθήκες. Περίπου το 90% του πληθυσμού της αποικίας, 500.000 άτομα, ήταν σκλάβοι που είχαν απαχθεί από τις χώρες της Αφρικής. 

Ο καταναγκασμός των σκλάβων να δουλεύουν μέχρι και 15 ώρες την ημέρα σε άθλιες συνθήκες καθιστούσε την παραγωγή πολύ κερδοφόρα.

 Η ελίτ των λευκών αποτελούσε το 5% του πληθυσμού, ενώ το υπόλοιπο 5% ήταν απελευθερωμένοι σκλάβοι, κυρίως μιγάδες, με πολύ περιορισμένα δικαιώματα. 

Η παραγωγή της ζάχαρης απαιτούσε πολύ εντατική εργασία. Ο καταναγκασμός των σκλάβων να δουλεύουν μέχρι και 15 ώρες την ημέρα σε άθλιες συνθήκες καθιστούσε την παραγωγή πολύ κερδοφόρα. Η θνησιμότητα των εξουθενωμένων σκλάβων ήταν πολύ μεγάλη και για να διατηρηθεί ο αριθμός τους σταθερός περίπου 30.000 νέοι σκλάβοι εισάγονταν στην αποικία κάθε χρόνο. 

Η υποταγή των σκλάβων εξασφαλίζονταν μέσω μιας τακτικής τρόμου. Ακρωτηριασμοί, ευνουχισμοί, δολοφονίες και κάψιμο σκλάβων στην πυρά συνηθίζονταν ακόμα και για πολύ μικρά «παραπτώματα», και γίνονταν δημόσια για να υποδειχθεί στους υπόλοιπους ότι καμία αντίσταση στην απόλυτη κυριαρχία των λευκών δεν ήταν ανεκτή.

Η εξέγερση

Οι σκλάβοι εξεγέρθηκαν το 1791 και άρχισαν να καίνε την βασική αιτία της υποδούλωσής τους, τις φυτείες ζαχαροκάλαμου. Η εξέγερση εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την αποικία και οι ιδιοκτήτες των φυτειών αναγκάστηκαν να αναζητήσουν ασφάλεια στις πόλεις και κωμοπόλεις. Μέσα σε λίγους μήνες η εξέγερση εξελίχθηκε σε επανάσταση.

Οι επαναστάτες σχημάτισαν ευέλικτες ομάδες που έκαναν ανταρτοπόλεμο, παίρνοντας όπλα από γαλλικές αποθήκες και υποχωρώντας στα βουνά μετά από κάθε επίθεση. Η τακτική τους αποδείχθηκε πολύ επιτυχής, καθότι κατατρόπωσαν σχεδόν κάθε στρατιωτική δύναμη των λευκών που στάλθηκε εναντίον τους. Η τοπική κυβέρνηση αναγκάστηκε να καταργήσει τη δουλεία τον Αύγουστο του 1792.

Η Γαλλία έστειλε 6.000 στρατιώτες τον Δεκέμβριο του 1792 για να καταστείλουν την επανάσταση. Η αποστολή τους απέτυχε και μέσα σε ένα χρόνο οι μισοί από αυτούς είχαν πεθάνει από τροπικές ασθένειες.

Η επανάσταση παίρνει διεθνείς διαστάσεις

Ο πόλεμος μεταξύ της Γαλλίας και της Βρετανίας και Ισπανίας το 1793 έδωσε διεθνή διάσταση στην επανάσταση των σκλάβων. Η Βρετανία προσπάθησε να επωφεληθεί από την επανάσταση και να πείσει τους ιδιοκτήτες των φυτειών να εμπορεύονται μαζί της, καθότι το εμπόριο της αποικίας γίνονταν αποκλειστικά με την Γαλλία. Οι Ισπανοί είδαν την εξέγερση των σκλάβων ως ευκαιρία για να καταλάβουν το γαλλικό μέρος του νησιού, και προσπάθησαν να κάνουν συμμαχία με τους αρχηγούς των επαναστατικών ομάδων. Ωστόσο οι ηγέτες των εξεγερμένων σκλάβων αποδείχθηκαν πολύ οξυδερκείς, συμμαχώντας άλλοτε με τους Ισπανούς και άλλοτε με τους Γάλλους, για να εξασφαλίσουν καλλίτερες συνθήκες για την επανάστασή τους.

Βρετανοί και Ισπανοί στρατιώτες στάλθηκαν στην αποικία και κατέλαβαν μερικές περιοχές. Όπως είχε συμβεί και με τους Γάλλους στρατιώτες προηγουμένως, οι Ισπανοί και οι Βρετανοί αποδεκατίστηκαν από τροπικές ασθένειες και τελικά αναγκάστηκαν να φύγουν. Ο Toussaint Louverture, ένας από τους ηγέτες της επανάστασης, διορίστηκε κυβερνήτης της αποικίας από τη γαλλική κυβέρνηση το 1797. Εν τούτοις, όταν ο Ναπολέων ανέλαβε την ηγεσία της Γαλλίας, έστειλε μεγάλη στρατιωτική δύναμη στην αποικία.  Οι Γάλλοι επανέφεραν τη δουλεία και επέστρεψαν τις φυτείες στους λευκούς ιδιοκτήτες τους. Ο Louverture απήχθη, απελάθηκε και φυλακίστηκε στη Γαλλία, όπου και πέθανε λίγο αργότερα.

Ανεξαρτησία και ξένες επεμβάσεις

Για μια ακόμη φορά ο κίτρινος πυρετός και οι άλλες τροπικές ασθένειες αποδεκάτισαν τους ξένους στρατιώτες και το 1803 οι Γάλλοι εγκατέλειψαν οριστικά το νησί. Το 1804 η αποικία αυτοανακηρύχθηκε αυτόνομο κράτος με κυβερνήτη ένα ηγέτη των επαναστατών, τον Jean-Jacques Dessalines. Το νεοσύστατο κράτος ονομάστηκε Αϊτή, που σημαίνει βουνώδης χώρα στη γλώσσα των αυτοχθόνων ιθαγενών του νησιού. Το σύνταγμα της Αϊτής απαγόρευε την ιδιοκτησία γης από λευκούς και τμήματα των φυτειών δόθηκαν στους πρώην σκλάβους.

Έκτοτε οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις προσπάθησαν να επιβληθούν στην Αϊτή. Αρχικά με ναυτικό αποκλεισμό, λίγο αργότερα επιβάλλοντας τεράστιους δασμούς στα προϊόντα της και μετέπειτα επεμβαίνοντας έμμεσα ή άμεσα στη διακυβέρνηση της χώρας: από το 1915 μέχρι το 1934 η Αϊτή βρίσκονταν υπό τη στρατιωτική κατοχή των ΗΠΑ, ενώ ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της χώρας, ο Jean-Bertrand Aristide, αναγκάστηκε να παραιτηθεί το 2004 λόγω πιέσεων και επεμβάσεων που ο ίδιος απέδωσε στις ΗΠΑ.

Η διεθνής απήχηση της επανάστασης

Η επανάσταση στην Αϊτή έχει μεγάλη ιστορική σημασία, καθότι σηματοδότησε την αρχή του τέλους της αποικιοκρατίας και της κατάργησης της δουλείας στις ευρωπαϊκές αποικίες. Μερικά χρόνια μετά την ανεξαρτητοποίηση της Αϊτής, οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί σταμάτησαν το δουλεμπόριο στον Ατλαντικό και το 1833 η Βρετανία κατάργησε τη δουλεία και απελευθέρωσε τους σκλάβους της. Η Γαλλία εγκατέλειψε τις αποικιοκρατικές βλέψεις της στην Αμερική και πούλησε την τεράστια έκταση της Λουϊζιάνα στις ΗΠΑ το 1803. Η επανάσταση του Σιμόν Μπολιβάρ υποστηρίχθηκε από την Αϊτή, η οποία προσέφερε καταφύγιο, στρατιώτες, όπλα και προμήθειες στους επαναστάτες, με αντάλλαγμα την απελευθέρωση των σκλάβων στις ισπανικές αποικίες της Νότιας Αμερικής.

Διάφοροι παράγοντες συνετέλεσαν στην άνευ προηγουμένου και ανεπανάληπτη επιτυχία της επανάστασης των σκλάβων στην Αϊτή. Η στρατηγική ιδιοφυΐα των ηγετών της και ιδιαίτερα του Toussaint Louverture οδήγησε τους εξεγερμένους σκλάβους σε νίκες κατά πολύ καλύτερα οπλισμένων και εκπαιδευμένων ευρωπαϊκών στρατευμάτων. 

Μερικά χρόνια μετά την ανεξαρτητοποίηση της Αϊτής, οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί σταμάτησαν το δουλεμπόριο στον Ατλαντικό και το 1833 η Βρετανία κατάργησε τη δουλεία και απελευθέρωσε τους σκλάβους της.

 Οι τροπικές ασθένειες κατατρόπωσαν τους Ευρωπαίους στρατιώτες, όπως οι ευρωπαϊκές ασθένειες που έφεραν οι Ισπανοί του Κολόμβου είχαν αποδεκατίσει τους αυτόχθονους ιθαγενείς πριν τρεις αιώνες. Όμως ο κυριότερος παράγοντας ήταν ο πρωτοφανής ηρωισμός και στωικότητα των επαναστατών: μη έχοντας τίποτε άλλο να χάσουν παρά τα δεσμά τους και την αχαλίνωτη καταπίεση που είχαν υποστεί επί αιώνες, επέλεξαν τον απελευθερωτικό αγώνα από τη σκλαβιά. Η σχετική μαρτυρία ενός από τους αντιπάλους τους και φανατικού υποστηρικτή της δουλείας στην Αϊτή, του Γάλλου Lemonier-Delafosse, είναι αποκαλυπτική: «καταχτυπημένοι από 4 κανόνια, (οι μαύροι) προχωρούσαν χωρίς να κάνουν ούτε ένα βήμα πίσω. Όσο περισσότεροι έπεφταν, τόσο μεγαλύτερο ήταν το κουράγιο των υπολοίπων».

Πηγές

1. Flint, C.E. (1990). The Making of Haiti: the Saint Domingue Revolution from Below. Knoxville, University of Tennessee Press, 1st Edition.

2. Geggus, D.P. (2002). Haitian Revolutionary Studies. Bloomington, Indiana University Press.

3. James, C.L.R. (1938). The Black Jacobins.  London, Secker and Warburg.

4. Popkin, J.D. (2012). A Concise History of the Haitian Revolution.  Chichester, Wiley-Blackwell.

5. Robinson, R. (2007). An Unbroken Agony: Haiti, from Revolution to Kidnapping of a President. New York, Basic Civitas.

Πηγή ΤΡΡ