Είναι ο Σύριζα η Νέα Δεξιά ενός δυναστικού κράτους;

Κοσμοσύστημα

Στο βιβλίο περιγράφω όλη την πορεία της Αριστεράς στο διεθνές πεδίο με αιχμή τη συριζαία Αριστερά πριν και κατά τη θητεία της στα κυβερνητικά έδρανα, που οδήγησε στο απόλυτο ξεγύμνωμά της. Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν / LIFO Πηγή: www.lifo.gr

Ζούμε το τέλος των βεβαιοτήτων;

Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 έχει τελειώσει η εποχή των βεβαιοτήτων. Από τότε διαφάνηκε ότι η ανθρωπότητα εισερχόταν σε μια νέα εποχή, αφού η εποχή της μετάβασης από τη φεουδαρχία στις κοινωνίες με πρώιμη μεν πλην όμως ελευθερία είχε παγιωθεί. Μέχρι τότε όλα γίνονταν  μέσα στο κράτος, εκεί συναντιόταν η κοινωνία της εργασίας με την αστική τάξη. Οι μεν κατείχαν το οικονομικό σύστημα, οι δε ήταν μεν ιδιώτες, διέθεταν όμως μέσω του δικαιώματος της εξωθεσμικής δράσης (λχ της απεργίας, της διαδήλωσης κλπ) τη δυνατότητα να πιέζουν για να αντλήσουν κάποια οφέλη για τον εαυτό τους. Κάπου στο ενδιάμεσο τα βρίσκανε και δημιουργούνταν οι όροι της συνοχής, άρα και μια σχετική ικανοποίηση και των δύο. Σταδιακά, όμως η οικονομία αισθάνθηκε να μην την χωρά το κράτος, επιδίωξε την χειραφέτησή της από το κράτος με την βοήθεια της τεχνολογίας, και διεκδίκησε το δικαίωμα να επιχειρεί στο σύνολο του πλανήτη. Παλαιότερα, όταν η οικονομία είχε ως κύριο πεδίο δράσης το κράτος, επιδιωκόταν η προστασία της από τον εξωτερικό ανταγωνισμό. Θυμηθείτε την κόκα κόλα που δεν έμπαινε στην Ελλάδα επειδή υπήρχε το Ταμ – Ταμ του Φιξ. Στη νέα εποχή που εισήλθαμε, αυτό τελείωσε και πλέον η οικονομία κινείται διακρατικά, χωρίς να ενδιαφέρεται για την κοινωνική συνοχή. Ο ηγεμόνας αυτής της νέας οικονομικής εποχής άλλαξε επίσης. Από την βιομηχανική βασικά αστική τάξη περάσαμε στην χρηματοπιστωτική και εμπορευματική ηγεσία. Το νέο αυτό περιβάλλον, σου επιτρέπει να παράγεις στην Κίνα ένα προϊόν με πέντε ευρώ και να το πουλάς, ενθυλακώνοντας την υπεραξία, τρακόσια ευρώ στην Ευρώπη. Συγχρόνως ο νέος αυτός ηγεμόνας έχει επιδοθεί στην παραγωγή νομιζομένου χρήματος, το οποίο δεν αντιστοιχείται με την παραγωγή. Αυτό έχει μεταβάλει τους συσχετισμούς. Πρώτη βεβαιότητα που διαλύθηκε, είναι το γεγονός ότι είτε διαδηλώσεις είτε  απεργήσεις,  το μόνο που θα πετύχεις είναι να βλάψεις κάποια μέλη της κοινωνίας (τους μετακινουμένους, τους καταστηματάρχες κλπ) όχι όμως και τις αγορές και την εξουσία που μετεβλήθη σε Ομηρό τους. Στο μεταξύ όμως οι κοινωνίες χειραφετήθηκαν, έπαψαν να εναρμονίζονται οι κοινωνικές ομάδες με τις ιδεολογίες και εδώ παρατηρούμε το τέλος μιας άλλης βεβαιότητας, του τέλους των διαφορών σε θεμελιώδη ζητήματα, μεταξύ αριστεράς και δεξιάς, φιλελευθερισμού και σοσιαλισμού.  Είναι οφθαλμοφανές ότι η αριστερά δεν έχει σε τίποτα να διαφοροποιηθεί από τις δυνάμεις της δεξιάς: συμφωνούν στο πολιτικό σύστημα, στις θεμελιώδεις πολιτικές, στην αισθητική του πολιτεύεσθαι, στο σκοπό της πολιτικής, στην ανάγκη οι κοινωνίες να παραμείνουν στην ιδιωτεία.

Σήμερα δηλαδή, δεν θεωρείτε ότι υπάρχει δεξιά ή αριστερά;

Σε τίποτε απολύτως. Πρέπει να πω ότι ποτέ δεν διέφεραν παρά μόνον ως προς το κοινωνικό τους ακροατήριο. Οι μεν υποστήριζαν τις αστικές δυνάμεις, οι δεν τις δυνάμεις της εργασίας. Εκεί όπου η Αριστερά επιχείρησε να διαφοροποιηθεί ήταν στο ποιος θα κατείχε το οικονομικό σύστημα: ο ιδιώτης ή το κράτος. Ως προς τη φύση όμως του συστήματος, ως προς τη σχέση μεταξύ οικονομικού συστήματος και κοινωνίας της εργασίας ή μεταξύ πολιτικού συστήματος και κοινωνίας των πολιτών, δεν διαφοροποιήθηκαν ποτέ στο παραμικρό. Και οι δύο συμφωνούν η κοινωνία να μην μετέχει στο σύστημα. Αφότου κατέρρευσε ο υπαρκτός σοσιαλισμός έπαψε να υπάρχει διαφορά και στις πολιτικές τους. Η κοινωνική ευαισθησία αφορά τις εκάστοτε δυνάμεις της αντιπολίτευσης, συναντώνται όμως στο πολιτεύεσθαι όταν ανέρχονται στην εξουσία. Ζητούμενο για Δεξιά και Αριστερά είναι η νομή της εξουσίας, όχι η συνάντησή τους με την κοινωνία, ή έστω με τους κοινωνικούς πελάτες τους. Συνομιλητές της Δεξιάς όπως και της Αριστεράς, κατά την άσκηση της εξουσίας είναι οι αγορές και οι συγκατανευσιφάγοι εραστές του κρατικού πρυτανείου από το οποίο σιτίζονται.

Η αλλαγή του εκλογικού νόμου που φέρνει ο ΣΥΡΙΖΑ με απλή αναλογική και ψήφο στα 17 είναι αριστερή πολιτική;

Γιατί είναι αριστερή η απλή αναλογική; Αλλάζει σε κάτι τη σχέση κοινωνίας και πολιτικής; Φέρνει την κοινωνία εγγύτερα στη διαδικασία λήψεως των αποφάσεων; Ή μήπως η κυβέρνηση που θα προκύψει από την απλή αναλογική θα είναι πιο κοντά στα συμφέροντα και στη βούληση της κοινωνίας; Ακόμη και με αφετηρία το αδιαμφισβήτητο αυτό δεδομένο, με την απλή αναλογική θα συμβεί η κομματική νομενκλατούρα να αποκτήσει μεγαλύτερη αποστασιοποίηση από την βούληση του εκλογικού σώματος. Διότι με την λεγόμενη ενισχυμένη αναλογική το εκλογικό σώμα γνωρίζει ποιος θα τον κυβερνήσει. Το κόμμα που πρώτευσε στις εκλογές κι ας μην κατέχει την απόλυτη πλειοψηφία. Με την απλή αναλογική αντιθέτως «εξουσιοδοτούνται» τα κόμματα να συναλλαγούν μεταξύ τους και να προκύψει εντέλει μια άλλη πλειοψηφία από κόμματα που αποδοκιμάσθηκαν εντελώς από το εκλογικό σώμα. Τι είναι αλήθεια αυτή η ιστορία που θεωρεί ότι η κομματική νομενκλατούρα γνωρίζει καλύτερα τι θέλει και τι όχι η κοινωνία, τι την συμφέρει και τι όχι, και μάλιστα με δικαίωμα να αντιπαρέρχεται ακόμη και την καθολική της αντίθεση; Η Αριστερά γενικώς αγκάλιασε την απλή αναλογική διότι ήθελε να αντιποιηθεί την βούληση της κοινωνίας, η οποία την είχε καθηλώσει στην έσχατη μειοψηφία, προκειμένου να μεταλάβει της εξουσίας. Η Συριζαία Αριστερά στην εξουσία θυμήθηκε την απλή αναλογική μετά από δύο εκλογικές αναμετρήσεις, μόνο και μόνο επειδή διαβλέπει ότι στις επόμενες εκλογές δεν θα είναι πρώτο κόμμα. Είναι τόσο κυνική και πειναλέα της εξουσίας, που δεν διστάζει να επαναφέρει το 1989 στην επικαιρότητα έτσι ώστε να εμποδίσει την αποδοκιμασία της από το εκλογικό σώμα. Κατά τούτο, η επίκληση της απλής αναλογικής τώρα είναι βαθιά αντιδραστική πράξη. Πρώτον διότι συνιστά προσπάθεια μεθάρμοσης της πολιτικής ατζέντας και δεύτερον επειδή επιχειρεί να παραχαράξει το ερχόμενο αρνητικό γι’αυτήν εκλογικό αποτέλεσμα. Οπωσδήποτε όμως το εκλογικό αποτέλεσμα όπως και αν μαγειρευτεί –με απλή ή με ενισχυμένη αναλογική-  δεν είναι αυτό που αποφασίζει για το περιεχόμενο της πολιτικής, αλλά για το ποιο ή ποια κόμματα θα είναι νομείς του κράτους. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση δεν θίγεται η ουσία του πράγματος. Εντολέας και εντολοδόχος θα είναι η κομματική νομενκλατούρα. Μπορώ επίσης να σας διαβεβαιώσω ότι η συνάντηση περισσοτέρων κομμάτων στην εξουσία είναι περισσότερο επιβαρυντική για την κοινωνία, διότι οι πολλοί νομείς του κράτους έχουν πολύ περισσότερα «στόματα» να ικανοποιήσουν. Η εμπειρία της συγκυβέρνησης και της οικουμενικής του 1989 είναι παραδειγματική. Η απλή αναλογική το μόνο που καταφέρνει είναι να οδηγήσει τα κόμματα σε ένα μαγείρεμα, σε μια διαπλοκή ανταλλακτική, ενώ θα συμβεί να κυβερνούν κόμματα που θα έχουν αποδοκιμασθεί ουσιαστικά από το εκλογικό σώμα.

Για το άλλο θέμα του εκλογικού νόμου, την ψήφο στα 17, είναι για την ακρίβεια  ψήφος στα 16. Ο νέος των δεκαέξι ετών δεν έχει τα στοιχεία της ζωής που θα του επιτρέψουν να ψηφίσει υπεύθυνα. Ούτως ή άλλως βέβαια το ζήτημα αυτό έχει μικρή σημασία, διότι και οι ώριμοι ηλικιακά πολίτες αυτό που κάνουν είναι να επιλέγουν τους δυνάστες τους. Δεν περνάει από το νου τους η σκέψη να ανακτήσουν την πολιτική τους ευθύνη. Σε επίπεδο σημειολογίας του πράγματος ωστόσο διαπιστώνουμε ότι η πρεμούρα να δοθεί ψήφος στους δεκαεξάρηδες, υπαγορεύεται όχι από «δημοκρατική» ευαισθησία, αλλά από την εκλογική αριθμητική. Γι αυτό και δεν αγγίζεται το ζήτημα της ψήφου στους Έλληνες της διασποράς ή στα 500.000 άτομα που εξορίσθηκαν στην διάρκεια της κρίσης. Άκουσα υπουργό να λέει ότι δεν είναι ώριμο. Ξέρετε γιατί; Διότι, αυτοί οι άνθρωποι είναι έξω από το κύκλωμα της χειραγώγησης των κομμάτων, δεν είναι ελέγξιμοι και είναι αστάθμητοι κομματικά. Κυρίως όμως, στην παρούσα συγκυρία είναι απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ. 

«Η Συριζαία αριστερά είναι η νέα δεξιά», όπως τιτλοφορείται και το βιβλίο σας;

Στο βιβλίο περιγράφω όλη την πορεία της αριστεράς στο διεθνές πεδίο με αιχμή την Συριζαία Αριστερά πριν και κατά την θητεία της στα κυβερνητικά έδρανα, που οδήγησε στο απόλυτο ξεγύμνωμά της. Το πρόβλημα είναι ότι η αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ αποδείχθηκε η πιο αντιδραστική δύναμη που απαντάται στον ελληνικό χώρο. Και αυτό βέβαια εξ αρχής, δηλαδή πολύ πριν ανέλθει στην εξουσία. Μια αντιδραστική λογική που την κληρονόμησε άλλωστε από το περίφημο ΚΚΕεσωτερικού και άλλα παράριζα του χώρου. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι όχι μόνο εγκλιματίστηκε στην νομή της εξουσίας πολύ σύντομα, αλλά και δεν έχει τίποτε απολύτως να πει που να σχετίζεται όχι μόν με την Αριστερά αλλά και με τα συμφέροντα της χώρας. Δεν κρύβει καθόλου την απέχθειά της προς την κοινωνία και έχει βαλθεί να μεταβάλει τη χώρα σε χώρο, σε ένα είδος χωματερής του παγκόσμιου καπισταλισμού/ιμπεριαλισμού.  Ποτέ καμία πολιτική δύναμη μετά τον 19^ο αιώνα δεν ανέλαβε με τόσο πάθος εργολαβικά να υπηρετήσει και να νομιμοποιήσει την κομματοκρατία και το παράγωγό της, το δυναστικό κράτος. Είναι τυχαίο ότι αυτοί οι τύποι που μας κυβερνούν έζησαν τον βίο τους ως παράσιτα στους σκοτεινούς προθαλάμους της διαπλοκής και ως παράσιτα του κράτους; Με τη σφραγίδα κάποιας υπεργολαβικής εταιρίας στο χέρι έτοιμοι να την ανταλλάξουν, Ή που χρησιμοποίησαν, άχρηστοι και επαγγελματίες τεμπέληδες καθώς ήσαν,  το κόμμα για να καταλάβουν θέσεις δίκην παρασίτων στους θεσμούς του κράτους; Αυτό το φαινόμενο του παρασιτισμού διακινούν και ως εξουσία με εργοδότη τους με τον άκρατο νεοφιλελευθερισμό. Εξού και καταπολεμούν εμμονικά κάθε έννοια κοινωνικής συλλογικότητας, προβάλλουν το σκοπό των αγορών ως τυπικές θεραπαινίδες και διακινούν την ιδεολογία της πλήρους υποτέλειας στον ηγεμόνα. Το και χειρότερο είναι ότι καλλιεργούν την απαξίωση κάθε επιχειρήματος που αναφέρεται στο συμφέρον της χώρας και στη βούληση της κοινωνίας, με τον ιταμό αντίλογο ότι είναι ακροδεξιός, ενώ όποιος δεν αντιδρά ως μέρος του κομματικού σωλήνα, θεωρείται όχλος. Μέχρι τώρα ξέραμε ότι το αν είναι κάποιος προοδευτικός ή όχι κρίνεται από το πώς αντιμετωπίζει την κοινωνία η οποία τον έφερε στην εξουσία και όχι από παράπλευρα φαινόμενα που ανάγονται στη διεθνή σφαίρα. Η Συριζαία Αριστερά διατείνεται ότι η συνάφεια προς την βούληση και το συμφέρον της κοινωνίας δεν αποτελεί προοδευτική επιλογή διότι προφανώς η «πλειοψηφία» λειτουργεί δυνάμει ως απειλή των δικαιωμάτων. Αυτοί ξέρουν όχι η κοινωνία. Αυτοί είναι ο δίαυλος που συνδέει την κοινωνία με την πρόοδο, που την διασώζουν από τις κακές της σκέψεις!...   

Έχετε πει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ μεταβλήθηκε σε λογιστή της Τρόϊκας;

Οφθαλμοφανώς και αναντιλέκτως ναι. Το είχα επισημάνει πολύπριν ανέλθει στην εξουσία και εξηγήσει γιατί θα οδηγούσε τη χώρα στην καταστροφή. Το πρόβλημα είναι ότι είναι τόσο πωρωμένη η ηγεσία του που δεν θέλει καν να ακούσει τη φωνή της λογικής, προς το συμφέρον της. Παρόλο που ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελείται από πρόσωπα που βρίσκονταν πολλά χρόνια στους χώρους της πολιτικής, είναι ξεκάθαρο ότι δεν γνώριζαν ούτε τις ανάγκες του κράτους ούτε τι διεθνείς  συσχετισμοί επικρατούν. Η άγνοια και η ιδιοτέλεια τους οδήγησαν σε ένα αδιέξοδο, σε μια ήττα, καταναλώνοντας πλήρως και το εθνικό κεφάλαιο. Διότι δεν πιστεύουν σ’αυτό. Επίσης, έχουν ήδη ομολογήσει, χωρίς περιστροφές, ότι δεν έχουν την παραμικρή πρόθεση ώστε να άρουν τα αίτια των Μνημονίων. Υπάρχει κανένα σχέδιο για την Δημόσια Διοίκηση, την Δικαιοσύνη ή την καταπολέμηση της διαφθοράς; Δεν έχουν ακόμη καταργήσει το νόμο περί μη ευθύνης των υπουργών. Έχουν αναδειχθεί σε μεγάλους λάτρες των εξεταστικών πλυντηρίων, της παροχής προστασίας/ασυλίας σε κάθε είδους παραβατικές συμπεριφορές των βουλευτών και της διασφάλισης των φαραωνικών προνομίων τους.  Όλα αυτά, εάν δεν τα καλύπτουν με τον τρόπο της ύβρεως, τα παραπέμπουν με την πονηρή τους φύση  στην αναθεώρηση του Συντάγματος, δηλαδή στο μακρινό μέλλον. Η Βουλή εξακολουθεί να λειτουργεί παραδειγματικά ως καθαρτήριο για όλες τις ανομίες που διαπράττουν και ως καταγώγιο νομιμοποίησης της εξάρτησης. Θεωρούν το κράτος λάφυρο, που δεν οφείλει να αλλάξει στο παραμικρό. Έτσι όταν κάτι δεν πηγαίνει καλά ή τους διαφεύγει ψηφίζουν έναν νέο νόμο, για να δείξουν ότι κάτι κάνουν ή για ελέγξουν τον πολίτη, αναγκάζοντάς τον να ζητήσει προστασία. Αισθάνονται τους εαυτούς τους ως κατακτητές και τελικά η χώρα βρίσκεται σε ένα καθεστώς διπλής κατοχής, εσωτερικής και εξωτερικής.

Μιλάτε για την βούληση της κοινωνίας. Πέρυσι και φέτος πραγματοποιήθηκαν δύο δημοψηφίσματα σε Ελλάδα και Βρετανία. Αποτελούν την καθαρή έκφραση της κοινωνίας;

Το δημοψήφισμα δεν είναι αυτό που διατυμπανίζουν μερικοί ανόητοι και ευφάνταστοι, η έκφραση της άμεσης δημοκρατίας. Είναι συμβατός θεσμός της μοναρχευομένης ολιγαρχίας που ζούμε. Γι αυτό και έχει υιοθετηθεί. Ο Σούλτς, είναι ειλικρινής και αληθινός όταν λέει ότι ‘δεν είθισται να αποφασίζουν οι κοινωνίες στην Ευρώπη’. Αυτό που είναι εφικτό με  το δημοψήφισμα ωστόσο είναι ότι μέσα σε ένα κύκλο γενικευμένης αμφισβήτησης της Ευρώπης μπορεί να οδηγήσει στο να χαθεί ο έλεγχος και να αναπτυχθεί  μια νέα δυναμική. Το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να παραγάγει όμως και η εκλογή ενός ακροδεξιού κόμματος όπως της Λεπέν στη Γαλλία. Δεν σημαίνει ότι η εκλογή της καταξιώνει την  δημοκρατία. Το ζήτημα είναι ότι το ελληνικό και το βρετανικό δημοψήφισμα ομολογούν ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο απουσιάζει παντελώς η κοινωνία από την πολιτική διαδικασία και πως κάθε διαμαρτυρία γράφεται στα παλαιότερα των υποδημάτων τους. Μετά την ανάδειξη της Γερμανίας σε υπερδύναμη της πολιτικής Ευρώπης έπαψαν να παράγονται συναινέσεις, συμβιβασμοί, άρα έχει εκλείψει και η ισορροπία στην κορυφή. Η πραγματικότητα των αγορών οδηγεί σε ακραίες καταστάσεις τις κοινωνίες και σε βίαιες αντιδράσεις. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι μέσα σε αυτό πλαίσιο, το πρόβλημα δεν είναι οικονομικό αλλά βαθιά πολιτικό. Η μεν οικονομία μετασχηματίστηκε και έχει μεταβεί στο πλανητικό μέλλον, αξιοποιώντας την τεχνολογία της επικοινωνίας, ενώ η πολιτική και οι κοινωνίες έχουν παραμείνει δέσμιες του απώτερου παρελθόντος.

Έχετε διατελέσει Πρόεδρος της ΕΡΤ, υφυπουργός Τύπου και δημιουργήσατε το Ε.Σ.Ρ.  Το νόμο για τις τηλεοπτικές άδειες πως τον σχολιάζετε;

Είναι λάθος να περιορίζουν  τον αριθμό των καναλιών για να ελέγξουν  με αυτό τον τρόπο το σύστημα. Θα έπρεπε να θέσουν τους κανόνες και το ελεγκτικό πλαίσιο της δημόσιας λειτουργίας τους και να αφήσουν το πεδίο ελεύθερο και όποιο κανάλι αντέξει, καλώς Όποιο αποδειχθεί ότι δεν έχει την οικονομική δυνατότητα ή δεν πληρεί τους όρους, να κλείσει. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι τα ΜΜΕ έχουν οργανωθεί ως επιχειρήσεις τη στιγμή που διαχειρίζονται αγαθά που υποστασιοποιούν την ίδια την κοινωνία. Τα ΜΜΕ παράγουν πολιτική, δεν γίνεται να αντιμετωπίζουν την πολιτική ως προϊόν. Δεν συνεκτιμούν ότι η πολιτική είναι ο δημόσιος χώρος  μιας χώρας. Έτσι, ο ιδιοκτήτης δημόσιος ή ιδιωτικός, γίνεται ιδιοκτήτης της πολιτικής και την επεξεργάζεται κατά βούληση. Και επειδή θα πρέπει να έχει κέρδος, την μετατρέπει σε προϊόν. Η πολιτική ως δημόσιος χώρος προϋποθέτει και απευθύνεται στον πολίτη, η πολιτική όμως ως προϊόν, επεξεργασμένο κατά βούληση, μεταβάλει τον πολίτη σε καταναλωτή.  Ο τηλεκράτορας αποφασίζει ποιος θα κυβερνήσει, ποιον θα γελοιοποιήσει και ποιον όχι, σε ποιον θα ασκήσει λογοκρισία και σε ποιον όχι. Πρέπει λοιπόν να υπάρξουν κριτήρια και ο πλουραλισμός δεν διαφαίνεται από τα πολλά κανάλια, αλλά από την πλουραλιστική λειτουργία κάθε καναλιού. Θεωρώ ότι χρειάζεται να διαχωριστεί η λειτουργία του συστήματος από την ιδιοκτησία του μέσου. Είτε είναι η κομματάρχης ΕΡΤ είτε ο επιχειρηματίας, χρησιμοποιούν  την πολιτική για δικό τους  σκοπό και μετεξελίσσονται σε  φεουδάρχες. Ας θυμόμαστε ότι το μέσο παράγει πολιτική δεν διαμεσολαβεί την πολιτική.

Πρόσφατα, είπατε ότι η ελληνική κοινωνία έχει χάσει την αυτονομία της σκέψης της;

Η ελληνική κοινωνία μέχρι την απελευθέρωση της είχε μια πρωτογενή ύπαρξη. Το έθνος υπήρχε μέσω της πόλεως, του κοινού και εκφραζόταν πολιτικά ως μια κοινότητα πόλεων/κοινών. Η πατρίδα του κάθε Έλληνα ήταν το κοινό του. Η αυτονομία της σκέψης χάθηκε όταν εισήλθαμε στο νεοελληνικό κράτος, καθόσον αυτό λειτούργησε ως το όχημα για την ιδεολογική, πολιτική, οικονομική, πνευματική και κάθε είδους άλλη εξάρτηση από την ηγεμονεύουσα απολυταρχία. Η δημοκρατική συλλογικότητα καταργήθηκε, η οικουμενική αστική τάξη διαλύθηκε και έτσι έμειναν οι θεράποντες της κομματοκρατίας να κυβερνούν μόνοι, νεμόμενοι το κράτος και διαλεγόμενοι σε πολιτική βάση με τους καθέκατον πολίτες όχι με το σύνολο της κοινωνίας. Το πελατειακό κράτος είναι αποκλειστικό δημιούργημα της μετεπαναστατικής εποχής.  

Υπάρχει κάτι σήμερα που να σας δίνει ελπίδα;

Για την Ελλάδα, δεν μπορώ να πω ότι διακρίνω κάποια χαραμάδα ελπίδας, και ειδικά όσο η κοινωνία δεν αποφασίζει να ανακτήσει την πολιτική της κυριαρχία. Αισιόδοξα μηνύματα αισθάνομαι ότι βγαίνουν από τις εξελίξεις που διαγράφονται σήμερα στην δυτική πραγματικότητα. Δεν θα αργήσει η ημέρα που οι κοινωνίες θα συνειδητοποιήσουν το αυτονόητο. Ότι αν ερωτώντο για το μίγμα των πολιτικών αποφάσεων, το περιεχόμενό τους θα ήταν διαφορετικό. Ο σκοπός της πολιτικής δεν θα εστιασμένο στο συμφέρον των αγορών αλλά σε εκείνο των κοινωνιών. Η ευχή μου είναι η Ελλάδα να συνεχίζει να υπάρχει ως χώρα όταν οι δυτικές κοινωνίες θα έχουν εισέλθει στο μέλλον, για να ακολουθήσει.