Η απόδραση του Βενιζέλου από την Αθήνα σε σκηνοθεσία των Γαλλικών μυστικών υπηρεσιών (24-25 Σεπτεμβρίου 1916)

Θέματα Ελληνικής Ιστοράις

Γράφει ο Φιλίστωρ

Πρόλογος- ο Εθνικός διχασμός κορυφώνεται

Τον Σεπτέμβριο του 1916 η τραγωδία του Εθνικού διχασμού βρισκόταν στην κορύφωση του. Οι Βενιζελικοί είχαν απόσχει από τις εκλογές του Δεκεμβρίου του 1915 και είχε αναδειχθεί βουλή αντιβενιζελικής πλειοψηφίας, ο Ελληνικός στρατός είχε αποσυρθεί από την Μακεδονία μετά από Συμμαχικό τελεσίγραφο, στα μέσα Μαΐου τα Γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα κατέλαβαν το οχυρό του Ρούπελ εγκαινιάζοντας την προέλαση τους στο Ελληνικό έδαφος, στις 22 Μαΐου ο επικεφαλής των Γαλλικών στρατευμάτων Sarrail κατέλαβε στρατιωτικά την Θεσσαλονίκη ενώ ξεκίνησε ο ναυτικός αποκλεισμός των λιμανιών της Ελλάδας από τον συμμαχικό στόλο. Στους επόμενους δύο μήνες οι Συμμαχικές πιέσεις κατά της Ελλάδας εντάθηκαν με προτροπή του ίδιου του Βενιζέλου και στις 8 Ιουνίου οι Σύμμαχοι ζήτησαν την παραίτηση της κυβέρνησης Σκουλούδη, την συνολική αποστράτευση του Ελληνικού στρατού, την διάλυση της βουλής και την διενέργεια εκλογών και την απόλυση (!) ορισμένων ανώτερων αξιωματικών των σωμάτων ασφαλείας που η στάση τους κρίθηκε αρνητική για την Ανταντ.

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος έσπευσε να ενδώσει στους ταπεινωτικούς όρους του τελεσιγράφου ορκίζοντας μια νέα κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, ενώ ο διχασμός και η πόλωση του Ελληνικού λαού είχε φτάσει στο κατακόρυφο. Στην συντριπτικοί τους πλειοψηφία οι Έλληνες στρατιώτες που αποστρατεύονταν δημιουργούσαν συλλόγους επιστράτων και τάσσονταν μαζικά στο πλευρό του Βασιλιά. Η δημοτικότητα του Βενιζέλου συνεχώς έπεφτε στην Παλαιά Ελλάδα, ενώ στην Θεσσαλονίκη είχε ήδη συμπτυχθεί στα μέσα Δεκεμβρίου του 1915 η επιτροπή Εθνικής Άμυνας υπό τους Αλέξανδρο Ζάννα, Περικλή Αργυρόπουλο και Παμίκο Ζυμβρακάκη με σκοπό την΄οργάνωση Βενιζελικού κινήματος για την ένταξη της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ. Η δραστηριότητα των Βενιζελικών ιθυνόντων στην Θεσσαλονίκη γινόταν υπό την καθοδήγηση του ίδιου του Βενιζέλου και υπό την προστασία και οικονομική ενίσχυση του Sarrail. Μέσα στον Ιούλιο του 1916 ο Βενιζέλος δίσταζε να προχωρήσει αποφασιστικά καθώς διέβλεπε τις δυσκολίες του εγχειρήματος, ενώ είχε πολλές υποσχέσεις από την Αντάντ και την Γαλλία ιδιαίτερα για στήριξη, αλλά τίποτε δεν ήταν χειροπιαστό.    

Οι εξελίξεις όμως του Αυγούστου υπήρξαν ραγδαίες. Οι Γερμανοβούλγαροι προήλασαν στα Ελληνικά εδάφη καταλαμβάνοντας την Καβάλα, ενώ οι Σύμμαχοι εξευτέλισαν πλήρως την Ελλάδα με νέο τελεσίγραφο στις 20 Αυγούστου ζήτησαν τον έλεγχο όλων των Ελληνικών λιμανιών, τον έλεγχο των τηλεγράφων, των σιδηροδρόμων, αλλά και την απέλαση συγκεκριμμένων Γερμανών πολιτών από την Ελληνική επικράτεια με την κατηγορία ότι ήταν πράκτορες. Ο Βασιλιάς δέχθηκε ακόμη και αυτούς τους όρους, διεξάγοντας ταυτόχρονα διαπραγματεύσεις με την Αντάντ για την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο, που δεν ήταν όμως ειλικρινείς καθώς είχε αποφασίσει την συνέχιση της πολιτικής ουδετερότητας μετά από μυστικές συνεννοήσεις με τις κεντρικές Αυτοκρατορίες.

Το σχέδιο απόδρασης και οι Γαλλικές μυστικές υπηρεσίες

Ο κύβος είχε ριφθεί για τον Βενιζέλο. Ήδη στις 16 Αυγούστου είχε εκδηλωθεί το βενιζελικό κίνημα της Εθνικής Άμυνας στην Θεσσαλονίκη το οποίο επικράτησε χάρις την βοήθεια του Sarrail, καθώς οι Ελληνικές μονάδες που βρίσκονταν στην πόλη δεν εντάχθηκαν σε αυτό και αιχμαλωτίστηκαν. Η Ελληνική τραγωδία του Εθνικού διχασμού κορυφωνόταν καθώς η ξενική επέμβαση από τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα είχε πετύχει να διασπάσει το πολιτικό προσωπικό της χώρας και σταδιακά τα πολιτικά πάθη δηλητηρίαζαν την Ελληνική κοινωνία.

Η εκδήλωση του κινήματος της Θεσσαλονίκης είχε βρει τον Βενιζέλο σε άκρως επισφαλή θέση στην Αθήνα, αρχηγό της εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης και υποστηρικτή των βάναυσων συμμαχικών τελεσιγράφων που είχαν εξευτελίσει την Ελληνική κυριαρχία. Ανακυκλώνονταν φήμες ότι ετοιμαζόταν η δολοφονία του, ενώ ο ίδιος βρισκόταν σε συνεχή επικοινωνία με τις πρεσβείες της Αντάντ στην Αθήνα αλλά και με πράκτορες των συμμαχικών μυστικών υπηρεσιών όπως ο περίφημος Γάλλος πλωτάρχης Roquefeille. Σύμφωνα με έγγραφο που αποκαλύπτει ο κ. Σβολόπουλος σε πρόσφατη εργασία του, όταν Βενιζέλος αποφάσισε να αναλάβει και επίσημα την αρχηγεία του κινήματος της άμυνας στην Θεσσαλονίκη, για την μετάβαση του εκεί, ανέθεσε την προσωπική του ασφάλεια στον Γάλλο πλωτάρχη.

Ο Roquefeille σκηνοθετεί την μασκαράτα με ενόπλους μπράβους, γλέντια και μουσικές

Ο Roquefeille σκηνοθέτησε με λεπτομέρειες την απόδραση του Βενιζέλου από την Αθήνα και επόπτευσε την εφαρμογή της με την προσωπική του παρουσία. Το σχέδιο που υλοποίησαν οι μυστικές υπηρεσίες της Αντάντ είχε ως αρχικό σκοπό να αποσπάσει την προσοχή των Ελληνικών αρχών στον Πειραιά με την φανερή παρουσία 40 πολιτικών προσώπων του Βενιζελισμού που δήθεν θα αναχωρούσαν για Θεσσαλονίκη, ενώ η αναχώρηση θα γινόταν από το Φάληρο. Ανάμεσα τους ήταν και ο ταγματάρχης Θεόδωρος Πάγκαλος, μετέπειτα δικτάτορας της χώρας, Το βράδυ της 24ης Σεπτεμβρίου ο Βενιζέλος μετέβη στις 19.00 φανερά στην οικία του πλοίαρχου Θεοχάρη συνοδευόμενος από τον ναύαρχο Κουντουριώτη. Μετά από δυο ώρες ένας σωσίας του μπήκε στην άμαξα του και κατευθύνθηκε στο σπίτι του. Το ίδιο ακριβώς έγινε με τον Κουντουριώτη. Σε όλη την διαδρομή από το σπίτι του Θεοχάρη ως το Φάληρο αναπτύχθηκαν ένοπλοι έμμισθοι πράκτορες των Γαλλικών και Αγγλικών μυστικών υπηρεσιών με διαταγή να επέμβουν ενόπλως αν κάποιος παρενοχλούσε την άμαξα που θα μετέφερε τους δύο Βενιζελικούς ηγέτες. Στις 02.00 το πρωί η άμαξα ξεκίνησε από το σπίτι του Θεοχάρη φέροντας τις σημαίες της Γαλλικής πρεσβείας εν΄ω προπορευόταν όχημα με δυνατούς προβολείς.

Η συνοδεία προχώρησε μέσα στην νύχτα χωρίς να συναντήσει εμπόδια και κατέληξε στο παραθαλάσσιο εστιατόριο "Πλάτων" στο Φάληρο, όπου ο Γάλλος σκηνοθέτης είχε εξασφαλίσει όχι μόνο ότι θα είναι ανοιχτό, αλλά ότι θα υπάρχει και μια μεγάλη θορυβώδης παρέα που θα γλεντάει. Η παρέα είχε μαζευτεί από Γάλλο αξιωματικό και είχε άτομα και των δύο φύλων. Την κρίσιμη στιγμή που έφτασαν οι Βενιζελικοί ηγέτες, η παρέα αυτή ξεκίνησε να χορεύει και να τραγουδάει, επικουρούμενη από μια μουσική ορχήστρα και το προσωπικό του εστιατορίου. Το αυτοκίνητο που συνόδευε την άμαξα του Βενιζέλου κόρναρε και οι συνδαιτημόνες αναβόσβησαν τα φώτα του τραπεζιού τους κάνοντας σινιάλο στην βάρκα που ανέμενε. Μέσα σε ένα αληθινό ξεφάντωμα, ο Βενιζέλος και ο Κουντουριώτης ξεγλίστρησαν αθόρυβα και με ασφάλεια επιβιβάστηκαν σε μια βάρκα που τους μετέφερε στο σκάφος "Εσπερία". Σύμφωνα με τον Roquefeille όλα είχαν τελειώσει στις 03.15. Πάνω από 100 πολιτικοί και στρατιωτικοί συνεργάτες του Βενιζέλου φυγαδεύτηκαν χάρις την μεθοδικότητα και την Γαλλική μαεστρία του υπερκατασκόπου Roquefeille...

Λεπτομέρειες του θιάσου σκιών...

Πολλές μικρές λεπτομέρειες της απόδρασης μαθεύτηκαν σε ύστερο χρόνο. Αξιωματικοί του Ελληνικού στρατού που ακολούθησαν τον Βενιζέλο είχαν μεταβεί στην Γαλλική πρεσβεία για να μεταμφιεστούν, έτσι ο Μαρκαντωνάκης, ιδιαίτερος γραμματέας του Βενιζέλου φόρεσε στολή Γάλλου πλωτάρχη, ενώ ο ναύαρχος Μιαούλης στολή Γάλλου πηδαλιούχου. Ο σωσίας του Βενιζέλου ήταν κάποιος συγγενής που του έμοιαζε τον οποίο εξανάγκασαν να φορέσει γυαλιά μυωπίας με τα οποία δεν μπορούσε να δει τίποτε. Τον οδήγησαν στην άμαξα υποβασταζόμενο....

Ο επικεφαλής της Γαλλικής αποστολής στην Ελλάδα Νταρτίζ ντε Φουρνιέ έγραψε για την μασκαράτα αυτή τα ακόλουθα: " Η μυστική υπηρεσία οργάνωσε εκείνη την αποχώρηση σαν σενάριο καρναβαλιού, οι ελεεινές και χυδαίες λεπτομέρειες του οποίου είναι προτιμότερο να παραχωθούν στην σιωπή αντί να μνημονεύονται αργότερα με κέφι..." 

Επίλογος    

Είχα διαβάσει πολλές φορές τις γελοιότητες που είχαν γίνει κατά την απόδραση του Βενιζέλου από την Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 1916, αλλά δεν μπορούσα - η δεν ήθελα - να τις πιστέψω καθώς προέρχονταν από πηγές μη αποδεκτές από την ισχύουσα βιβλιογραφία. Πρόσφατα όλες οι σχετικές πληροφορίες επιβεβαιώθηκαν από απόρρητα έγγραφα που δημοσίευσε ο κ. Σβολόπουλος και δεν επιδέχονται αμφισβήτησης. Έτσι και αλλιώς γνωρίζουμε πολλές πληροφορίες για την δράση των μυστικών υπηρεσιών στην Ελλάδα την περίοδο αυτή αν και αυτές δεν έχουν καταγραφεί συστηματικά. Εντύπωση μου προκάλεσε η θέση του κ. Σβολόπουλου που τείνει να δικαιολογεί πλήρως την συνεργασία Ελλήνων με ξένες μυστικές υπηρεσίες υπό αυτούς τους εξευτελιστικούς όρους, με σκοπό την υπηρέτηση του εθνικού συμφέροντος.

Προσωπικά θεωρώ απολύτως απαράδεκτες και καταδικαστέες τόσο τις πολιτικές των Βασιλικών κυβερνήσεων του 1915-1916 με μυστικές συνεννοήσεις με τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες που οδήγησαν στην εισβολή των Γερμανοβούλγαρων στην Ανατολική Μακεδονία χωρίς να συναντήσουν αντίσταση, αλλά και τις Βενιζελικές προτροπές και σχεδιασμούς για τελεσίγραφα κατά των Ελληνικών κυβερνήσεων που τα πλήρωνε με πείνα και δυστυχία ο Ελληνικό λαός. Δεν υπάρχει καμία απολύτως δικαιολογία για συνεργασία με ξένες μυστικές υπηρεσίες, χρηματοδοτήσεις, μυστικούς σχεδιασμούς κτλ. Οι βαρύτατες ευθύνες για τον Εθνικό διχασμό και την καταστροφή που ακολούθησε, βαρύνουν τον Βασιλιά, τον Μεταξά, τον Βενιζέλο, τον Κουντουριώτη και σχεδόν όλους του Έλληνες αξιωματούχους της εποχής. Ίσως δεν είναι ομοιόμορφες ή ίδιας βαρύτητας αλλά αργά η γρήγορα θα τους αποδοθούν....

Πηγές

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ, εκδοτική Αθηνών

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, η νύχτα της 24ης προς την 25η Σεπτεμβρίου 1916, μελέτη που περιέχεται στο "αναφορές στον Ελευθέριο Βενιζέλο", εκδόσεις Καστανιώτη

Σερ Μπάζιλ Τόμσον, οι μυστικές υπηρεσίες των Συμμάχων στην Ελλάδα, εκδόσεις Λογοθέτης (μετάφραση-σχόλια επίλογος Κώστας Μπαρμπής)