Γεωπολιτική και Δίκαιο: Περίπτωση ερντογανικού αναθεωρητισμού

Νέα Κρήτη

Λέγω συχνά, κάνοντας δηλητηριώδες χιούμορ, ότι: «Διεθνές Δίκαιο καλείται το συμφέρον μας, εφοδιασμένο με στρατό, Ναυτικό και Αεροπορία».Τα εμπρηστικά λεχθέντα εσχάτως από τον κο Ερντογάν είναι γνωστά. Και δεν εκπλήτουν τους αναγνώστες των επιστημονικών πονημάτων του εκπαραθυρωθέντος από τον Ερντογάν, αλλά μονίμως ιδεολογικώς παρόντος, Καθηγητού Κου Νταβούτογλου εις το πόνημά τουStratejik derinlik. Türkiyie'nin uluslararası konumu (Στρατηγικό Βάθος. Η διεθνής θέση της Τουρκίας,¹2001).

Του Ι.Θ. Μάζη*

Για τον Νταβούτογλου ο «βαλκανικός άξων» και ο «άξων Μεσοποταμίας-Βασόρας» ο οποίος χαρακτηρίζεται, κατά την ιμπεριαλιστική μυθοπλαστική άποψίν του, από «τουρκικούς πληθυσμούς» αλλά και ο «άξων Κύπρου-Μέσης Ανατολής-Ευρασίας» ο οποίος επίσης κατ' αυτόν αποτελούν ισλαμικού πολιτισμικού υποβάθρου οθωμανικούς «ζωτικούς χώρους», αποτελούν απόλυτη προτεραιότητα για την νεο-οθωμανική Τουρκία, η οποία αναζητά και αυτή (κατά την θεμελιώδη φράση του φον Μπύλοβ υιθετηθείσα από τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β', που εδήλωσε την έναρξη της αποικιοκρατικής πολιτικής της Γερμανίας και οδήγησε τελικώς στον Ναζισμό), μια «θέση στον ήλιο»! Άλλωστε η σχέσις της νεοτουρκικής και μετέπειτα κεμαλιστικής Τουρκίας με τον ναζισμό, υπήρξε γνωστή και θρυλική. Ας θυμίσουμε απλώς εκείνη την θρυλική φράση του Ράινχαρντ Xάϊντριχ (SS-Obergruppenführer) που ακούστηκε στην σατανική σύναξη των ναζιστών γερμανών ηγετών στο Bερολίνο, στην Grossen Wannsee Villa, την 20η Ιανουαρίου του 1942, όταν επεξεργάζοντο την «Τελική Λύση του Ιουδαϊκού Ζητήματος» (Εndlösung der Judenfrage), το εβραϊκό δηλαδή ολοκαύτωμα: «ποιός θυμάται τους Αρμένιους;». Ο ναζί αρχιεγκληματίας, εννούσε την γενοκτονία των Αρμενίων (1915) από το νεοτουρκικό κίνημα στην ισχύουσα εισέτι Οθωμανική Αυτοκρατορία του «Χαλίφου του Ισλάμ», Abdülhamid του Β' (1842-1918) που είχε μείνει, μέχρι τότε, αλλά και μέχρι σήμερα, ατιμώρητο διεθνές έγκλημα.

Ο νέος ονειρωξικός «Χαλίφης» της Αγκύρας, σκέπτεται και πάλιν πονηρά. Προσπαθεί με τα λεγόμενά του προς στιγμήν, να θέσει τους όρους για την εκβιαστική προσφυγή της Τουρκίας στην Σύμβαση της Βιέννης του 1969, περί δικαίου των Συνθηκών, και να προωθήσει την άποψη ότι οι αντικειμενικές συνθήκες οι ισχύουσες κατά την περίοδο της υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης, δεν ισχύουν σήμερα άρα θα πρέπει και η συνθήκη να τροποποιηθεί, και όχι να καταργηθεί! Σε αυτό του το εγχείρημα, απολύτως ασταθές νομικώς, πιστεύει ότι θα τον βοηθήσουν τρία βασικά γεωστρατηγικά εργαλεία-εκβιασμοί: 1) ο εκβιασμός της εξαπολύσεως των μεταναστευτικών ροών προς την ΕΕ μέσω Ελλάδος 2) ο εκβιασμός της Ουάσιγκτον μέσω του πλήρους προσεταιρισμού της Μόσχας από την Άγκυρα και 3) ο εκβιασμός του ΝΑΤΟ μέσω της θερμής απειλής της Τουρκίας στο Αιγαίο άρα της διαρρήξεως της Ν/Α πτέρυγος του ΝΑΤΟ και της θέσεως εν αμφιβόλω της θέσεως της Θράκης μέσω του τουρκοισλαμικού νεοθωμανικού εξεγερσιακού ιμπεριαλιστικού μηχανισμού. Ο Πούτιν δεν δείχνει να αντιδρά εισέτι στις προφανείς αυτές βλέψεις του Ερντογάν, διότι εξυπηρετούν τον υβριδικό του πόλεμο κατά του ΝΑΤΟ και της εχθρικής, ψυχροπολεμικής εις βάρος του, Ουάσιγκτον.

Ας εξετάσομε όμως πρώτιστα το νομικό πλαίσιο που ελπίζει να χρησιμοποιήσει κατά τις ισλαμοναζιστικές επιθυμίες του «ο Χαλίφης». Κατ' αρχάς, είναι δέον να υπογραμμίσομε οτι, όντως, η Τουρκία δεν συμπεριλαμβάνεται στις χώρες που έχουν υπογράψει τη Σύμβαση της Βιέννης του 1969. Είναι όμως προφανές, ότι η όποια παραπομπή στις προβλέψεις της συγκεκριμένης Σύμβασης αφορώσα ειδικά το ζήτημα της συνθήκης της Λωζάννης (1923) δεν πρέπει να αναγιγνώσκεται με όρους τυπικής/συμβατικής νομικής εφαρμογής της εκ μέρους της ερντογανικής Τουρκίας, αλλά ευρύτερα.

Εκθέτω ενδεικτικά κάποιους σημαντικούς λόγους:

1. Η μνεία που έγινε στην συγκεκριμένη συνέντευξη στο «πλαίσιο της Βιέννης» και στις συγκεκριμένες προβλέψεις που αφορούν τους λόγους «λύσης» μιας διεθνούς Σύμβασης, έγινε προκειμένου να τεθεί σε ορθή ερμηνευτική βάση (τόσο νομικά/διεθνοδικαιϊκά, όσο και κυρίως γεωπολιτικά), η πρόσφατη δήλωση Έρντογάν περί της Λωζάννης, και ειδικά το τμήμα της που αφορά ειδικότερα στο χώρο του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου, αλλά και ευρύτερα  λέγοντας πως «ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν πως τα σύνορα του εθνικού συμβολαίου περιλαμβάνουν επίσης την Κύπρο, το Χαλέπι, τη Μουσούλη, το Αρμπίλ, το Κιρκούκ, το Μπατούμ, τη Θεσσαλονίκη, το Κίρτζαλι, τη Βάρνα και τα νησιά του Αιγαίου»).

2. Σημειώνεται ότι οι προκλητικές δηλώσεις του τούρκου προέδρου και των λοιπών θεσμικών και μη, τουρκικής προέλευσης πηγών, δεν εστίαζαν στο ότι η Λωζάννη έπρεπε να καταργηθεί, δηλ. να μην ισχύσει πλέον (όπως είχαν πλέον ήδη καθιερωθεί να διαβάζονται στα εγχώρια ΜΜΕ), αλλά στο ότι έπρεπε να «αναθεωρηθεί» ή να «επικαιροποιηθεί» δεόντως, με έναν νομικά - πολιτικά «αποδεκτό» τρόπο με βάση τις σύγχρονες τουρκικές γεωστρατηγικές επιδιώξεις στην περιοχή.

3. Ως γνωστόν, η Λωζάννη είναι μια πολυμερής διεθνής Συνθήκη, της οποίας «Μέρη» είναι, πέραν της Τουρκίας, και άλλα κράτη, που τυγχάνει να έχουν υπογράψει τη Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών (1969) και άρα δεσμεύονται και συμβατικά από τις προβλέψεις της. Πολλώ δε μάλλον, στο μέτρο που τινές εξ αυτών των προβλέψεων απηχούν και διεθνές έθιμο, και άρα έχουν ενισχυμένη ισχύ, ακόμη και μεταξύ των νομικών υποκειμένων του Διεθνούς Δικαίου και δη κρατών που δεν την έχουν υπογράψει.

4. Σημειώνεται ότι η Λωζάννη, ως συμβατικό κείμενο πολυμερούς συμφωνίας ειρήνης, δεν περιέχει ρητές προβλέψεις για λύση, ή τερματισμό της, ή ακόμη και για αποχώρηση ενός ή περισσότερων εκ των συμβαλλόμενων κρατών που την υπέγραψαν. Ούτε και για αναστολή εφαρμογής της με τη συναίνεση ή την επιμέρους συμφωνία κάποιων εκ των Μερών. Διατρέχοντας απλά το κείμενο της Συνθήκης της Λωζάννης (πάντα με γνώμονα τις σχετικές προβλέψεις της Βιέννης) διαπιστώνεται ότι κάθε άλλο παρά συντρέχουν συμβατικές προβλέψεις ως διέξοδοι «λύσης» της Συμφωνίας (βλ. Άρθρα 56, 57 και 58 της Σύμβασης της Βιέννης), ή ότι έχει βάση η προοπτική συνάψεως μιας νέας - διαδόχου συνθήκης η οποία θα την υποκαθιστά πλήρως (άρθρο 59 Βιέννης), μια προοπτική γεωπολιτικά απολύτως απίθανη στην παρούσα συγκυρία. Για την πληρότητα της ενημερώσεως, γενικώς σημειώνεται ότι - θεωρητικά και μόνον- είναι πιθανή/δυνατή η μόνιμη αναστολή του πλαισίου της Λωζάννης λόγω αδυναμίας εκτέλεσης/εφαρμογής των προβλέψεών της (άρθρο 61), ή πρακτικά είναι δυνατή η «αναστολή της εφαρμογής της ή η λήξις της» μόνον δια της de facto παραβίασής της (άρθρο 60).

5. (Ορθο)λογικά λοιπόν βασίμως τεκμαίρεται οτι, η μόνη ρεαλιστικά πιθανή δυνατότητα πολιτικά αποδεκτής «παράκαμψης» του πλαισίου της Λωζάννης (μέσω των δηλώσεων Ερντογάν) είναι η επίκληση των προβλέψεων του άρθρου 62 αυτής, δηλαδή της ρήτρας περί της «θεμελιώδους αλλαγής των περιστάσεων» («Fundamental change of circumstances») από την χρονική περίοδο της συνάψεώς της. Ο ευρύτερα και αόριστα πολιτικός όμως χαρακτήρας των εν λόγω δηλώσεων, οι οποίες τουλάχιστον προς το παρόν δεν ακολουθήθηκαν από συγκεκριμένες διπλωματικές ενέργειες που θίγουν ουσιαστικά το πλαίσιο της Λωζάννης με τη δέουσα νομική αιτιολόγηση και τεκμηρίωση, καθιστά σκόπιμη την ανάγνωση τους από την πολιτική/γεωπολιτική και όχι την στενά νομική τους ερμηνευτική σκοπιά.

6. Έτσι, το ανωτέρω εν προκειμένω «πολιτικού» χαρακτήρα «αναθεωρητικό» επιχείρημα κατά του πλαισίου της Λωζάννης (όπως αυτό τέθηκε από τις δηλώσεις Ερντογάν), που θεωρητικά συμπεριλαμβάνεται ως συμβατική νομική πρόνοια στο κείμενο της Βιέννης, μπορεί να εφαρμοστεί όταν και μόνον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του συναφούς άρθρου, αφού βέβαια τύχει βάσιμης επίκλησης από κράτη Μέρη της Σύμβασης του 1969, αλλά και από τρίτα κράτη, στο μέτρο που είναι ευρύτερα αποδεκτός ο εθιμικός χαρακτήρας της εν λόγω νόρμας.

Από όσο είναι μέχρι τώρα γνωστό, τέτοια αμιγώς νομική επίκληση δεν έχει λάβει χώρα εκ μέρους του τουρκικού ισλαμιστικού καθεστώτος. Αν όμως συμβεί 1ον) θα πλήξει καίρια όλα τα επιβιώσαντα ερείσματα τού κεμαλικού κατεστημένου στην Τουρκία και το συναφή τους υπαρξιακό μύθο, πράγμα που επιθυμεί σφόδρα «ο Χαλίφης» 2) θα κλυδώνιζε επικίνδυνα το status quo σε μια σειρά άλλων συνοριακών ρυθμίσεων ολόγυρα της τουρκικής παραμεθορίου (Μοσούλη, Κιρκούκ, Χαλέπι, Αφρίν στη Συρία) πράγμα που επιθυμεί ο Ερντογάν, συμφώνως προς τον τουρκικό «εθνικόν όρκο».

Πιστεύει ο Ερντογάν, ότι χρησιμοποιώντας και τα τρία προαναφερθέντα γεωστρατηγικά του εργαλεία εκβιασμού, θα τον στηρίξουν για την επιτυχία των εγχειρημάτων του. Όλα είναι δυνατά από μια κλινική περίπτωση, όπως ο ισλαμοναζιστής Ερντογάν ο οποίος αγωνίζεται κυρίως να διασώσει το κεφάλι του, παρά τον λαό του...

*Ο κ. Ι. Θ. Μάζης, είναι Καθηγητής Γεωπολιτικής Θεωρίας, Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών