Αντιμετωπίζοντας την τρομοκρατία

Νέα Πολιτική

του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*

Περίπου ένα χρόνο πριν στην παρούσα στήλη και εξ αφορμής του τραγικού συμβάντος της εκούσιας συντριβής της πτήσεως της Germanwings είχα αναφερθεί με άρθρο μου στην «επικοινωνιακή νίκη της τρομοκρατίας». Σήμερα ένα άλλο τραγικό γεγονός, στο Ορλάντο των ΗΠΑ, έρχεται να επιβεβαιώσει τη συνεχή παρουσία του τρόμου που απορρέει από κεντρικά σχεδιασμένα κτυπήματα ή μεμονωμένες ενέργειες από ψυχασθενή άτομα. Σχετικά εύκολα και ανώδυνα, οι ισλαμιστικές εξτρεμιστικές οργανώσεις σπεύδουν να υιοθετήσουν κάθε βίαιη ενέργεια που εκτελείται από Μουσουλμάνο, ειδικά όταν αυτές στρέφεται κατά δυτικών στόχων, συνήθως αθώων και ανύποπτων θυμάτων. Ενίοτε βέβαια και η διαταραγμένη προσωπικότητα προσπαθεί να προσδώσει στις πράξεις της την ύπαρξη μιας δικαιολογητικής υψηλής αποστολής και να επιζητήσει τη νομιμοποίηση μέσω της ένταξης σε μια μεγαλύτερη ομάδα. Συχνά είναι δύσκολη η διάκριση των πραγματικών κινήτρων του επικαλούμενου «μοναχικού λύκου» και η αξιολόγηση των επιπτώσεων που είχαν επάνω του τα μηνύματα μίσους και η προπαγάνδα των εξτρεμιστικών ισλαμιστικών οργανώσεων.

Γεγονός είναι ότι η σημερινή μορφή των ευπρόσβλητων κοινωνιών και οι ευκαιρίες που υπάρχουν για εξεύρεση κάθε είδους οπλισμού, εκρηκτικών μηχανισμών και οδηγιών χρήσεως καταστούν δυνατή την εκτέλεση φονικών κτυπημάτων όχι μόνο από αδίστακτες τρομοκρατικές οργανώσεις αλλά και από μεμονωμένα άτομα. Σε κάθε παρόμοια περίπτωση συγκλονίζουν οι αποκαλύψεις για τις ενδείξεις της ασταθούς συμπεριφοράς του θύτη και την ανικανότητα των αρχών ασφαλείας αλλά και του εγγύς περιβάλλοντος να αξιολογήσουν τις ενδείξεις αυτές. Μερικώς δικαιολογημένη η κριτική αυτή αλλά θα πρέπει πάντα να εξετάζεται σε αντιδιαστολή και με τον αριθμό των τρομοκρατικών επιθέσεων που αποτρέπονται καθημερινά. Αναμφισβήτητα υπάρχουν τεράστια περιθώρια βελτίωσης των συνθηκών ασφαλείας εκ μέρους των αρχών ασφαλείας αλλά και με μεγαλύτερη κοινωνική συμμετοχή, εγρήγορση και επαγρύπνηση. Αμφότερες όμως οι ενέργειες αυτές ξυπνούν μνήμες «οργουελικών» καταστάσεων όπου οι ατομικές ελευθερίες και δικαιώματα, καλοπροαίρετα ή μη, περιορίζονται χάρη της ασφάλειας. Τραγικά και βαθιά συγκρουσιακά τα διλήμματα μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας στο εσωτερικό των χωρών όπως και μεταξύ ειρήνης και δικαίου στις διεθνείς σχέσεις και χωρίς να υπάρχει αποδεκτή απάντηση ή δοσολογία. Βέβαια, κράτη με θεσμική οργάνωση, δημοκρατικές διαδικασίες, κουλτούρα συνεργασίας και μηχανισμούς ελέγχου θα  κατορθώσουν να ισορροπήσουν και να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις με αποδεκτές αποκλίσεις και περιορισμένα ολισθήματα. Αντίθετα κράτη και καθεστώτα αυταρχικά πιθανόν να εξεύρουν στη αντιμετώπιση της τρομοκρατίας την άριστη ευκαιρία εξουδετέρωσης των πολιτικών, κομματικών, θρησκευτικών, εθνοτικών αντιπάλων τους (πχ Τουρκία).

Η τρομοκρατία ιστορικά αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής του ανθρώπου εμφανιζόμενη όχι μόνο σε πολεμικές συγκρούσεις αλλά και σε αρκετές μορφές αντιπαλότητας. Ανέκαθεν αποτελούσε συνήθως την μορφή αντίδρασης του ασθενέστερου έναντι του ισχυρότερου αν και ενίοτε χρησιμοποιήθηκε και επιστημονικά ως «στρατηγικό» όπλο επικράτησης και εξόντωσης.

Σήμερα, ευτυχώς καμία από τις δυτικές κοινωνίες και κράτη δεν κινδυνεύει να καταρρεύσει εξαιτίας  της ισλαμιστικής τρομοκρατίας. Η ιστορία δεν έχει να επιδείξει παραδείγματα τρομοκρατικών οργανώσεων που επικράτησαν έναντι οργανωμένων κρατικών δομών και θεσμών. Αντίθετα προβληματικά και ασταθή κράτη στον επικαλούμενο τρίτο κόσμο κινδυνεύουν να οδηγηθούν μέσω της τυφλής βίας των τρομοκρατών σε καταστάσεις εμφυλίου πολέμου και μιας γενικευμένης σύγκρουσης όλων εναντίον όλων (βλέπε Συρία).

Με αυτές τις επισημάνσεις πρέπει να αποδεχθούμε αφενός το ανέφικτο της απόλυτης ασφάλειας και αφετέρου τις υποχρεώσεις μας για την αντιμετώπιση κάθε εξτρεμισμού. Σήμερα ο ισλαμικός εξτρεμισμός έχει αναδειχθεί σε μια σημαντική απειλή και η αντιμετώπιση του πρέπει να είναι πολυεπίπεδη και συντονισμένη. Η εμπλοκή μας είναι αναπόφευκτη λόγω της στοχοποίησης μας αλλά και στο πλαίσιο των πολλαπλών υποχρεώσεων που έχουμε έναντι των προβληματικών περιοχών. Η παραμέληση των δεσμεύσεων μας και η παντελής απεμπλοκή μας δεν θα ειρηνεύσει αυτές τις περιοχές –όπως αρκετοί ισχυρίζονται- απλά θα πολλαπλασιάσει το κόστος της μεταγενέστερης αναπόφευκτης εμπλοκής μας. Οπωσδήποτε όμως θα πρέπει να αποφύγουμε τα σφάλματα του παρελθόντος και τις ανερμάτιστες και υπερφίαλες πολιτικές που ξεπηδούν από τον άκρατο κρατικό ανταγωνισμό και τη ψευδαίσθηση της ανωτερότητας και μεσσιανικής  αποστολής.

Εντωμεταξύ θα πρέπει ως κοινωνίες να συνηθίσουμε να ζούμε σε καθεστώς αυξημένης επαγρύπνησης αλλά όχι φόβου και να αποδεχθούμε ορισμένες δευτερεύουσες οχλήσεις στην καθημερινότητα μας που θα ενισχύσουν όμως μερικώς (δυστυχώς όχι πλήρως) την επιζητούμενη ασφάλεια μας. Στην κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να κινηθεί και η επικοινωνιακή μας στρατηγική.

* Υποστράτηγος εα, Διευθυντής Μελετών του ΕΛΙΣΜΕ