Ο «Δράκος», η Δύση και ο χρόνος

Τέσσερα πρόσφατα γεγονότα υπογράμμισαν και πάλι την συνεχή άνοδο της Κίνας ως παγκόσμιου οικονομικού ηγέτη:

• Πρώτον, το αξίας ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων σχέδιο δημιουργίας συγκοινωνιακών υποδομών για την υποστήριξη μιας ενιαίας ζώνης εμπορίου στην κεντρο-ανατολική Ασία (one road-one belt project) που θα εκτείνεται ως την Ευρώπη. Σχέδιο, το οποίο εγκαινιάσθηκε με την παρουσία τουλάχιστον σαράντα αρχηγών κρατών και πρωθυπουργών.
• Δεύτερον, η συνεχώς αυξανόμενη επενδυτική δραστηριότητα των εταιρειών της Κίνας στην Ευρώπη. Οι κινέζικες εταιρείες είναι ο πρώτος ξένοι επενδυτής. Για παράδειγμα, στα καθ’ ημάς, οι μόνες εταιρίες με επενδυτικές προτάσεις που έστω και από απόσταση προσεγγίζουν την ιστορική (διαχρονική) χρηματική αξία επιχειρήσεων και υποδομών στην καθημαγμένη Ελλάδα, είναι κινέζικες. Οι υπόλοιποι είτε ζητούν εκπτώσεις για να αγοράσουν άκρως υποτιμημένα περιουσιακά στοιχεία, είτε προτιμούν τη γνωστή μέθοδο του τζάμπα. Ζητούν, δηλαδή, αγορά σε πολύ χαμηλές τιμές, χρηματοδοτημένη με δάνεια από εγχώριες τράπεζες που αργότερα θα αναπροσαρμοσθούν (βλέπε διαγραφούν).
• Τρίτον, ο εναγκαλισμός της ΕΕ με την Κίνα, λόγω της ενόχλησης των Ευρωπαίων από την προεδρία Τράμπ. Ξαφνικά οι πάντες ανακάλυψαν το οικολογικό πρόσωπο της Κίνας, παρότι η εν λόγω χώρα αντιμετωπίζει οξύτατο πρόβλημα περιβαλλοντικής μόλυνσης, μάλλον το χειρότερο στον κόσμο. Αλλά βεβαίως τίποτε δεν συγκρίνεται σε τοξικότητα με ένα Ρεπουμπλικάνο πρόεδρο που λέει στη γερμανική ηγεσία της ΕΕ (πλην Βρετανίας πια) πως όποιος θέλει την προστασία της αμυντικής ομπρέλας των ΗΠΑ οφείλει να πληρώσει τον δίκαιο οβολό του στο ενοριακό ταμείο του ΝΑΤΟ. Και όχι να συμπεριφέρεται σαν τον Εμπενίζερ Σκρούτζ, διάσημο ήρωα στο γνωστό αφήγημα του Ντίκενς «Μια Χριστουγεννιάτικη Ιστορία». Ειδικώς δε όταν αφενός η Γερμανία έχει μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα σε βάρος των ΗΠΑ, λόγω του υποτιμημένου ευρώ, αφετέρου συνθλίβει με το βάρος των πλεονασμάτων της τον ευρωπαϊκό Νότο, κυρίως την Ιταλία.
• Τέταρτον, η ένθερμη υπεράσπιση της παγκοσμιοποίησης από τον πρόεδρο και την ηγεσία της Κίνας, γεγονός που συνιστά πολύ σημαντική (μακροσκοπικά) εξέλιξη.

Η δυτική ανάγνωση της Κίνας

Εάν, βεβαίως, πιστεύουμε τον βρετανικό και αμερικανικό Τύπο, η άνοδος της Κίνας ως παγκόσμιου οικονομικού ηγέτη είναι ένα εξαιρετικό παράδοξο. Σύμφωνα με τις ίδιες «σοφές» πέννες, η Κίνα είναι μια στυγνή δικτατορία, με ένα σαθρό χρηματοπιστωτικό σύστημα, μια βαριά βιομηχανία που σαπίζει και μια οικονομία που καταρρέει. Με άλλα λόγια προβλέπουν οσονούπω κοινωνική επανάσταση και βίαιη πολιτική αλλαγή.

Δεν πρόκειται για στυγνή προπαγάνδα. Πρόκειται κυρίως για παροράματα. Όπως θα λέγαμε στην στατιστική και στα οικονομικά, οι εν λόγω λανθασμένες εκτιμήσεις οφείλονται στο σφάλμα της σύνθεσης (the fallacy of composition). Δηλαδή, πολλές επιμέρους ακριβείς διαπιστώσεις προστίθενται για να οδηγήσουν σε παντελώς λανθασμένα συμπεράσματα για το όλον, δηλαδή για το παρόν και το μέλλον της Κίνας.

Ο μέσος Δυτικός αναλυτής βλέπει τις παρωχημένες κρατικές βιομηχανίες που διευθύνονται από ενίοτε όχι και τόσο έντιμους και όχι ιδιαίτερα ικανούς κομματικούς αξιωματούχους. Βιομηχανίες με στρατό απασχολουμένων που έχουν προσθέσει δυσβάσταχτα βάρη (λόγω δανείων μαμούθ) στον προϋπολογισμό των περιφερειακών κυβερνήσεων.

Δεν βλέπει, όμως, τις εκατομμύρια μικρομεσαίες επιχειρήσεις που καινοτομούν συνεχώς και κατασκευάζουν προϊόντα, ή προσφέρουν υπηρεσίες αιχμής ιδίως στον τομέα των νέων τεχνολογιών. Αυτές οι επιχειρήσεις παράγουν πια ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του ΑΕΠ της Κίνας.

Με τον ίδιο τρόπο, τα υπαρκτά προβλήματα, οι κίνδυνοι και οι αδυναμίες του χρηματοπιστωτικού τομέα της Κίνας, καθώς και η συχνή νοοτροπία τυχοδιώκτη-χρυσοθήρα, που επικρατεί στον ανεπίσημο χρηματοοικονομικό τομέα (shadow banking), καλύπτουν την πραγματικότητα. Η Κίνα και όχι οι ΗΠΑ ή η Ευρώπη διαθέτει την πλέον ανεπτυγμένη τεχνολογικά χρηματοπιστωτική βιομηχανία, κυρίως στον τομέα των πληρωμών (FinTech), με επιτεύγματα που τα ζηλεύουν οι δυτικές οικονομίες.

Η άλλη όψη του ΚΚΚ

Ίδιας φύσης είναι και οι πλάνες των αμερικανικών ΜΜΕ και Αμερικανών αναλυτών όσον αφορά τον τρόπο λήψης αποφάσεων στη Κίνα. Ας σημειωθεί ότι οι Ευρωπαίοι είναι μονίμως καλύτεροι στην ορθή αν και όχι σε βάθος κατανόηση της Κίνας.

Η πραγματική και έντονη έλλειψη δημοκρατικών θεσμών και κομματικού πλουραλισμού, ο μη σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εξισώνεται με αναπηρία στη λήψη αποφάσεων. Όμως, το ΚΚΚ (Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας) δεν είναι μόνον ένα ιδεολογικό εργαλείο. Εάν ήταν μόνον αυτό είναι αμφίβολο εάν θα ξεπερνούσε το 5% σε ελεύθερες εκλογές.

Μετά την στροφή της ηγεσίας του ΚΚΚ σε μια εκδοχή της οικονομίας της αγοράς, τον περίφημο κρατικό καπιταλισμό, και το άνοιγμα της Κίνας στις παγκόσμιες αγορές με συνακόλουθη άνοδο του ΑΕΠ, των ιδιωτικών εισοδημάτων, και της ποιότητας ζωής, το ΚΚΚ μετετράπη κυρίως σε ένα εργαλείο κοινωνικής και οικονομικής ανόδου. Αποτελείται κυρίως από μεσαία στρώματα με στελέχη που έχουν διαβάσει περισσότερο τον Φρίντμαν παρά τον Μαρξ.

Αυτό σημαίνει πως το στερεότυπο του απαρχαιωμένου κομματικού γραφειοκράτη είναι υπαρκτό, αλλά όχι το μοναδικό μοντέλο στα κομματικά όργανα. Περαιτέρω, οι σημαντικές αποφάσεις για την διακυβέρνηση της χώρας λαμβάνονται πολύ υψηλότερα, κυρίως στον κύκλο του εκάστοτε ισχυρού άνδρα (αρχή του ενός). Αυτό ήταν το πρότυπο του Μάο και κυρίως του Ντένγκ, το οποίο βεβαίως είναι σε απόλυτη αρμονία με την τρισχιλιετή αυτοκρατορική παράδοση της Κίνας.

Σε αυτό το επίπεδο η διαμάχη για την κατάληψη της πρωτοκαθεδρίας είναι αμείλικτη και συχνά σιωπηλώς βίαιη (π.χ. ενθάρρυνση διώξεων εναντίον των ανταγωνιστών κυρίως για διαφθορά). Την ίδια στιγμή, ο κύριος παράγων λήψης αποφάσεων οικονομικής και εξωτερικής πολιτικής είναι ο κύκλος του ενός, ο κύκλος του ηγέτη. Η ποιότητα των αποφάσεων εξαρτάται από το όραμα και από την ποιότητα του επιτελείου.

Η παράμετρος αυτή, ωστόσο, παραμένει ηθελημένα ερμητικά κλειστή για τα βλέμματα των δυτικών αναλυτών. Αυτοί έτσι κι αλλιώς δεν αντιλαμβάνονται εκ των προτέρων πότε η άρχουσα ομάδα του ΚΚΚ διαγκωνίζεται για το ποιος θα υπηρετήσει πιο πιστά το όραμα του Ντένγκ και πότε έχουν το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν.

Η σχέση με τον χρόνο

Εκεί, όμως, βρίσκεται και το κλειδί στο «παράδοξο» της διαφαινόμενης κινέζικης κυριαρχίας. Σε μια Δύση που σκέφτεται και ενεργεί βραχυπρόθεσμα, με στόχευση τα πρόσκαιρα οφέλη, ο στρατηγικός στόχος της σημερινής ηγετικής ομάδας του ΚΚΚ είναι η επίτευξη μακροπρόθεσμου οφέλους.

Αυτό εξηγεί την καλπάζουσα είσοδο των κινεζικών εταιρειών στις (εν πολλοίς παρατημένες στην τύχη τους) αφρικανικές οικονομίες. Όχι μόνον έτσι εξασφαλίζεται η παροχή φθηνών πρώτων υλών στις κινέζικες βιομηχανίες, αλλά και μελλοντικές αγορές κινέζικων προϊόντων. Οι κινέζικες επενδύσεις θα δώσουν ώθηση στις οικονομίες των χωρών αυτών και κατ’ επέκτασιν στην καταναλωτική δύναμη των πολιτών τους.

Με τον ίδιο τρόπο η επενδυτική διείσδυση στις ευρωπαϊκές αγορές δημιουργεί μακροχρόνιες οικονομικές και κυρίως πολιτικές συμμαχίες που εν καιρώ θα φανούν χρήσιμες. Για την ακρίβεια, όταν κορυφωθεί ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ.

Ο νέος «δρόμος του μεταξιού»

Το κορυφαίο, όμως, παράδειγμα είναι το σχέδιο ενιαίας ζώνης εμπορίου και δημιουργίας συγκοινωνιακών υποδομών στην κεντρο-ανατολική Ασία. Δεν πρόκειται για έναν αυτοκινητόδρομο, αλλά κυρίως για τη δημιουργία πολλών περιφερειακών αεροδρομίων.

Μεταξύ των άλλων, η ολοκλήρωση αυτού του σχεδίου θα σημάνει την συγκοινωνιακή ένωση της κεντρο-ασιατικής στέππας και των χωρών περί τα Ιμαλάια με τη θάλασσα και το θαλάσσιο εμπόριο. Από την ολοκλήρωση του εν λόγω σχεδίου θα προκύψουν τεράστια οικονομικά οφέλη για χώρες όπως το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, το Νεπάλ και η Μογγολία. Τεράστια, όμως, θα είναι και τα γεωπολιτικά οφέλη για την Κίνα.

Αυτή η περιοχή αποτέλεσε παραδοσιακό πεδίο θανάσιμου ανταγωνισμού μεταξύ της ρωσικής και των ινδο-περσικών αυτοκρατοριών στην αρχή και μεταξύ της Αυτοκρατορικής Ρωσίας και της Βρετανικής Αυτοκρατορίας αργότερα. Τώρα, έρχεται να εγκατασταθεί ως αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος και οικονομικός ηγεμόνας η Κίνα.

Πρόκειται για ιστορικό άθλο που κατόρθωσε πολύ εφήμερα η «χρυσή ορδή» του Τσένγκις Χαν και αργότερα (και ακόμη πιο εφήμερα) ο Τιμούρ ο Χωλός, γνωστός ως Ταμερλάνος. Δηλαδή, η ηγεσία της Κίνας θα έχει σύντομα πραγματοποιήσει το πάντοτε φευγαλέο όνειρο της τρισχιλιετούς αυτοκρατορικής Κίνας. Και είναι αυτό το ιδιοφυές μίγμα οικονομικής δύναμης και μακροπρόθεσμης στόχευσης που στην ουσία τροφοδοτεί την αδιάκοπη άνοδο της Κίνας ως παγκόσμιου ηγέτη.

Οι εσωτερικές αντιφάσεις

Η Κίνα όμως είναι Κίνα και όπως πάντοτε τα σημαντικότερα εμπόδια στην κυριαρχία της θα ανεγερθούν στο εσωτερικό της.

• Πρώτον, η οικονομική ευμάρεια αργά η γρήγορα θα γιγαντώσει το κίνημα εκδημοκρατισμού και φιλελευθεροποίησης που ήδη έχει σημαντικές ρίζες μέσα και έξω από τα πανεπιστήμια, ειδικά στην ολοένα και καλύτερα σπουδαγμένη κινέζικη κοινωνία. Είναι άγνωστο πως θα μπορέσει το ΚΚΚ να ανταποκριθεί σε αυτήν την τεράστια πρόκληση και να απεμπολήσει τη μονοκρατορία του, την στιγμή μάλιστα που διαθέτει τον απόλυτο έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων και των υπηρεσιών ασφάλειας.
• Δεύτερον, το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα χρειασθεί σύντομα βαθιές μεταρρυθμίσεις για να αποφύγει μια πιθανή μελλοντική συστημική κρίση [Βλ. Emilios AVGOULEAS, Duoqi XU, “Overhauling China’s Financial Stability Regulation: Policy Riddles and Regulatory Dilemmas”, 4(1) Asian Journal of Law and Society (2017, Cambridge University Press)]. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να γίνει χωρίς αντιδράσεις από τα άριστα δικτυωμένα συμφέροντα της χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας, των οποίων τα κέρδη και η επιρροή θα περιορισθούν σημαντικά  εάν νομοθετηθούν οι αναγκαίες σταθεροποιητικές μεταρρυθμίσεις.
• Τρίτον, ο πιο σημαντικός κίνδυνος μεσοπρόθεσμα συνδέεται άμεσα με την «αρχή του ενός». Αν και δεν είναι το πιθανότερο σενάριο, είναι εντούτοις άγνωστο εάν η επόμενη ηγετική ομάδα και ο επικεφαλής της θα συνεχίσουν την πολιτική του σημερινού πρόεδρου και των περισσότερων προκατόχων του. Βεβαίως, μια βίαιη ανατροπή της τωρινής οικονομικής πολιτικής αποκλείεται. Εκείνο, όμως, που διόλου δεν αποκλείεται είναι μια σημαντική επιβράδυνση του περαιτέρω ανοίγματος της οικονομίας της Κίνας και των κοινωνικών ανοιγμάτων του ΚΚΚ στο όνομα της παρακαταθήκης του μεγάλου τιμονιέρη.

Σε αυτήν την περίπτωση η Κίνα θα έχει –για άλλη μια φορά στη μακραίωνη ιστορία της– αυτοϋπονομεύσει την κυριαρχία και την ευημερία της. Η δε Ευρώπη θα βρεθεί και πάλι στην ανάγκη να προστρέξει ικέτης στη Ουάσινγκτον, όπως άλλωστε έπραξε το 1914, το 1941, και το 1948!

Πηγή stavroslygeros.gr