Δότες και νάρκισσοι

analyst

Γιατί δεν αντιδράει η ελληνική κοινωνία στα καταστροφικά μνημόνια, υπό το πρίσμα της ψυχολογίας – οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι στην Ευρώπη  

Άποψη

Οι προϋποθέσεις για να αντιδράσει ένας υγιής οργανισμός σε μια απειλή είναι τα ερεθίσματα, ο θυμός κι ο φόβος, που κινητοποιούν το μηχανισμό επιβίωσης. Αυτά τα δυο συναισθήματα είναι οι δυο προάγγελοι της βίας. Είναι ο μηχανισμός που κάνει το σκυλί να επιτίθεται, που κρύβεται στους πολέμους, στους ξεσηκωμούς, στις επαναστάσεις, τις καταλήψεις των σχολείων, την τρομοκρατία και κάθε βίαιο γεγονός. Λογικά, αν δεν υφίστανται ερεθίσματα και απολέσεις το μηχανισμό, θα απολέσεις και την επιβίωση.

Με αυτή την πραγματικότητα στο νου μας ας προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε γιατί οι δυτικές κοινωνίες δεν αντιδρούν σήμερα στην ολομέτωπη επίθεση που έχουν δεχθεί και ειδικότερα γιατί δεν αντιδρούν οι συμπατριώτες μας. Λέγεται ότι η βία φέρνει βία, αλλά είναι πάντα έτσι;  Ή για να εκφράσουμε αλλιώς το ερώτημα, υπό ποιες προϋποθέσεις η βία φέρνει βία;  Ή στη βία αντιδρούν όλοι οι οργανισμοί ή μόνον οι υγιείς; Με τον ίδιο τρόπο αντιδρά ο λύκος και το πρόβατο; Ας προβληματιστούμε παρακάτω για την κατάσταση υγείας της κοινωνίας μας.

Σύμφωνα με τον οργανωσιακό ψυχολόγο Adam Grant, οι άνθρωποι χωρίζονται σε 3 κατηγορίες, τους givers, δηλαδή τους δότες, τους takers, δηλαδή τους νάρκισσους και τους matchers, θα κάνω κάτι για σένα, αν κάνεις κάτι για μένα, που είναι και οι περισσότεροι, δηλαδή αυτούς που ισορροπούν ανάμεσα στο δίνω και παίρνω.

Το εντυπωσιακό είναι ότι οι δύο πρώτες κατηγορίες αναπτύσσουν διακριτές ψυχικές παθογένειες, οι οποίες είναι καταστροφικές τόσο για τους ίδιους όσο και για τις κοινότητες που ανήκουν.

Όλοι έχουμε αντιμετωπίσει τις 3 κατηγορίες ανθρώπων στη δουλειά μας, στο περιβάλλον μας, στο μικρόκοσμο μας και θ΄ αναγνωρίσουμε σ΄ αυτές τον εαυτό μας, υποθέτουμε ότι εκτός των βασικών κατηγοριών θα υπάρχουν και υποκατηγορίες. Εδώ θα μας απασχολήσουν οι δυο ακραίοι χαρακτήρες, τα χαρακτηριστικά τους και ο τρόπος συμπεριφοράς τους όπως περιγράφονται από τον ψυχολόγο, με κάποιους δικούς μας ισχυρισμούς, δηλαδή θα εξετάσουμε πως συμπεριφέρονται σε φυσιολογικές και συνθήκες πίεσης ο δότης και ο νάρκισσος.

Ο δότης είναι ο πρόθυμος, ο δωρητής, «τι μπορώ να κάνω για σας», αυτός που θέλει να προσφέρει στην ομάδα, που βάζει πάνω απ’ όλα την ομάδα, που αφιερώνει χρόνο να βοηθήσει το συνάδελφό του, που ρωτάει  αν δεν ξέρει κάτι,  που αφοσιώνεται με πάθος και δίνεται σε αυτό που κάνει με ζήλο, με φιλότιμο. Είναι ο αποτελεσματικός και παραγωγικός εργαζόμενος που φέρνει  διπλάσια και τριπλάσια θετικά αποτελέσματα στον εργασιακό του  χώρο. Είναι αυτός που προάγει την ομάδα, ενώ ο ίδιος θυσιάζει τον εαυτό του και μπορεί να παρουσιάζει τη χειρότερη απόδοση, γιατί θα έχει ξοδέψει το χρόνο του βοηθώντας τους άλλους της ομάδας. Η συνεισφορά του στην ομάδα είναι καθοριστική για την επιτυχία της. Συναντάται τόσο στην κορυφή ενός οργανισμού όσο και στη βάση του.

Ο νάρκισσος είναι ο ατομιστής, αυτός που τα ξέρει όλα, που δε ρωτάει, που νοιάζεται υπερβολικά για τον εαυτό του (που δεν θα παραχωρήσει πρόθυμα τη θέση του στον ηλικιωμένο ή την εγκυμονούσα γυναίκα στο λεωφορείο αν ο καθωσπρεπισμός δεν το επιβάλλει, ο λουφαδόρος συνάδελφος που προσποιείται ότι πάντα πνίγεται στη δουλειά, που κοιτάει να εκμεταλλευτεί τους άλλους γύρω του, ο αεράτος ή αεράτη ακτινοβολούντες αστέρες της τηλεόρασης, της βιομηχανίας της διασκέδασης , δηλαδή γνώριμες εικόνες).

Αναγνωρίζεται εύκολα παντού από τον τρόπο που μιλάει στον ταξιτζή ή στο σερβιτόρο. Από τον τρόπο που αναζητά να προβληθεί, μέσα από το ακριβό αυτοκίνητο φετίχ, το ομορφότερο σπίτι με πισίνα στην ακριβότερη περιοχή, το αποκλειστικό προνόμιο να καθήσει στην πρώτη σειρά στο θέατρο- οι επίσημοι,  πρώτο τραπέζι πίστα κ.ο.κ , ο «μεγάλος» (όλοι έχουμε ακούσει την προσφώνηση «μεγάλε» ως ουσιαστικό). Είναι, εν τέλει, ο μη παραγωγικός και μη αποδοτικός εργαζόμενος.

Σε αυτά τα χαρακτηριστικά του νάρκισσου, απευθύνεται η διαφήμιση που τον αναδεικνύει- χωρίς να τον γνωρίζει προσωπικά ο διαφημιζόμενος- σαν τον πρώτο και μοναδικό.  Τώρα, αν πιστεύεις ότι είσαι το μοναδικό άτομο στον κόσμο και ο ομφαλός της γης, πρέπει δικαίως να έχεις τη μοναδική εξυπηρέτηση σε πεντάστερο ξενοδοχείο με γκόλφ, τη μοναδική τσάντα Χ των 15.000 λιρών, τη μοναδική φροντίδα ομορφιάς και τις άπειρες αισθητικές χειρουργικές επεμβάσεις για να θέλεις να μοιάζεις 20άρης στα 80 σου κ.ο.κ

Και τρέχουν οι νάρκισσοι να τα αποκτήσουν, γιατί αν δεν τα δικαιούνται αυτοί, που είναι οι πρώτοι και καλύτεροι, τότε ποιοι; Και έχουν ξεχειλίσει τα σπίτια με τα καλύτερα υλικά αγαθά, γιατί πάντα θα βγαίνει κάτι καλύτερο ή όμορφο που δεν το έχουν, κι έτσι κάπου- κάπου τα εκθέτουν στον κήπο τους και τα ανταλλάσουν ή τα πουλάνε στους γείτονες  τους στην Αμερική, στο e-bay ή στέλνει η Όπρα και τους το καθαρίζει και πάει λέγοντας.

Οι ισορροπιστές τέλος, έχουν βρει έναν ασφαλή τρόπο να ζουν, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν είναι αποδοτικοί και παραγωγικοί, σύμφωνα με την έρευνα που διενήργησε ο Adam Grant σε 30.000 εργαζόμενους, σε πολλές χώρες.

Το πιο εντυπωσιακό αποτέλεσμα της έρευνας είναι ότι: αν βάλεις έναν νάρκισσο σε μια ομάδα είναι σίγουρο ότι θα μολύνει όλα τα υπόλοιπα μέλη, θα χαλάσει όλη την ομάδα, όπως ένα σάπιο μήλο, θα σαπίσει όλα τα άλλα σε ένα βαρέλι.  Αντίθετα, αν βάλεις έναν δότη, ένα γερό αυγό ανάμεσα σε μια ντουζίνα κλούβια, τα κλούβια δεν θα γίνουν ποτέ γερά. Ο νάρκισσος, θα χαλάσει ακόμα και τον δότη, μόνο που αυτός δεν θα γίνει νάρκισσος, απλά θα αποσυρθεί και δεν θα προσφέρει.

Ποιοι επομένως είναι οι πιο αποτελεσματικοί σε μια ομάδα, σε μια κοινωνία; Από όλες τις κατηγορίες μόνο οι δότες είναι αποτελεσματικοί και αυτοί μόνο όταν προστατεύονται- στη χώρα μας δεν προστατεύτηκαν ποτέ γι αυτό μεγαλουργούν μόνο στο εξωτερικό.  Η παρουσία ενός και μόνο  νάρκισσου στην ομάδα αρκεί για να την καταστρέψει και να μην συμπεριφέρεται πια ως ομάδα, αλλά ως μεμονωμένα άτομα. Τέλος, ας αναρωτηθούμε πόσους δότες σε σχέση με νάρκισσους έχει συναντήσει ο καθένας μας στην κοινωνία  που ζούμε και πως μπορεί να προκόψει μια κοινωνία χωρίς δότες, όταν όλοι θέλουν να παίρνουν; Από τους δότες κυρίως δημιουργείται αξία και αυτοί έχουν μείνει πολύ λίγοι.

Σε μια ημερίδα, αφιερωμένη στον Αντώνη Τρίτση, πριν 2 περίπου δεκαετίες, είχε αναφερθεί η παρατήρηση του ότι ενώ στις παλαιότερες κοινωνίες τα δημόσια κτίρια, κρήνες, λουτρά κ.α ήταν αυτά που παρήγαγαν αρχιτεκτονική, τώρα όλα τα κλαδικά περιοδικά παρουσιάζουν, πλην εξαιρέσεων, τις αρχιτεκτονικές δημιουργίες οικιών επωνύμων, είναι εμφανής  επομένως η μετατόπιση από το συλλογικό στο ατομικό.

Οι επιτυχημένοι δότες είναι αυτοί που αναγνωρίζουν ότι πρέπει και να πάρουν, που ξέρουν ποιος θα επωφεληθεί και πως. Είναι οι πιο πολύτιμοι άνθρωποι σε μια κοινότητα για κάθε μετρήσιμη επιτυχία, γι αυτό και πρέπει να προστατεύονται, ως κόρη οφθαλμού επειδή, αν δεν είναι προσεκτικοί μπορούν να καούν προκαλώντας μεγάλες  απώλειες στις ομάδες και τις κοινότητες.

Από την άποψη της παθογένειας που προαναφέραμε ότι χαρακτηρίζει τις δύο ακραίες κατηγορίες, ο  νάρκισσος την αρρώστια του την κουβαλάει μέσα του και αυτή είναι η ψυχική νόσος της παράνοιας.

Ο παρανοϊκός, όπως περιγράφηκε ήδη από το 1818, είναι καχύποπτος σε κάθε άνθρωπο χωρίς βάση, υποψιάζεται ότι όλοι γύρω του έχουν κακές προθέσεις, θεωρεί ότι απειλείται και είναι θύμα συνωμοσίας, είναι φοβικός, εμμονικός, υπερπροστατευτικός, απομονωμένος, αγχώδης και εχθρικός, δεν ζητάει εύκολα βοήθεια, ούτε συγνώμη. Τα χαρακτηριστικά αυτά τον οδηγούν στον κίνδυνο να βλάψει τους άλλους.

Το άγχος  του σύγχρονου ανθρώπου, από το φόβο μη χάσει αυτά  που έχει- ζωή, υγεία, νιότη, πλούτο, ομορφιά κλπ- στις υπερβολικές ποσότητες που τον διακατέχει σήμερα, οδηγεί στις αρρώστιες που μαστίζουν σήμερα το δυτικό κόσμο –στα καρδιακά επεισόδια, στον καρκίνο και στην κατάθλιψη και δεν αποκλείεται να σχετίζεται και με το ατσχάιμερ, καθώς ο ασθενής αυτός στο τελικό στάδιο της νόσου χαρακτηρίζεται από αυτοαπορρόφηση και αδυναμία να συναισθανθεί τον άλλο.

Ο δότης, από την άλλη πλευρά, αν δεν προστατευτεί και καεί μια ή περισσότερες φορές, μπορεί να αναπτύξει ψυχοπάθεια, βαρύτερη ψυχική ανωμαλία, με βίαια κοινωνική συμπεριφορά. Η αντιλαμβανόμενη απειλή ή το συναίσθημα ότι έχει αδικηθεί από τους άλλους είναι η βάση της εκδηλούμενης βίας και όταν διαπράττει εγκλήματα, τα έχει προετοιμάσει σε κάθε λεπτομέρεια από πριν. Οι ψυχοπαθείς δολοφόνοι, βλέπουν τα θύματα τους ως μη ανθρώπινα όντα που πρέπει να βασανιστούν. Αδυνατούν να δημιουργήσουν συναισθηματικούς δεσμούς, αν και μπορεί να είναι χαρισματικές προσωπικότητες, μπορούν ακόμα να χειραγωγήσουν και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των ανθρώπων, μαθαίνουν να μιμούνται τα συναισθήματα.

Αν αναγνωρίζουμε τους χαρακτήρες που περιγράψαμε από τις ταινίες, την ιστορία, τη δουλειά μας, το περιβάλλον μας, την τηλεόραση που λειτουργεί ως πρότυπο συμπεριφοράς, τους οδηγούς στο δρόμο, νομίζω πως θα δικαιώσουμε τον Ιαβέρη-αφοσιωμένο εκπαιδευτή στην οδική συμπεριφορά, που αναφέρεται στη μαζική παράνοια που διακατέχει στους οδηγούς ΙΧ και τον τρόπο που οδηγούν στους δρόμους, χωρίς να σκέφτονται ούτε τις επιπτώσεις στα παιδιά τους που επιβαίνουν στο όχημα μαζί τους.

Με άλλα λόγια, στις δυτικές κοινωνίες σήμερα (τουλάχιστον αυτές ξέρουμε) είναι αυξανόμενη η παράνοια των νάρκισσων, αυτών που θεωρούν ότι όλοι τους χρωστάνε, για κάποιο απροσδιόριστο λόγο που μόνο αυτοί κατέχουν. Ως ανασφαλείς, οι βαριά άρρωστες κοινωνίες μας, αποζητούν όλο και περισσότερη ασφάλεια και προστασία- ακόμα και οι επενδυτές πια προτιμούν την ασφάλεια (στην εναρκτήρια ομιλία του ο Τράμπ αναφέρθηκε επίσης στην ασφάλεια).

Έτσι εξηγείται γιατί οι άρρωστοι άνθρωποι θυσιάζουν την ελευθερία τη δική τους και των παιδιών τους στο βωμό της ασφάλειας ή της υποτιθέμενης ασφάλειας που θα τους παρέχουν οι επαγγελματίες, οι πολιτικοί, όπως παρέχει ο γιατρός τα φάρμακα. Οι άνθρωποι στις δυτικές κοινωνίες προσέρχονται στις κάλπες, με τον ίδιο τρόπο που πάνε στο γιατρό για να εναποθέσουν την ελπίδα σωτηρίας τους.

Οι νάρκισσοι που αποτελούν πια μεγάλο μέρος  των κοινωνιών μας, απομονωμένοι, δεν έχουν καμιά διάθεση για συνεργασία, για να ζητήσουν βοήθεια ο ένας από τον άλλο γιατί είναι εχθρικοί απέναντι στα άλλα  μέλη των ομοίων τους, μιας και θεωρούν ότι αυτοί ξεχωρίζουν.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο καλύτερος τρόπος για τη μείωση των επιπτώσεων  ανορθολογικών φοβικών σκέψεων, για τη βελτίωση της κοινωνικότητας και τη μείωση της εχθρικότητας των παρανοϊκών ατόμων είναι το χτίσιμο συνθηκών εμπιστοσύνης και το συνεργατικό κλίμα. Στο επίπεδο των κοινωνιών αυτό επίσης είναι το ζητούμενο, αλλά φαντάζει απίθανο να επιτευχθεί  η ίαση όταν επικρατεί ο άκρατος ανταγωνισμός, δηλαδή συνθήκες ακραίας εχθρότητας,  το ακριβώς αντίθετο της εμπιστοσύνης και της συνεργασίας, που επιτείνει την αρρώστια.

Έτσι, από τους ισχυρούς, εφαρμόζονται εναλλακτικοί τρόποι έναντι του φόβου και του θυμού αντί για την ίαση. Ένας είναι να στρέψεις το θυμό εναντίον του ίδιου του ατόμου, με την αυτοενοχοποίηση (όλοι μαζί τα φάγαμε) χωρίς διάκριση του μεγέθους της ευθύνης. Έτσι, συμπεριφερόμενος ως θύμα και θύτης ο ίδιος άνθρωπος, αδυνατώντας να θέσει τα όρια της ευθύνης του και στις δύο καταστάσεις, αναλαμβάνει όλη την ευθύνη ως θύτης, δηλαδή ως μη όφειλε και αυτοκαταστρέφεται (ο άνεργος ή ο οικονομικά καταστραμμένος θεωρεί ότι είναι ατομική του ανικανότητα να συντηρήσει την οικογένεια του και αυτοκτονεί, παραγνωρίζοντας ότι το δικό του μερίδιο ευθύνης είναι ένα μικρό μέρος της ευθύνης ενός ολόκληρου σάπιου συστήματος).

Επί τη ευκαιρία, πρέπει να αναφέρουμε ότι κανένα σύστημα δεν είναι αέναο, ότι ανεβαίνει, κατεβαίνει και  όλα τα συστήματα, όπως και ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένα να πεθάνουν κάποτε, ανεξαρτήτως της δικής μας αποδοχής του γεγονότος. Σε άλλη περίπτωση, ο ίδιος άνθρωπος μπορεί να αποδίδει όλη την ευθύνη στους άλλους, ως θύμα και κατεβαίνει στις πλατείες να διαμαρτυρηθεί, αλλά χωρίς να είναι αποφασισμένος να διακινδυνεύσει, όπως συνέβηκε στην αρχή της κρίσης (οι ατομιστές, μπορούν να λειτουργήσουν μόνο ως αγανακτισμένοι, επειδή δεν μπορούν να οργανωθούν σε κίνημα, δεν δρουν συλλογικά. Έτσι δεν μπορούν να είναι αποτελεσματικοί, απλά προβάλλουν τα δικά τους θέλω, όπως τα μικρά ανώριμα παιδιά).

Άλλος τρόπος είναι να ενσταλάξεις το φόβο, ώστε να αυτοκαταστείλεις την ελεύθερη  επιλογή, χωρίς τη χρήση δυνάμεων καταστολής . Ο φόβος του θεού παλιότερα συγκρατούσε τον άνθρωπο από τον ατομισμό, ενώ ο φοβικός άνθρωπος που δεν έχει αντανακλαστικά γίνεται ακόμα πιο φοβικός κα παραλύει.  Ο παραλυτικός φόβος σήμερα για το άγνωστο αύριο, για την εξέλιξη του οποίου φαίνεται να μην παίζει κανένα ρόλο το άτομο, εμφανίζεται σαν αντίδραση σε φυσικό φαινόμενο- σεισμός, έτσι προβάλλονται οι παντοδύναμες αγορές, οι πιστωτές  κ.ο.κ Όταν ο άνθρωπος παραλύει από τον τρόμο του μπροστά στο άγνωστο, συμπεριφέρεται σαν τον πάσχοντα που κουλουριάζεται σε μια γωνιά του κρεβατιού του, κουκουλωμένος με την κουβέρτα του, θέλοντας να γίνει αόρατος. Δεν έχει καμιά δύναμη να αντισταθεί, ούτε να δημιουργήσει, ούτε έχει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του, γίνεται  αόρατος μήπως και περάσει η μπόρα.

Τρίτος τρόπος είναι να ρίξεις την ελπίδα-ΣΥΡΙΖΑ (το όπιο των λαών). Με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούσε  η ελπίδα για την μέλλουσα ζωή και κατέστειλε σε παλιότερες εποχές το θυμό στην παρούσα ζωή, έτσι σήμερα στον ατομιστή άνθρωπο που θέλει τον παράδεισο στην τρέχουσα ζωή του, η ελπίδα προέρχεται από κάτι πιο απτό, από τον πολιτικό στον οποίο επαφίεται το όνειρο. Ο ατομιστής άνθρωπος, έξυπνος αλλά όχι ορθολογικός, είναι ο εμμονικός που ονειροβατεί.

Το πρόβλημα δεν φαίνεται να έχει λύση και μάλλον κανείς από τους εμπλεκόμενους δεν φαίνεται να χρειάζεται τη λύση.  Αφενός, το «άπληστο είδος που εποικεί τον πλανήτη», ο νάρκισσος, γιατί δεν θέλει να χάσει την ψευδαίσθηση του, αυτή μόνο έχει και πάνω της έχει οικοδομήσει την κούφια αυτοεικόνα του( shelfie) και αφετέρου, ένα ολόκληρο οικονομικό σύστημα που έχει στηριχθεί στην υπηρεσία αυτών των ψευδαισθήσεων και της ματαιοδοξίας των ανθρώπων.

Όμως,  από το ευλογημένο βάρος της ελευθερίας του δεν θα απαλλαγεί ποτέ ο άνθρωπος, δηλαδή να κάνει τις επιλογές του και να είναι υπεύθυνος γι αυτές.  Ακόμα κι όταν φοβισμένος κρύβεται  και δεν δηλώνει  επιλογή, την έχει ήδη κάνει, είναι η εύκολη λεία για το αγρίμι.

Ο καπιταλισμός ανέκαθεν στον ατομισμό στηρίχθηκε για να αναπτυχθεί η οικονομία και η τεχνολογία, αλλά δυστυχώς τώρα που η αρρώστια γίνεται πανδημία, ήρθε η ώρα να πληρώσει η ανθρωπότητα το λογαριασμό.

Η οικονομία ψάχνει να βρει σωστούς εργαζόμενους-φιλότιμους  δότες,  αλλά είναι είδος εν ανεπαρκεία. Η έρευνα ψάχνει αφοσιωμένους ερευνητές για προαγωγή της επιστήμης και των τεχνολογικών καινοτομιών, αλλά δυστυχώς είναι λιγοστοί, όσο και τα κεφάλαια που οι ατομιστές κάτοχοι τους προσδοκούν να διαθέσουν με ασφάλεια.

Κάποιες δεκαετίες πριν στη χώρα μας, η αρρώστια δεν είχε την ίδια έκταση. Μαζί με τα χαλασμένα μήλα, πολιτικούς κλπ υπήρχαν και πολλά ακόμα γερά μέλη. Ήταν οι άνθρωποι που δούλευαν με φιλότιμο (τα κορόιδα, όπως θα τους λέγανε σήμερα) που τιμούσαν το μεροκάματο τους. Οι χτίστες που δεν χρειάζονταν την περιγραφή θέσης  για να βγάλουν τη δουλειά, αλλά συνεργάζονταν με πρωτοβουλία και αποτελεσματικότητα. Και πράγματι, έχτισαν γερά σπίτια. Μετά ήρθε το χάος, όσοι δήλωναν επαγγελματίες κι ο καθένας ότι δήλωνε ήταν, στηρίχθηκαν στις αρπαχτές και την τσαπατσουλιά και τα σπίτια μπάζουν από παντού, όσο καλά και να είναι τα υλικά τους.

Τέλος χρειάστηκαν ρυθμίσεις για να ελεγχθεί το χάος, με την πιστοποίηση των επαγγελμάτων, αστεία πράγματα δηλαδή, καθένας να θέλει από πάνω του κι έναν ελεγκτή. Aν ο άνθρωπος δεν έχει μέσα του τον ηθική ευθύνη,  το αποτέλεσμα δεν θα υπερβεί ποτέ τη μετριότητα. Αυτές οι αλλαγές που συντελούνταν βαθμιαία, σημαδεύτηκαν από κάποια ορόσημα, διαμετρικά αντίθετα- το Πολυτεχνείο, στο οποίο υπήρχε ακόμα μια κρίσιμη μάζα δοτών και τα διακοποδάνεια που υπέσκαψαν ότι είχε μείνει όρθιο, μέχρι το  οικοδόμημα της συνεκτικής κοινωνίας να γκρεμιστεί σε αντιμαχόμενες μονάδες.

Μιας και αναφέραμε το σύστημα του καπιταλισμού, ωστόσο είναι σκόπιμο να παρατηρήσουμε ότι η ανάπτυξη της παράνοιας του ατομισμού, δεν οφείλεται στον καπιταλισμό,  ο καπιταλισμός απλά την ανέλυσε, την εκμεταλλεύτηκε και την απογείωσε. Πρέπει να είναι μια πολύ μακροχρόνια διαδικασία και μια διεργασία που ξεκίνησε από τη γεωργική επανάσταση  πριν περίπου 15000 χρόνια πριν, όταν δηλαδή ο άνθρωπος εγκαταστάθηκε σε μόνιμες θέσεις και άρχισε να καλλιεργεί την τροφή του. Έτσι, άρχισε να νοιώθει αρχικά ψήγματα ασφάλειας, λόγω της επάρκειας τροφής, σε σχέση με τη ζωή του καρποσυλλέκτη και του κυνηγού απ’ όπου είχε περάσει.

Ίσως και εκατομμύρια χρόνια πριν, όταν ο άνθρωπος κατάλαβε ότι διαφοροποιείται σε σχέση με τα άλλα ζώα στο ότι μπορεί να φτιάξει εργαλεία από άλλα εργαλεία και να επικοινωνήσει με τη γλώσσα. Ταυτόχρονα όμως άρχισαν να καταστέλλονται τα ένστικτα της επιβίωσης αργά αλλά σταθερά. Όσο η ανθρωπότητα προόδευε, τόσο η ζωή γινόταν πιο εύκολη και οι άνθρωποι μολύνονταν περισσότερο από τον αυτοθαυμασμό δηλαδή γίνονταν νάρκισσοι, υποσκάπτοντας την ύπαρξη τους. Συνεχίστηκε σε πιο πρόσφατους ιστορικούς χρόνους, π.χ στην αρχαιότητα και εξελισσόταν ως τις μέρες μας, όπου χάλασαν σχεδόν όλα τα μήλα ως πανδημία. Ουδέν καλόν αμιγές κακού, όπως είχαν καταλάβει οι αρχαίοι έλληνες. Με άλλα λόγια, ο  άνθρωπος κουβαλάει μέσα του το σπέρμα της αυτοκαταστροφής του, όπως τα άστρα.

Οι επαναστάσεις πιθανά έγιναν για να κατακτήσουν οι άνθρωποι την πρόοδο , θέλοντας να αποκτήσουν ότι είχαν οι άλλοι (οι βασιλιάδες, ο τσάρος και οι αυλές τους, οι λίγοι των ελίτ), αλλά στερούνταν οι ίδιοι.

Έχουμε την άποψη ότι για να γίνουν επαναστάσεις, δηλαδή ρηξικέλευθες αλλαγές στις δομές πρέπει να υπάρχουν οι προϋποθέσεις. Στη  βάση της πυραμίδας πρέπει να βρίσκεται το δελεαστικό προϊόν που στηρίζεται σε ριζική καινοτομική τεχνολογία (ξεκινώντας από την επιστήμη), το οποίο θα υπόσχεται μεγάλη βελτίωση των συνθηκών της ζωής, ακολουθεί ο οργανισμός, του οποίου τα μέλη θα προσδεθούν στο κοινό όραμα και τέλος η αποστολή, όπως αυτό γίνεται στον κόσμο των επιχειρήσεων. Όταν υπάρχει το όραμα (vision) και η αποστολή του οργανισμού (mission) καθώς και η κατάλληλη οργάνωση του, τότε μόνο πετυχαίνει τους στόχους του.

Επί παραδείγματι, κάναμε μια σκέψη για την πιο πρόσφατη επιτυχημένη επανάσταση, την Οκτωβριανή επανάσταση -επαληθεύεται  ότι συνέκλιναν και οι 4 προϋποθέσεις: καλό προϊόν: τεχνολογίες που θα άλλαζαν σημαντικά τις συνθήκες ζωής των πολλών (πολυπληθής αγροτική τάξη), οργανισμός: οι επαναστατημένοι, οι οποίοι είχαν εμπνευστεί από την ιδέα και οι δομές διοίκησης τους, το όραμα, που ήταν: επανάσταση= εξηλεκτρισμός και η αποστολή: όλη η εξουσία στα σοβιέτ.

Σήμερα, δεν συγκλίνει καμιά από τις παραπάνω βασικές προϋποθέσεις, ο δυτικός κόσμος δεν έχει κάποιο όραμα-καινοτόμο τεχνολογία, για να τον εμπνεύσει ότι θα βελτιώσει σημαντικά τη ζωή του ανθρώπου και οι κοινωνίες έχουν χάσει τη συνοχή τους, δεν μπορούν να αποτελέσουν οργανισμό.

Μετά από αυτά, έχουμε την εντύπωση ότι όσο μειώνονται οι δότες, τόσο απομακρύνονται οι επαναστάσεις, είτε αυτές είναι αντιδράσεις των ανθρώπων για ριζική αλλαγή είτε τεχνολογικές.

Οι τεχνολογικές επαναστάσεις με επιπτώσεις στην οικονομία τύπου δημιουργικής καταστροφής, δεν φαίνεται να είναι εύκολες στις μέρες μας, αυτό που μπορεί να κάνει η κοινωνία των νάρκισσων σήμερα,  είναι η δημιουργική προσαρμογή και αυτή νομίζουμε ότι ακολουθούν οι αγγλοσάξωνες.

Στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας, ο Ίρβιν Γιάλομ αναφέρει ότι τα αφυπνιστικά έντονα γεγονότα στη ζωή ενός ατόμου, όπως το πένθος, η φυσική καταστροφή κ.α μπορούν να οδηγήσουν τον άνθρωπο να στραφεί από την καθημερινή ύπαρξη (εφήμερους περισπασμούς- αγαθά, επιρροή) στην οντολογική ύπαρξη (στη συναίσθηση της ύπαρξης και την αναζήτηση σκοπού με προσωπική ευθύνη). Αλλά, αυτή είναι μια μακροχρόνια διαδικασία και όταν τα καταφέρουν τα άτομα και ιαθούν, έχουμε τη γνώμη ότι θα σταματήσει το κίνητρο της προόδου, όπως την ξέρουμε σήμερα, επομένως είναι φαύλος κύκλος και η καθοδική πορεία του συστήματος αποκτά επιτάχυνση.

Όπως περιγράφει υπέροχα ο καθηγητής Στέφανος Τραχανάς την αρχή της απροσδιοριστίας στην ομιλία του «Το φάντασμα της όπερας», η ηρεμία δεν είναι επιλογή στο μικρόκοσμο. Θεωρούμε ότι δεν είναι επιλογή ούτε στην κοινωνία σε πλανητική κλίμακα.

Η ασφάλεια, δηλαδή η ισορροπία δεν είναι εγγενής ιδιότητα στη φύση (τα πάντα ρει).  Μεταφορικά, ίσως το σπάσιμο της ομοιομορφίας του κοινωνικού χυλού να σχηματίσει νέους κοινωνικούς γαλαξίες, άστρα και πλανήτες, νέα λίκνα της ζωής.

Τελειώνοντας, οι παρατηρήσεις που αφορούν στην βασική κατηγοροποίηση των ανθρώπων, ενδεχομένως να έχουν υπόσταση και στην οικονομία: βιομηχανία οι δότες, χρηματοπιστωτικό σύστημα οι νάρκισσοι. Αλλά, ίσως έχουν εφαρμογή και σε ολόκληρα κράτη- έθνη. Ας θυμηθούμε ποιοί ήταν οι δότες  στη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση και πως αντέδρασαν με τους 2 Π.Π.

Πρόσφατα, με έκπληξη διαβάσαμε ότι ο γραμματέας της Τσεχίας σε θέματα Ε.Ε έγραψε σε κοινωνικό δίκτυο, αναφερόμενος στην άρνηση της Βρετανίας να καταβάλει 60 δις που της καταλογίζονται από τη συμμετοχή της στην Ε.Ε, χρησιμοποιώντας αυτές τις ίδιες δύο λέξεις:  «Που είναι το δόσιμο για όλα αυτά που πήρε;» (where is the give for all this take?). Και ο Γερμανός Υπουργός Οικονομικών  ανέφερε επίμονα «το Λονδίνο δεν μπορεί να πάρει το κερασάκι απ’ την τούρτα χωρίς να πληρώσει», το ίδιο μήνυμα έστειλε σήμερα και ο Μάριο Ντράγκι. Μήπως πρέπει να ανησυχούμε πραγματικά και να μην εφησυχάζουμε στην αντίδραση των πληγωμένων givers, αν θεωρήσουν ότι αδικήθηκαν;

Κατερίνα Μπερλή