Τουρκία: ο Μεγάλος Ασθενής

Νέα Πολιτική

του Γιώργου Γκινόπουλου*

Μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος στην γείτονα από ένα μέρος των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, μπορούμε να κάνουμε μερικές παρατηρήσεις στις τακτικού επιπέδου δράσεις των δύο μερών πριν, κατά την διάρκεια αλλά και μετά την νύχτα της απόπειρας κατά της τουρκικής κυβέρνησης. Μία από τις πρώτες είναι το γεγονός ότι ο τουρκικός στρατός απέτυχε για πρώτη φορά στην ιστορία του να πετύχει τους στόχους του κινήματός του εντός της Τουρκίας. Κατά το παρελθόν, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις επιχείρησαν και κατάφεραν να ανατρέψουν ή να  επαναπροσδιορίσουν πλήρως την πολιτική της τουρκικής κυβέρνησης πέντε φορές: το “δίδυμο” πραξικόπημα του 60-61,το 1971,  το 1980 με επιβολή “τεχνοκρατικής” κυβέρνησης, το 1993 με το λεγόμενο «συγκεκαλυμμένο πραξικόπημα» και την στιγμιαία παρέμβαση του στρατού το 1997.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι κάποια από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα που πρέπει να έχουν και  να διατηρήσουν μέχρι τέλους οι εκάστοτε πραξικοπηματίες είναι η άκρα μυστικότητα, η πρωτοβουλία κινήσεων και ο έλεγχος της πληροφόρησης. Αν χαθούν (κάτι που συνέβη στην περίπτωση αυτή) ο έλεγχος της κατάστασης τείνει προς τον αμυνόμενο. Ένα επιπλέον στοιχείο είναι το γεγονός ότι δύο φορές κατά το βράδυ της 15^ης Ιουλίου οι πραξικοπηματίες επιχείρησαν να προσεγγίσουν το σημείο που βρισκόταν ο Πρόεδρος της Τουρκίας αλλά δεν κατάφεραν να τον βρουν. Παρατηρήθηκε μια ολιγωρία αλλά και μη επαρκής συντονισμός της δράσης των κινηματιών κάτι που φάνηκε από το γεγονός ότι παρά της κατάληψη του δημοσιογραφικού οργανισμού TRT Haber δεν επιχειρήθηκε ταυτόχρονα δράση κατά του CNN Turk αλλά και των άλλων καναλιών. Επίσης, πρέπει να τονιστεί ότι η εκπομπή σήματος γίνεται από κεντρικά σημεία από όπου θα μπορούσαν ακαριαία όλες οι τηλεοπτικές συχνότητες να κοπούν  και να μείνει μόνο αυτή από την οποία θα εξέπεμπαν οι κινηματίες.

Μία ακόμη παρατήρηση είναι ότι οι μονάδες που συμμετείχαν στην απόπειρα, φάνηκε ότι είχαν σαφή εντολή να μην ανοίξουν πυρ κατά του πλήθους  σε περίπτωση μη συμμόρφωσης ενώ αιφνιδιάστηκαν όταν ήρθαν αντιμέτωποι με μεγάλους αριθμούς (κινητοποιημένων από τον κομματικό μηχανισμό του AKP σε μεγάλο βαθμό) πολιτών. Στην περίπτωση αυτή, όταν οι εγκέφαλοι της επιχείρησης στηρίζονται μόνο στην αιφνιδιαστική δράση (που απώλεσαν εξαρχής) αλλά και στην πεποίθηση ότι ο λαός δεν θα αντιδράσει ή τουλάχιστον δεν θα εναντιωθεί μαζικά, το μόνο που είχε να κάνει  ο Ερντογάν είναι να καλέσει τον λαό στους δρόμους  βάζοντας τον στρατό στο απόλυτο δίλημμα: “ή μαζικές απώλειες πολιτών ή υποχώρηση” και με μαθηματική ακρίβεια έγινε το δεύτερο.

Η Επόμενη μέρα 

Από εδώ και στο εξής, και ειδικά μετά από τις -μεγάλης κλίμακας- διώξεις στελεχών σε όλους τους σημαντικούς τομείς του κράτους αλλά και του ακαδημαϊκού κόσμουαναδύεται ένα οριζόντιο χάσμα  ανάμεσα στην τουρκική κοινωνία: από την μία οι συμπαθούντες του καθεστώτος και οι απογοητευμένοι κεμαλικοί, φιλελεύθεροι δυτικότροποι, “γκιουλενικοί” και οι εν γένει δυσαρεστημένοι. Επίσης, δημιουργείται και ένα κάθετο χάσμα μεταξύ της ηγεσίας της χώρας και όλων των υπολοίπων, με τον ηγετικό ιστό να εμφανίζει ξεκάθαρα πάγια χαρακτηριστικά αυταρχικών καθεστώτων σε σημείο πλέον που η Δύση δεν μπορεί να συνεχίσει να αγνοεί, προσπαθώντας μάταια να βρει διαύλους συνεννόησης για το Κυπριακό, τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας και Τουρκίας-ΗΠΑ. Μία ακόμη “λεπτομέρεια” είναι το γεγονός ότι διαφαίνεται μία τουλάχιστον ευκαιριακή σύμπραξη των κεμαλικών με την δομή του πρώην μέντορα του Ερντογάν, Γκουλέν κάτι που δείχνει ότι ο Ερντογάν δεν εμπνέει απλά μία ιδεολογία, αλλά καθιερώνει “ερντογκανισμό”, πράγμα που την τελευταία φορά που έγινε στην Ευρώπη ήταν επί Θάτσερ, με την προσωποποιημένη ιδεολογία αυτή οστόσο, να συνοδεύεται από ένα ανυπέρβλητο διχασμό εντός της τουρκικής κοινωνίας.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι η Δύση θα αρχίσει με πιο εμφανή τρόπο να θεωρεί την Τουρκία λιγότερο σαν έναν δύστροπο μεν, απαραίτητο δε, σύμμαχο όμως, αλλά σαν μία χώρα (και όχι απλά σαν μία απαραίτητη Τουρκία με ανεπιθύμητο ηγέτη) που είναι πλέον μέρος του προβλήματος και όχι δυνητικός φορέας λύσης.

Μία από τις πιο σοβαρές όσο και πιο συναρπαστικές μεταπτώσεις που θα αλλάξουν άρδην την θέση του Τούρκου εν γένει στην σύγχρονη Τουρκία αλλά και του τουρκικού στρατού είναι ότι καταρρίπτεται πανηγυρικά η περίοπτη θέση που είχαν οι  ένοπλες δυνάμεις στο συνειδητό-αλλά και στο φαντασιακό- του τουρκικού λαού. Το αήττητο του τουρκικού στρατού και το κύρος της στολής στα μάτια του Τούρκου πέθανε με την δημοσιοποίηση των εικόνων δεκάδων ημίγυμνων και δεμένων στρατιωτών, (με πολλούς Τούρκους πολίτες να συμμετέχουν στις συλλήψεις). Η εικόνα του στρατού σαν τον θεματοφύλακα της δημοκρατίας και της προόδου πέθανε μετά το αποτυχημένο κίνημα κατά του (κατά τα άλλα) δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου. Το βαθύ κεμαλικό κράτος δεν πέθανε μετά από τα χρόνια συλλήψεων και διώξεων στρατιωτικών αλλά όταν -μέρος- του τουρκικού λαού φάνηκε να λέει στα κανάλια: “ο στρατός στα στρατόπεδά του”.

Βρισκόμαστε σε ένα μικρό “τέλος της ιστορίας” για την Τουρκία -που όπως ακριβώς και με το έργο του Φουκουγίαμα μόνο τέλος δεν θα είναι- σε ένα σημείο καμπής και μάλιστα σε πολύ πυκνό “γεωπολιτικό χρόνο”. Το ολέθριο λάθος του Ερντογάν ήταν όταν μετέτρεψε κάποια εύλογα αντίποινα και μία σκληρή στάση έναντι των κινηματιών σε μαζικό πογκρόμ κατά  παντός μη ερντογανικού, δημιουργώντας τα μεγάλα χάσματα που αναφέραμε. Μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, φάνηκαν ανάγλυφα οι θεμελιώδεις αγεφύρωτες αντιθέσεις στο εσωτερικό της Τουρκιας σε πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο. Διαφορές, που μπορεί να φτάσουν μέχρι και τον κλονισμό της ακεραιότητας της Τουρκίας σαν εννιαίο κράτος. Όταν οι ηγεσίες της Δύσης θα πάψουν να περιμένουν το οτιδήποτε από την Τουρκία, κάτι το οποίο μπορεί να γίνει πολύ σύντομα, κάποιος θα πρέπει να είναι έτοιμος να καλύψει το γεωπολιτικό κενό στην περιοχή καθώς η άμεση δυνατότητα παρέμβασης των ΗΠΑ ή της ΕΕ θα είναι όλο και λιγότερο αποτελεσματική. Εδώ είναι η ευκαιρία της Ελλάδος και της Κύπρου, σαν ενιαίος γεωπολιτικός δρων να αναλάβουν ρόλους -αλλά και να αντλήσουν στρατηγική ωφέλεια- που μέχρι τώρα για διαφορετικούς λόγους δεν είχαν ούτε το θάρρος ούτε την στρατηγική για να το πράξουν.

*Βοηθός Αρχισυντάκτη Νέας Πολιτικής