Sui generis κοινότητα ανοχής και συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο

Νέα Πολιτική

του Γιώργου Κέντα*

Η ανακάλυψη κοιτασμάτων με υδρογονάθρα­κες στην Ανατολική Μεσόγειο έδωσε μια νέα δυναμική στην περιοχή. Η δυναμική αυ­τή έχει πολιτικές, οικονομικές και περιφερειακές πα­ραμέτρους, καθώς και παραμέτρους που αφορούν την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή. Η ανακάλυψη κοιτασμάτων έχει αναδείξει νέες προοπτικές συνεργασίας ανάμεσα στα κράτη που βρέχονται από την Ανατολική Μεσόγειο, όπως επίσης έχει αναδείξει κάποια σημεία τριβής και διαφωνιών, τα οποία ενδεχομένως να προκαλέσουν διενέξεις.

Οι εξελίξεις γύρω από το ζήτημα των κοιτασμά­των φυσικού αερίου (και ενδεχομένως πετρελαίου) επηρεάζουν άμεσα τα κράτη της περιοχής, με το Ισρα­ήλ και την Κυπριακή Δημοκρατία –τα κράτη δηλαδή που πρωτοπόρησαν στην έρευνα και στην ανακάλυψη ενεργειακών κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο– να διαδραματίζουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Άλλα κράτη της περιοχής, όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία – κράτη τα οποία έχουν επιδείξει έντονο ενδιαφέρον για την αγορά φυσικού αερίου από το Ισραήλ και την Κύ­προ– έχουν επίσης κεντρικό ρόλο στις εξελίξεις. Στα κράτη που ενδεχομένως θα διαδραματίσουν σημα­ντικό ρόλο στο μέλλον, προστίθεται και ο Λίβανος. Παρ’ όλο που αυτό το κράτος έχει εκδηλώσει ενδιαφέ­ρον να δραστηριοποιηθεί στο πεδίο των υδρογοναν­θράκων, εν τούτοις εσωτερικά πολιτικά προβλήματα οδήγησαν σε ναυάγιο δύο προσπαθειών για αδειοδό­τηση εταιριών που θα ασχολούνταν με την έρευνα και την εμπορική εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Εκτός από τα κράτη της περιοχής, η ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον και την ανάμειξη τρίτων κρατών και οργανισμών, με κυριώτε­ρους δρώντες τις ΗΠΑ, την Ρωσσία και την Ευρωπα­ϊκή Ένωση.

Παρά τα τεχνικά, εμπορικά και πολιτικά ζητήματα που προκύπτουν κατά διαστήματα, η διαδικασία ανα­κάλυψης και εμπορικής εκμετάλλευσης έχει εξελιχθεί με γοργούς ρυθμούς τα τελευταία πέντε χρόνια. Η πιο σημαντική πρόκληση προκύπτει από την προσπά­θεια της Τουρκίας να παρέμβει στην Ανατολική Με­σόγειο και να επιβάλει τους δικούς της όρους στην εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων. Η άμεση αμ­φισβήτηση από την Άγκυρα των διμερών συμφωνιών για οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο και των δραστηρι­οτήτων των εταιριών που εργάζονται στην περιοχή, προκαλεί ιδιαίτερο προβληματισμό. Από την άλλη, η πρόκληση που αφορά την φιλονικία ανάμεσα στο Ισ­ραήλ και τον Λίβανο για τα όρια της ΑΟΖ τους, φαίνε­ται να είναι υπό έλεγχο.

Κάθε κράτος επιδιώκει την προώθηση των δικών του συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Κυ­πριακή Δημοκρατία επιδιώκει ένα πλαίσιο σταθερότη­τας, αμοιβαίου συμφέροντος και ασφάλειας στην Ανα­τολική Μεσόγειο, στο πλαίσιο του οποίου θα μπορέσει να αναπτύξει μια νέα εξωτερική πολιτική και μια νέα πολιτική ασφάλειας και άμυνας.

Κοιτάσματα και εμπορική εκμετάλλευση

Η ύπαρξη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο –στην λεκάνη της Λεβαντίνης και στην λεκάνη του Δέλτα του Νείλου– ήταν γνω­στή εδώ και μερικές δεκαετίες. Οι τεχνολογικοί περι­ορισμοί στην υποθαλάσσια έρευνα και εξόρυξη υδρο­γονανθράκων σε μεγάλα θαλάσσια βάθη, καθώς και οι γεωπολιτικές συγκυρίες, οι πολιτικές επιλογές των κρατών της περιοχής και οι επενδυτικές προτεραιότη­τες των εταιριών υδρογονανθράκων, καθυστέρησαν την αποτύπωση της Ανατολικής Μεσογείου, στον πα­γκόσμιο χάρτη, των περιοχών που θα μπορούσαν να παραγάγουν και να πουλήσουν φυσικό αέριο (και εν­δεχομένως πετρέλαιο) στις περιφερειακές και στις δι­εθνείς αγορές.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Γεωλογικής Επισκόπη­σης των ΗΠΑ (2010), στην λεκάνη της Λεβαντίνης υπάρχουν δυνητικά κοιτάσματα φυσικού αερίου της τάξεως των 122 τρισεκατομμυρίων κυβικών ποδιών και δυνητικά κοιτάσματα πετρελαίου της τάξεως του 1.68 δισεκατομμυρίων βαρελιών. Αντίστοιχα, στην λεκάνη του Δέλτα του Νείλου υπάρχουν δυνητικά κοιτάσματα φυσικού αερίου της τάξεως των 223 τρισεκατομμυρίων κυβικών ποδιών και δυνητικά κοιτάσματα πετρελαίου της τάξεως του 1.76 δισεκατομμυρίων βαρελιών.

Η Noble Energy Israel δραστηριοποιήθηκε στην πε­ριοχή από το 1998 και μέχρι σήμερα έχει ανακαλύψει μερικά κοιτάσματα, με πιο σημαντικά το κοίτασμα του Tamar, με ακαθάριστο μέσο όρο πόρων 10 τρισεκα­τομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου (η μεγαλύτερη ανακάλυψη κοιτάσματος φυσικού αερίου στον κόσμο το 2009) και το κοίτασμα του Leviathan, με ακαθάρι­στο μέσο όρο πόρων 22 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου (η μεγαλύτερη ανακάλυψη κοιτάσμα­τος φυσικού αερίου στην ιστορία της Noble Energy). Ήδη το κοίτασμα Tamar έχει ενταχθεί στην γραμμή πα­ραγωγής και πωλήσεων, με αποκλειστική κατεύθυνση (για την ώρα) την αγορά του Ισραήλ.

Παρ’ όλο που η κυβέρνηση του Ισραήλ έχει απο­φασίσει ότι το 40% των υποθαλάσσιων αποθεμάτων φυσικού αερίου της χώρας θα διατεθεί προς εξαγω­γή, η εμπορική αξιοποίηση των κοιτασμάτων αυτών προσκρούει σε νομικούς, πολιτικούς και ρυθμιστικούς σκοπέλους, οι οποίοι αφορούν την δεσπόζουσα θέση της κοινοπραξίας Noble-Delek στην αγορά φυσικού αερίου. Τον Αύγουστο του 2015 ο Ισραηλινός πρωθυ­πουργός ανακοίνωσε έναν συμβιβασμό, για να μπορέ­σει να προχωρήσει η εμπορική αξιοποίηση του κοιτά­σματος Leviathan, η αποδοχή του οποίου θα οδηγήσει σε έναρξη των εξαγωγικών δραστηριοτήτων του Ισ­ραήλ προς τις αγορές της Αιγύπτου και της Ιορδανίας (και ενδεχομένως της Παλαιστινιακής Αρχής).

Η αμερικάνικη εταιρία Noble Energy (η οποία έχει στο μεσοδιάστημα προχωρήσει στην σύσταση μιας κοινοπραξίας με τις ισραηλινές Delek και Avner) έχει ανακοινώσει το 2011 την ανακάλυψη ακαθάριστου μέσου όρου πόρων, που φτάνει τα 5 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου, το κοίτασμα «Αφροδί­τη». Παρ’ όλο που το κοίτασμα αυτό έχει ανακηρυχθεί εμπορικά εκμεταλλεύσιμο το 2015, η πραγματική του ποσότητα δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμη (υπολογίζεται να είναι πολύ μικρότερη, μεταξύ 1.5-3 τρισεκατομμυ­ρίων κυβικών ποδιών). Για την τελική εκτίμηση του κοιτάσματος, θα απαιτηθεί η διεξαγωγή μιας δεύτερης επιβεβαιωτικής γεώτρησης, την οποία δεν έχει ακόμη σχεδιάσει η Noble.

Οι αρχικοί σχεδιασμοί της Κυπριακής Δημοκρατί­ας –και η πρώτη επιλογή εμπορικής εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου– αποσκοπούσαν στην δημιουργία ενός τερματικού υγροποίησης στην περιοχή του Βασιλικού, με τις εξαγωγές να προορίζο­νται κυρίως για τις αγορές της Ασίας και της Ευρώ­πης. Ως μια δεύτερη επιλογή είχε παρουσιαστεί η δη­μιουργία υποθαλάσσιου αγωγού προς την Ελλάδα και από εκεί στις αγορές της Ευρώπης (και των Βαλκανί­ων). Οι δύο αυτές επιλογές τελούσαν υπό την αίρεση δύο προϋποθέσεων.

Η πρώτη προϋπόθεση αφορούσε την ποσότητα φυ­σικού αερίου που θα ανακάλυπτε η Noble και η δεύτε­ρη προϋπόθεση αφορούσε την προοπτική να μεταφερ­θεί με αγωγό στην Κύπρο μέρος των κοιτασμάτων του Ισραήλ (και σε μεταγενέστερο στάδιο μέρος των κοι­τασμάτων του Λιβάνου), τα οποία είτε θα κατευθύνο­νταν στο εργοστάσιο υγροποίησης φυσικού αερίου εί­τε στον αγωγό προς την Ελλάδα.

Οι δύο αυτές προϋποθέσεις δεν εκπληρώθηκαν μέχρι στιγμής. Η Noble ανακοίνωσε την ανακάλυψη κοιτάσματος το οποίο δεν θα μπορούσε να προσελ­κύσει τις αναγκαίες επενδύσεις για την κατασκευή ενός εργοστασίου υγροποίησης ή ενός αγωγού προς την Ελλάδα, και το Ισραήλ δεν έχει στα σχέδια του την μεταφορά οποιασδήποτε ποσότητας των απο­θεμάτων του στην Κύπρο για εξαγωγή. Ταυτόχρονα, πρέπει να σημειωθεί ότι η προοπτική ενός αγωγού προς την Ελλάδα αντιμετωπίζει, πέραν των τεχνικών προβλημάτων (λόγω των μεγάλων θαλάσσιων βαθών και πιέσεων), πολιτικές προκλήσεις, λόγω της πιθα­νής διαδρομής που θα ακολουθούσε μέσα από θα­λάσσια ζώνη που διεκδικεί η Τουρκία ως μέρος της υφαλοκρηπίδας της. Στις πιθανές επιλογές για εξαγω­γή των υποθαλάσσιων αποθεμάτων της Κύπρου και του Ισραήλ είχε προταθεί και η κατασκευή αγωγού προς την Τουρκία και από εκεί στις ευρωπαϊκές αγο­ρές, μια επιλογή που μέχρι στιγμής απορρίπτεται τό­σο από την κυβέρνηση της Κύπρου όσο και από την κυβέρνηση του Ισραήλ.

Σε μια προσπάθεια να διατηρήσει τις επιλογές της για εμπορική αξιοποίηση των δικών της κοιτασμά­των υδρογονανθράκων, η Κυπριακή Δημοκρατία προ­έβη σε έναν δεύτερο γύρο αδειοδότησης, στο τέλος του οποίου δόθηκε άδεια για διεξαγωγή έρευνας στην κοινοπραξία ΕΝΙ-KOGAS και στην TOTAL. Η πρώ­τη έχει διεξαγάγει δύο ερευνητικές γεωτρήσεις χωρίς θετικό αποτέλεσμα (ανακοινώνοντας ταυτόχρονα ότι έχει εντοπίσει κάποιο πρόβλημα στο γεωλογικό μο­ντέλο που χρησιμοποιεί και ζήτησε παράταση για να το επανεξετάσει), ενώ η δεύτερη έχει ανακοινώσει ότι δεν έχει εντοπίσει κάποιο γεωλογικό στόχο και εξέ­φρασε την πρόθεση να αποχωρήσει από την κυπρια­κή ΑΟΖ. Σε αντίδραση, η Κυπριακή Δημοκρατία έδω­σε την δυνατότητα στην κοινοπραξία ΕΝΙ-KOGAS να επανεξετάσει το γεωλογικό της μοντέλο και ήρ­θε σε συμφωνία με την TOTAL για να συνεχίσει τις προσπάθειες εντοπισμού ενός γεωλογικού στόχου για έναν ακόμη χρόνο.

Οι εξελίξεις αυτές διαδραματίστηκαν σε μια χρονι­κή στιγμή κατά την οποία η τιμή του πετρελαίου και του φυσικού αερίου έχουν μειωθεί αισθητά, οι εταιρί­ες φυσικού αερίου και πετρελαίου έχουν μειώσει δρα­στικά τις επενδυτικές τους δραστηριότητες σε προ­γράμματα υποθαλάσσιων ερευνών, καθώς και σε μια συγκυρία κατά την οποία άρχιζαν οι συνομιλίες για το Κυπριακό. Όσον αφορά το τελευταίο, η κυβέρνη­ση Αναστασιάδη φαίνεται να έχει αποφασίσει μονο­μερώς (μετά το πέρας του τουρκικού NAVTEX, NP 765/14 και την στρατικοποίηση της κυπριακής ΑΟΖ) να αναστείλει το πρόγραμμα των ερευνητικών δρα­στηριοτήτων της ΕΝΙ-KOGAS εν όσω συνεχίζονται οι συνομιλίες, με πρόσχημα το προβληματικό γεω­λογικό μοντέλο της τελευταίας. Παραμένει άγνωστο πότε και αν θα επαναρχίσει το πρόγραμμα γεωτρήσεων της ΕΝΙ-KOGAS.

Οι εξελίξεις στην αγορά φυσικού αερίου και πε­τρελαίου, οι περιορισμένες ποσότητες φυσικού αε­ρίου που ανακαλύφθηκαν στην κυπριακή ΑΟΖ και η διακοπή του προγράμματος της ΕΝΙ-KOGAS και της TOTAL, περιόρισαν δραστικά τις επιλογές της Λευ­κωσίας και της κοινοπραξίας Noble-Delek-Avner για εμπορική εκμετάλλευση του αποθέματος στο τεμάχιο «Αφροδίτη». Το γεγονός ότι οι εξαγωγικές δυνατότη­τες της Αιγύπτου έχουν μειωθεί δραστικά, λόγω κα­κών υπολογισμών στο πρόγραμμα έρευνας και εμπορι­κής αξιοποίησης φυσικού αερίου στην χώρα –γεγονός που επηρέασε δραματικά και την εσωτερική αγορά της Αιγύπτου– έχουν στρέψει το ενδιαφέρον της Κύπρου και των συμβαλλόμενων εταιριών προς την χώρα αυ­τή, καθώς και προς την Ιορδανία, η οποία έχει επηρε­αστεί από τις εξελίξεις στο πρόγραμμα εξαγωγών της Αιγύπτου.

Η προοπτική εξαγωγής φυσικού αερίου προς τις αγορές της Αιγύπτου αφορά δύο κυρίως επιλογές. Η μία επιλογή είναι η διοχέτευση μέρους του αποθέμα­τος «Αφροδίτη» προς τα εργοστάσια υγροποίησης φυ­σικού αερίου στο Idku ή στο Damietta (το υπόλοιπο μέρος θα κατευθυνθεί προς την κυπριακή αγορά, κυρί­ως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας) και η άλ­λη επιλογή είναι η εξαγωγή φυσικού αερίου προς την εσωτερική αγορά της Αιγύπτου. Η καλύτερη επιλογή είναι η πρώτη, αφού τα εργοστάσια αυτά τα διαχειρί­ζονται αξιόπιστες διεθνείς εταιρίες (το εργοστάσιο στο Idku το διαχειρίζεται η British Gas και το εργοστάσιο στο Damietta η Union Fenosa), με τις οποίες μπορούν να γίνουν αξιόπιστα μακροχρόνια συμβόλαια. Από την άλλη, η πώληση στην εσωτερική αγορά της Αιγύπτου παρουσιάζει κάποια αβεβαιότητα, καθώς θα επηρεά­ζεται από μια σειρά αστάθμητων παραγόντων. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η προοπτική πώλησης κυπρι­ακού φυσικού αερίου στην Αίγυπτο επηρεάζεται και από τις εξελίξεις στο Ισραήλ και τις αποφάσεις που θα ληφθούν εκεί, όπως και από τις στρατηγικές επιλογές των εταιριών που εμπλέκονται.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η προοπτική εμπορικής αξιοποίησης του κυπριακού κοιτάσματος «Αφροδίτη» αντιμετωπίζει μια σειρά από ζητήματα και προκλή­σεις, η εξέλιξη των οποίων δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια.

προοπτική μιας κοινότητας ανοχής και συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο

Πέρα από την πολυπλοκότητα της εμπορικής εκ­μετάλλευσης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου, υπάρ­χει και η πολιτική διάσταση της ανακάλυψης υποθα­λάσσιου φυσικού πλούτου, η οποία έχει γεωπολιτικές επιπτώσεις που αφορούν τις σχέσεις των κρατών της περιοχής σε μια σειρά από ζητήματα διπλωματικών σχέσεων, συμφωνιών, ασφαλείας κ.ά. Σε ένα πρώτο στάδιο, θα πρέπει να παρατηρήσουμε την ραγδαία βελτίωση και σύσφιξη των σχέσεων της Κύπρου με το Ισραήλ και της Κύπρου με την Αίγυπτο. Η ανακάλυ­ψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου και οι εμπορικές προ­οπτικές της ανακάλυψης αυτής ήταν αφορμή για μια τέτοια εξέλιξη, η οποία θεμελιώθηκε στο πλαίσιο δι­μερών συμφωνιών για οριοθέτηση της ΑΟΖ. Η πρώτη συμφωνία οριοθέτησης έγινε μεταξύ της Αιγύπτου και της Κύπρου το 2003, η δεύτερη μεταξύ του Λιβάνου και της Κύπρου το 2007 και η τρίτη μεταξύ του Ισραήλ και της Κύπρου το 2010. Οι συμφωνίες αυτές έγιναν με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, γεγονός που έχει δημιουργήσει εθιμικό δίκαιο στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι συμφωνίες αυτές τυγχάνουν αμοιβαίου σεβασμού από όλα τα συμβαλλόμενα μέρη.

Ως ένα μικρό νησιωτικό κράτος στην Ανατολική Μεσόγειο, η Κυπριακή Δημοκρατία παρουσιάζει κά­ποια πλεονεκτήματα, τα οποία γίνονται αποδεκτά από το Ισραήλ, την Αίγυπτο και τον Λίβανο. Η Κύπρος έχει πολύ καλές σχέσεις με όλα τα κράτη της περιοχής (εκτός φυσικά από την Τουρκία), γεγονός που προσ­δίδει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τα άλ­λα κράτη της περιοχής, πολλά από τα οποία δεν έχουν κάν διπλωματικές σχέσεις μεταξύ τους. Τα τελευταία χρόνια, η Κύπρος έχει αποτελέσει κόμβο επικοινωνί­ας και συνεννόησης ανάμεσα στα κράτη της περιοχής. Για παράδειγμα, η Κύπρος έχει μεσολαβήσει για κάποιο διάστημα ανάμεσα στο Ισραήλ και τον Λίβανο για την αντιμετώπιση της διαφοράς που έχουν στην οριοθέτη­ση ΑΟΖ, μετά από συναίνεση και παρότρυνση των δύο κρατών. Στο πλαίσιο των πολιτικών εξελίξεων στην πε­ριοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανα­τολής, τόσο η Αίγυπτος όσο και το Ισραήλ (όπως και ο Λίβανος) αντιμετωπίζουν την Κύπρο ως ένα σταθερό εταίρο, με τον οποίο μπορούν να οικοδομήσουν αξιό­πιστες συνεργασίες.

Σε ένα δεύτερο στάδιο, πρέπει να σημειωθεί ότι η ρήξη στις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ και Τουρκίας-Αι­γύπτου, όπως και η στάση ανοχής που τήρησε η Τουρ­κία σε σχέση με την δράση του Ισλαμικού Κράτους στην Συρία, της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Αίγυπτο και των ακραίων ισλαμιστών στην Λιβύη, έχει επιδράσει στην ανάπτυξη και εμβάθυνση των σχέσεων του Ισραήλ, της Αιγύπτου και του Λιβάνου με την Κύ­προ σε διμερές επίπεδο.

Οι ενέργειες της κυβέρνησης Ερντογάν σε βάρος της ασφάλειας του Ισραήλ και της Αιγύπτου, έχουν προκαλέσει ένα χάσμα εμπιστοσύνης και ανέδειξαν την σημασία που έχει η Κύπρος για την ασφάλεια των κρατών αυτών. Το σημείο αυτό έχει ευρύτερες επιδρά­σεις στην προοπτική μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφά­λειας στην Ανατολική Μεσόγειο, ένα ζήτημα το οποίο εξετάζεται πιο κάτω.

Παρ’ όλο που η Μέση Ανατολή είναι μια περιοχή σύγκρουσης (και ενδεχομένως θα παραμείνει ως τέ­τοια για πολλά χρόνια ακόμα), η Ανατολική Μεσόγει­ος προσφέρεται για την ανάπτυξη σχέσεων ανοχής και συνεργασίας στον τομέα της ενέργειας, της ασφάλει­ας, καθώς και σε άλλους τομείς χαμηλής πολιτικής που αφορούν ζητήματα θαλάσσιας συνεργασίας (π.χ. προ­στασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και θαλασσίων ειδών, διαχείριση ναυαγίων, υποθαλάσσια αρχαιολο­γία κ.ά.). Η ανάδυση κοινών συμφερόντων σε ζητήμα­τα χαμηλής και υψηλής πολιτικής, η οικοδόμηση εμπι­στοσύνης, η στενώτερη συνεργασία στον τομέα της εθνικής και περιφερειακής ασφάλειας, τα συμφέροντα των εταιριών που δραστηριοποιούνται στην Ανατολι­κή Μεσόγειο και η πολιτική βούληση των κυβερνήσε­ων της Κύπρου, της Αιγύπτου και του Ισραήλ, έχουν θέσει τα θεμέλια για μια sui generis κοινότητα ανοχής και συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η ανάδυση μιας τέτοιας κοινότητας δημιουργεί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την κοινή ευημερία, την ανάπτυξη και την ασφάλεια των κρατών που θα εμβα­θύνουν τις διακρατικές τους σχέσεις σε διμερές και πο­λυμερές επίπεδο, στην βάση της ομαλής και ασφαλούς ανάπτυξης του υποθαλάσσιου φυσικού πλούτου της Ανατολικής Μεσογείου και της προάσπισης των κοι­νών τους συμφερόντων.

Οι βασικές αρχές πάνω στις οποίες θεμελιώνεται μια τέτοια κοινότητα είναι:

(1) η προσήλωση στην διατήρηση του status quo στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως αυτό έχει προκύψει από τις διμερείς συμφωνίες για ορι­οθέτηση της ΑΟΖ και την δραστηριοποίηση διεθνών εταιριών οι οποίες αποβλέπουν στην ανάπτυξη και εμπορική εκμετάλλευση των κοι­τασμάτων που ανακαλύφθηκαν ή θα ανακαλυ­φθούν,

(2) η αποδοχή της ύπαρξης ιδιαίτερων συμφερό­ντων και πολιτικών επιλογών από κάθε κράτος ξεχωριστά,

(3) η ανοχή της εσωτερικής κατάστασης και των επιλογών στην εξωτερική πολιτική, όπου αυ­τές δεν επηρεάζουν τα συμφέροντα ή την ασφά­λεια των άλλων κρατών και

(4) η προσπάθεια για βελτίωση των συνθηκών ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο προς κρατικό, αλλά και συλλογικό όφελος.

Πέρα από τις αρχές αυτές, μια βασική παράμετρος μιας τέτοιας κοινότητας είναι και η ανάσχεση οποι­ωνδήποτε κρατικών ή μη κρατικών παραγόντων που αποσκοπούν στην ανατροπή του status quo στην Ανα­τολική Μεσόγειο .Οι μεγαλύτερες προκλήσεις για μια τέτοια κοινότητα προέρχονται από:

1. την ανάδυση του Ισλαμικού Κράτους,
2. την αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας,
3. την κρίση στην Συρία και την Λιβύη
4. και την εσωτερική αστάθεια σε ορισμένα κράτη της περιοχής.

Οι προκλήσεις αυτές πρέπει να ληφθούν σοβα­ρά υπ’ όψιν και να αντιμετωπιστούν από κοινού. Στο πλαίσιο των διμερών σχέσεων, αλλά και στο πλαίσιο τριμερών σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο, καθώς και ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ, δημιουργούνται καλύτερες συνθήκες κατανόησης τόσο των βασικών αρχών μιας αναδυόμενης κοινότητας ανοχής και συνεργασίας, όσο και της ανάγκης για αντιμετώπιση των εξωτερικών και εσωτερικών προκλήσεων που αναδύονται.

μία νέα προσέγγιση για την ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου

Η σημαντικώτερη προοπτική που αναδύεται στο πλαίσιο των εξελίξεων αυτών, αφορά την χάραξη μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας στην Ανατολική Με­σόγειο, η οποία θα αποσκοπεί:

1. στην εγγύηση της εμπορικής εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου,
2. στην βελτίωση των παραμέτρων ενεργειακής ασφάλειας,
3. στην συστηματική συνεργασία σε επίπεδο πλη­ροφοριών για την αντιμετώπιση ασύμμετρων απειλών (π.χ. τρομοκρατία, οργανωμένο έγκλη­μα, λαθρομετανάστευση κ.ά.),
4. στην εμβάθυνση της στρατιωτικής συνεργασίας σε όλα τα επίπεδα (π.χ. οργάνωση κοινών ασκή­σεων, στρατιωτική διπλωματία, πώληση μέσων και δυνατοτήτων κ.ά.) και
5. στην μη αποδοχή οποιασδήποτε αναθεωρητικής ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία να αποσκοπεί στην αμφισβήτηση του status quo που προέκυψε από τις διμερείς συμφωνίες χάρα­ξης ΑΟΖ και την δραστηριοποίηση των εταιριών που έχουν αδειοδοτηθεί.

Στο πλαίσιο μιας τέτοιας αρχιτεκτονικής ασφαλεί­ας, θα πρέπει να εξεταστούν και οι παράμετροι ασφα­λείας και άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας, τόσο στο πλαίσιο της σημερινής κατάστασης πραγμάτων όσο και στο πλαίσιο μιας συνολικής συμφωνίας για το Κυπριακό. Η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να ενι­σχύσει τα μέσα και τις δυνατότητές της:

1. για την θαλάσσια επιτήρηση της ΑΟΖ της,
2. για την διεξαγωγή επιχειρήσεων έρευνας και δι­άσωσης,
3. για την αντιμετώπιση απειλών και περιστατικών εντός της ΑΟΖ της και
4. για την συμβολή της στην εδραίωση της περιφε­ρειακής σταθερότητας και ασφάλειας στην Ανα­τολική Μεσόγειο.

Στο πλαίσιο μιας συμφωνίας στο Κυπριακό, η Κύ­προς θα πρέπει να μπορεί να συνεχίσει να συμβάλ­λει σε αυτήν την κατεύθυνση ως ανεξάρτητο και κυ­ρίαρχο κράτος, χωρίς οποιουσδήποτε περιορισμούς ή παρεμβάσεις τρίτων κρατών. Στο πλαίσιο αυτό, η κα­τάργηση της Συνθήκης Εγγυήσεως και Συμμαχίας του 1960 είναι επιβεβλημένη, καθώς επίσης και η ενεργός συμμετοχή της Κύπρου στην αρχιτεκτονική ασφαλείας της Ευρωατλαντικής κοινότητας, χωρίς εξαιρέσεις και περιορισμούς. Στο πλαίσιο αυτό, η Κύπρος θα πρέπει να διατηρήσει τις καλές της σχέσεις τόσο με τα γειτο­νικά της κράτη όσο και με την Ρωσσία.

Σε έναν τέτοιο σχεδιασμό ασφαλείας, αναδύονται κοινά συμφέροντα και μια κατάσταση αμοιβαίου οφέ­λους για τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου, την ΕΕ, το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και την Ρωσσία.

Η ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο δημιούργησε πρωτόγνωρα ιστο­ρικά δεδομένα στην περιοχή και προκάλεσε εξελίξεις και προκλήσεις. Κάθε κράτος επιδιώκει την διασφάλι­ση των συμφερόντων του. Στο πλαίσιο των εξελίξεων των τελευταίων πέντε ετών, φαίνεται να αναδύεται μια κοινότητα ανοχής και συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο, με επίκεντρο την ενεργειακή, καθώς και την περιφερειακή ασφάλεια. Μέσα σε αυτήν την συγκυρία, η Κυπριακή Δημοκρατία, τόσο σε κρατικό όσο και σε διμερές και πολυμερές επίπεδο, μπορεί να αυξήσει τους συντελεστές ισχύος της και να δημιουργήσει νέα δεδο­μένα προς όφελός της.

* Ο Γιώργος Κέντας είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Διακυβέρνησης στο πανεπιστήμιο Λευκωσίας και συγγραφέας του βιβλίου Η ασφάλεια στο πλαίσιο λύσης του Κυπριακού: η διεθνής διάσταση [εκδόσεις Λιβάνης, 2013].