Ο υβριδικός πόλεμος προκαλεί δέος

Νέα Πολιτική

του Ιπποκράτους Δασκαλάκη*

Η κρίση της Ουκρανίας του 2014 επανέφερε στο προσκήνιο την έννοια των «υβριδικών πολέμων». Αναλυτές, στρατιωτικοί και δημοσιογράφοι αναφέρονται με δέος στην νέα αυτή μορφή πολέμου.

Ο Ρώσσος πρόεδρος Πούτιν, η οργάνωση Hezbollah  και ο ηγέτης του επονομαζόμενου «Ισλαμικού Κράτους» Αλ Μπαγκντάντι εμφανίζονται ως οι αριστοτέχνες χειριστές των «υβριδικών πολέμων».

Από την άλλη πλευρά, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους στο ΝΑΤΟ προετοιμάζονται για την αντιμετώπιση των «υβριδικών απειλών».

Για άλλη μια φορά, η επιφανειακή προσέγγιση των θεμάτων, μαζί με την ενδόμυχη τάση μυθοποίησης και υπερβολής, συσκοτίζουν την νηφάλια και συστηματική εξέταση των αιτίων και των αποτελεσμάτων. Σήμερα, οποιαδήποτε διαφοροποίηση της μορφής μιας σύγκρουσης, ως αποτέλεσμα πλήθους παραγόντων, εμφανίζεται ως ο επαναστατικός επαναπροσδιορισμός της φύσεως του πολέμου, μεγαλοποιείται και υπερπροβάλλεται μέχρι σύντομα να ξεπεραστεί από μια νέα «επαναστατική» μορφή.

Τελικά, όμως, οι βασικές αρχές του πολέμου παραμένουν διαχρονικά αναλλοίωτες σε πείσμα όλων των «νέων επαναστατικών» και περιορισμένης χρονικής διάρκειας εννοιών και μορφών. Επιπλέον, η συστηματική ανάλυση αποδεικνύει ότι η πλειονότητα των πολλά υποσχόμενων σημερινών δήθεν επαναστατικών αλλαγών χρονολογούνται από εκατοντάδες έτη πριν. Ας επανέλθουμε όμως εξετάζοντας παραδείγματα επικαλούμενων «υβριδικών πολέμων».

ετυμολογία της έννοιας του «υβριδικού πολέμου»

Η ετυμολογική ερμηνεία της λέξεως «υβριδικός» αναφέρεται σε αυτόν ο οποίος αποτελείται από δύο στοιχεία διαφορετικής φύσεως και τα οποία είναι ενωμένα μεταξύ τους συνήθως με αντικανονικό (αφύσικο) ή ασυνήθιστο τρόπο. Γνώριμη σε εμάς η αναφορά σε υβριδικά αγροτικά προϊόντα (προερχόμενα από την αφύσικη συνένωση δύο διαφορετικών καλλιεργειών) ή των υβριδικών αυτοκινήτων (ταυτόχρονη συνύπαρξη δύο διαφορετικών μηχανισμών προώθησης: ηλεκτροκινητήρας και βενζινοκινητήρας).     

Αντίστοιχα, λοιπόν, αναμένουμε και την ύπαρξη δύο τουλάχιστον διαφορετικών μορφών (πιθανόν μη συμβατών μεταξύ τους) πολέμου στις επικαλούμενες υβριδικές συγκρούσεις. Πράγματι, η ακολουθούσα παράθεση παραδειγμάτων, αναφερομένων ως «υβριδικών πολέμων», μας οδηγεί αβίαστα στο πρώτο και κύριο γνώρισμα τους, δηλαδή την συνύπαρξη στοιχείων, μεθόδων και χαρακτηριστικών συμβατικού) και μη συμβατικού πολέμου/σύγκρουσης.

αναφορές σε υβριδικούς πολέμους-συγκρούσεις-απειλές

 Η εμφάνιση του όρου «υβριδικοί πόλεμοι», «υβριδικές απειλές» και «υβριδικές συγκρούσεις» χρονολογείται στα μέσα της πρώτης δεκαετίας της νέας χιλιετίας. Πρώτη ευρέως γνωστή αναφορά τους, στην σύγκρουση του Ισραήλ με την οργάνωση Hezbollah (1) στον Λίβανο (2006).

Η σύγκρουση αυτή χαρακτηρίστηκε από τις συμβατικού τύπου εχθροπραξίες μεσαίας κλίμακος, σε συνδυασμό με στοιχεία ανταρτοπολέμου μεταξύ μιας κρατικής οντότητας (Ισραήλ) και μιας βαρέως εξοπλισμένης και πολλαπλώς υποστηριζόμενης από το Ιράν και Συρία παραστρατιωτικής οργάνωσης (Hezbollah), με ουσιαστική εδαφική κυριαρχία και στοιχεία κρατικής υπόστασης στον χώρο ενός ανεξάρτητου κράτους (Λίβανος). 

Οι 34 ημέρες των συγκρούσεων συμπεριελάμβαναν εχθροπραξίες μεταξύ  τακτικών μονάδων αμφοτέρων των πλευρών, με χρήση συμβατικών τακτικών και όπλων.

Παράλληλα, όμως, η Hezbollah χρησιμοποίησε τακτικές ανταρτοπολέμου  και επιθέσεις εναντίον ισραηλινών μη στρατιωτικών στόχων, για να υπάρξει άμεση και γενικευμένη αντίστοιχη ισραηλινή απάντηση. Στην σύγκρουση, δηλαδή, προστέθηκε και το στοιχείο της ασύμμετρης απειλής, με τρομοκρατικές επιθέσεις και εκατέρωθεν προσβολές μη στρατιωτικών στόχων.

Συγχρόνως, αμφότεροι οι αντίπαλοι δραστηριοποιήθηκαν στον πληροφοριακό πόλεμο (information warfare) και σε κυβερνοεπιθέσεις χαμηλής κλίμακος (cyber warfare), στοχεύοντας τις βασικές υποδομές και τα επικοινωνιακά συστήματα του αντιπάλου.

Κατά συνέπεια, ο επονομασθείς δεύτερος πόλεμος του Λιβάνου περιείχε στοιχεία και χαρακτηριστικά συμβατικής αλλά και μη συμβατικής σύγκρουσης.  Παρά τα στοιχεία ασύμμετρης σύγκρουσης και την προσβολή μη στρατιωτικών στόχων, δεν υπήρξε προσφυγή σε χημικά, βιολογικά και πυρηνικά όπλα.

Οι ισραηλινοί αντικειμενικοί στόχοι της στρατιωτικής συντριβής της Hezbollah, με την παράλληλη  πολιτική της απομόνωση και αποδιοργάνωση των υποδομών της στο Λίβανο, δεν  επετεύχθησαν. Αντίθετα, η Hezbollah, παρά τις σημαντικές απώλειες που υπέστη, ενίσχυσε το γόητρό της με την αποτελεσματική αντίσταση που προέβαλε έναντι του πανίσχυρου Ισραήλ στο προνομιούχο για το τελευταίο, πεδίο μιας κλασσικής συμβατικής σύγκρουσης.

Αντίστοιχη αναφορά σε «υβριδικό πόλεμο» (2) υπήρξε και κατά την διάρκεια των συγκρούσεων της Γάζας μεταξύ του Ισραήλ και της Hamas το 2008-2009 (αλλά και το 2012 και 2014). Στις περιπτώσεις αυτές, η στρατιωτική αδυναμία της Hamas και το εδαφικό περιβάλλον δεν επέτρεψαν την εμφάνιση συμβατικών συγκρούσεων. Οι εχθροπραξίες περιορίστηκαν σε ανταρτοπόλεμο εντός κατοικημένων περιοχών, με συνδυασμό στοιχείων ασύμμετρων προσβολών (τρομοκρατικών επιθέσεων και επιθέσεων με ρουκέτες) από τη Hamas εναντίον αμάχων στις πόλεις του Ισραήλ.

Η ισραηλινή απάντηση περιελάμβανε στρατιωτική εισβολή και εκτεταμένους βομβαρδισμούς της Γάζας που επέφεραν σημαντικές απώλειες αμάχων. Στην περίπτωση της Γάζας, η συμβατική μορφή του πολέμου μάλλον απουσιάζει, ενώ έντονος είναι ο μη συμβατικός χαρακτήρας των εχθροπραξιών. Παρ’ όλα αυτά η σύγκρουση, λόγω των χαρακτηριστικών της, περιλαμβάνεται πλέον στις λεγόμενες υβριδικές συγκρούσεις από ορισμένους αναλυτές.

Εδώ πλέον διακρίνεται καθαρά η σημερινή τάση του χαρακτηρισμού κάθε μη συμβατικής σύγκρουσης δύο ή περισσοτέρων αντιπάλων ως υβριδικής. Η τάση αυτή γίνεται έντονη όταν ο μη κρατικός δρων διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία (στοιχεία κρατικής κυριαρχίας, στρατιωτική οργάνωση και βαρύ εξοπλισμό, εξωτερική αναγνώριση-υποστήριξη) τα οποία αναβαθμίζουν την μέχρι τώρα γνωστή τακτική του ανταρτοπολέμου ή των απλών τρομοκρατικών πράξεων. 

Το 2008, τα ρωσσικά στρατεύματα, επικαλούμενα τις διώξεις σε βάρος των ρωσσόφιλων κατοίκων και την παραβίαση ειρηνευτικών συνθηκών, εισέβαλαν στην Γεωργία συντρίβοντας τον στρατό της τελευταίας. Η ταχυκίνητη προέλαση των ρωσσικών τεθωρακισμένων συνοδεύτηκε από την  συντονισμένη υποβοηθητική δράση των φιλορωσσικών αυτονομιστικών παραστρατιωτικών οργανώσεων των δύο αυτοανακηρυχθέντων ανεξαρτήτων περιοχών (Νότιος Οσσετία και Αμπχαζία). Οι συμβατικές συγκρούσεις συνοδεύτηκαν από έντονο πληροφοριακό πόλεμο και κυβερνοεπιθέσεις αμφοτέρων των πλευρών. Οι συμβατικές συγκρούσεις σε αστικό περιβάλλον προκάλεσαν παράπλευρες απώλειες αμάχων, ενώ η βίαιη δράση των παραστρατιωτικών οργανώσεων οδήγησε σε αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών (εθνοκάθαρση).

Ως αποκορύφωμα των αποκαλούμενων «υβριδικών πολέμων» αναφέρεται η προσάρτηση της Κριμαίας και οι συγκρούσεις που ακολούθησαν στην Ανατολική Ουκρανία (3). Είναι γεγονός ότι η απόσχιση της Κριμαίας επιτεύχθηκε με την ενεργό εμπλοκή των ρωσσικών στρατιωτικών μονάδων που στάθμευαν στην περιοχή. Οι αυτονομιστικές ενέργειες των ρωσσόφιλων κατοίκων της Κριμαίας (διαμαρτυρίες, ψηφίσματα, κινήσεις υπέρ της ανεξαρτησίας, διεξαγωγή δημοψηφίσματος, απομάκρυνση ουκρανικών θεσμικών οργάνων κλπ.) δημιούργησαν το περιβάλλον και έδωσαν το έναυσμα για την προσχεδιασμένη κεκαλυμμένη επέμβαση των ρωσσικών δυνάμεων. Στην περίπτωση της Κριμαίας, οι χαμηλής έντασης μεθοδευμένες ενέργειες των ρωσσόφιλων δημιούργησαν τις προϋποθέσεις της σχεδόν αναίμακτης ρωσσικής επέμβασης και εν συνεχεία απόσχισης και προσάρτησης. Συνυπήρξε δηλαδή η πολιτική κινητοποίηση με την στρατιωτική συγκαλυμμένη εισβολή.

Οι εξελίξεις, όμως, στην Ανατολική Ουκρανία υπήρξαν δραματικές, καθ’ όσον υπήρξε έντονη ουκρανική αντίσταση στις αντίστοιχες ενέργειες και σχέδια των αυτονομιστών. Οι συγκρούσεις έλαβαν τον χαρακτήρα τακτικών μαχών χαμηλής-μεσαίας έντασης, με χρήση βαρέων όπλων, μεταξύ πανσπερμίας δρώντων (ουκρανικού στρατού, αυτονομιστικών ρωσσόφιλων παραστρατιωτικών οργανώσεων, ουκρανικών παραστρατιωτικών οργανώσεων εθελοντών και μισθοφόρων, ειδικών τμημάτων του ρωσσικού στρατού).

Παράλληλα, αμφότερες οι πλευρές προβαίνουν σε πράξεις κατατρομοκράτησης των αμάχων και περιορισμένης εκδίωξής τους από τα διεκδικούμενα εδάφη. Συγχρόνως, επίκειται ο φόβος της ρωσσικής στρατιωτικής εισβολής, σε περίπτωση που η ουκρανική πλευρά προσπαθήσει να δράσει πιο δυναμικά. Μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγήσει σε σοβαρή κλιμάκωση και πιθανή βαθύτατη διάρρηξη των σχέσεων Ρωσσίας-Δύσεως, ενώ ήδη η αντιπαράθεση Ρωσσίας-Ουκρανίας έχει επεκταθεί  σε όλα τα πεδία.

Υβριδικά μπορούν να χαρακτηρισθούν και τα στοιχεία της εξέγερσης των τζιχαντιστών κατά των καθεστώτων Συρίας και Ιράκ. Οι χαλαρές ανταρτικές ομάδες του ISIS έχουν μετασχηματιστεί σε έναν ελαφρό και ευκίνητο πολεμικό μηχανισμό, που διεξάγει πλέον τακτικές επιχειρήσεις στο ενιαίο θέατρο επιχειρήσεων Ιράκ-Συρίας. Οι τακτικές συγκρούσεις συνοδεύονται από τρομοκρατικές ενέργειες και προβάλλονται από έναν ευρείας έκτασης πληροφοριακό μηχανισμό. Η μέχρι πρότινος άγνωστη τρομοκρατική οργάνωση του ISIS εξελίχθηκε σε κρατική οντότητα με την ονομασία «Ισλαμικό Κράτος», και διαθέτει και κρατική υποδομή στον τεράστιο χώρο που εξουσιάζει.

Υβριδική ονομάζουν και αρκετοί αναλυτές την αμερικανική πολύχρονη εμπλοκή κατά των σουννιτών εξτρεμιστών στο Ιράκ (2003-2012) και στο Αφγανιστάν (2001-2013), άποψη που αποδέχεται και η Αμερικανική Αεροπορία. Αντίθετα, ο Αμερικανικός Στρατός και Ναυτικό δίνουν τον χαρακτηρισμό των μη συμβατικών πολέμων.

Συγκρίνοντας τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, αναγνωρίζουμε έντονα τα στοιχεία της συνύπαρξης των δύο βασικών μορφών συρράξεως (συμβατικός και μη συμβατικός πόλεμος), παράλληλα και με την εμφάνιση και άλλων μορφών (εμπλοκή μη κρατικών δρώντων, ασύμμετρες απειλές, τρομοκρατία, πληροφοριακός πόλεμος, κυβερνοπόλεμος).

Επιπλέον, το στοιχείο της κλασσικής συμβατικής σύγκρουσης παραμένει συνήθως σε δευτερεύοντα ρόλο (είτε ένεκα αδυναμίας χρήσεως είτε ως η έσχατη απειλή) ενώ μη συμβατικές μέθοδοι και τακτικές χρησιμοποιούνται ευρέως από τμήματα που κινούνται στα όρια του τακτικού στρατού, των ανταρτικών μονάδων και των τρομοκρατών. Τελικά, μπορούμε να ονομάσουμε όλες αυτές τις σύγχρονες (και όχι μόνον) συρράξεις ως «υβριδικούς πολέμους»;

Μια πρόχειρη εξέταση της ιστορίας ίσως μας έκανε περισσότερο προσεκτικούς και σκεπτικιστές στην υιοθεσία νέων όρων. Η μακροχρόνια σύγκρουση στο Βιετνάμ εμπεριέχει στοιχεία «υβριδικού πολέμου», καίτοι ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε ο άγνωστος για την εποχή εκείνη όρος.

 Ας ανατρέξουμε, όμως, στον αγώνα της εθνικής μας ανεξαρτησίας, το 1821. Διακρίνουμε την τακτική του ανταρτοπολέμου εκ μέρους των Ελλήνων αγωνιστών εναντίον του οργανωμένου οθωμανικού στρατού. Επίσης, αμφότερες οι πλευρές καταφεύγουν στην χρήση παραστρατιωτικού τύπου οργανώσεων. Διακρίνουμε συστηματικές τουρκικές σφαγές αμάχων ως αντίποινα και τακτικές τρομοκράτησης και εθνοκάθαρσης. Αντίστοιχες, όμως, μεμονωμένες ενέργειες λαμβάνουν χώρα και από ελληνικής πλευράς.

Σύντομα, οι Έλληνες οδηγούνται, αν και αναποτελεσματικά, στην οργάνωση τακτικού στρατού, ενώ οι συγκρούσεις εναλλάσσονται μεταξύ τακτικών μαχών και ανταρτοπολέμου. Στο τέλος του Αγώνα, διακρίνουμε την εμπλοκή των τακτικών στρατευμάτων των Μεγάλων Δυνάμεων, ως αποτέλεσμα της φιλελληνικής προπαγάνδας αλλά και προώθησης των αντίρροπων συμφερόντων των ξένων πρωτευουσών και την σταδιακή αναγνώριση της ανεξαρτησίας μας. Με τα σημερινά δεδομένα, ο αγώνας της Εθνικής Παλιγγενεσίας κάλλιστα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας ανταρτοπόλεμος που εξελίχθηκε σε συμβατική σύγκρουση, ενέχοντας όλα τα χαρακτηριστικά ενός «υβριδικού πολέμου».

σύγχρονες αντιλήψεις για τον υβριδικό πόλεμο

 Η διεθνής βιβλιογραφία δεν διαθέτει έναν ευρέως αποδεκτό ορισμό του «υβριδικού πολέμου». Μάλιστα, ο όρος αυτός δεν κρίνεται και δόκιμος από τις ένοπλες δυνάμεις των περισσοτέρων χωρών, παρά την πρόσφατη ευρεία χρήση του. Ο όρος δεν έχει καταχωρηθεί και πιστοποιηθεί επίσημα από το ΝΑΤΟ ούτε και από τις Αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις (παρά την συνεχή αναφορά υψηλόβαθμων στελεχών του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ στις έννοιες του «υβριδικού πολέμου», «υβριδικής σύγκρουσης» και «υβριδικής απειλής», επικαλούμενοι κυρίως τις ρωσσικές ενέργειες).

Οι συνηθέστεροι ορισμοί του «υβριδικού πολέμου» τον περιγράφουν ως σύνθεση συμβατικού και μη συμβατικού πολέμου με εμπλοκή πληροφοριακού πολέμου και κυβερνοπολέμου. Ο «υβριδικός πόλεμος», πλέον από την χρήση των συμβατικών τακτικών και όπλων και των αντίστοιχων του ανταρτοπολέμου, ενδέχεται να συμπεριλάβει και χρήση (ή απειλή χρήσης) πυρηνικών, βιολογικών και χημικών όπλων.

Ένας άλλος, λιγώτερο ευρύς αλλά ενδιαφέρων ορισμός, αναφέρεται σε μια «μεταμοντέρνα» μορφή ανταρτοπολέμου, με εμπλοκή σύγχρονης τεχνολογίας και μοντέρνων μεθόδων κινητοποίησης όλων των δυνάμεων. Έτερος ορισμός συνθέτει τις συμβατικές με μη συμβατικές απειλές με την τρομοκρατία καταστροφικής κλίμακος και τις τεχνολογικές δυνατότητες εξάρθρωσης των υποδομών των συγχρόνων κοινωνιών. Παρατηρούμε, δηλαδή, σύνδεση μεταξύ των εννοιών του ασύμμετρου πολέμου και των μορφών και στόχων των «υβριδικών συγκρούσεων».

Η τρομοκρατία, ο ανταρτοπόλεμος, οι διάφορες μορφές εξεγέρσεων, οι συγκεκαλυμμένες επιχειρήσεις και επεμβάσεις και οι εγκληματικές δραστηριότητες αποτελούν χαρακτηριστικά των «υβριδικών πολέμων». Ως εμπλεκόμενοι σε «υβριδικούς πολέμους» αναγνωρίζονται κρατικοί και μη δρώντες, τρομοκράτες και εγκληματικές οργανώσεις. Συνηθέστερη είναι η αντιπαράθεση ενός κρατικού δρώντος με έναν μη κρατικό δρώντα (ως επί το πλείστον υποστηριζόμενο λιγώτερο ή περισσότερο φανερά από κάποια άλλη κρατική οντότητα).

Επίσης, η διατάραξη της κοινωνικής συνοχής, καθημερινής λειτουργίας και υποδομών ενός κράτους,  θεωρούνται ως βασικοί στόχοι της «υβριδικής απειλής». Συνήθως, βέβαια, οι ορισμοί αντανακλούν τις προτεραιότητες, εμπλοκές, εμπειρίες, χαρακτηριστικά και ενδιαφέροντα των παραγωγών τους.

Η προσπάθεια προσδιορισμού του «υβριδικού πολέμου» παρουσιάζεται συνοπτικά από την έκθεση του US Government Accountability Office (USGAO) του 2010 (4). Στο κείμενο αυτό, ως «υβριδικός πόλεμος» αναφέρεται η σύνθεση συμβατικών και μη συμβατικών πολεμικών μεθόδων σε όλο το φάσμα της σύγκρουσης. Αναφέρεται ευκρινώς ότι το Αμερικανικό υπουργείο Αμύνης δεν αναγνωρίζει επισήμως τον όρο «υβριδικοί πόλεμοι», ούτε διαθέτει σχέδια για την αντιμετώπισή τους, διότι απλούστατα δεν τους θεωρεί ως μια νέα μορφή πολέμου.

Απλά παραδέχεται ότι η χρήση του όρου αυτού καταδεικνύει την συνεχώς αυξανόμενη πολυπλοκότητα των μελλοντικών συγκρούσεων και των απειλών. Επιπλέον, οι διάφοροι οργανισμοί του υπουργείου Αμύνης χρησιμοποιούν διαφορετικές περιγραφές για να προσδιορίσουν την έννοια του «υβριδικού πολέμου».

Συχνά ο όρος καλείται για να δηλώσει όλες τις σύγχρονες και μελλοντικές απειλές και χρησιμοποιείται σε συνδυασμό (ή πολλάκις υποκαθίσταται) από τον όρο της «σύγκρουσης/ πολέμου πλήρους φάσματος». Μάλιστα αναγνωρίζεται ότι η προσπάθεια προσδιορισμού όλων των στοιχείων των συγχρόνων και μελλοντικών απειλών ενέχει τον κίνδυνο της παράλειψης ή αδυναμίας προσδιορισμού σημαντικών τέτοιων απειλών, που θα εμφανιστούν απροσδόκητα ακόμη και στο εγγύς μέλλον.

Αντίστοιχος είναι και ο προσδιορισμός του ΝΑΤΟ, που αναφέρει ως υβριδική απειλή την προερχόμενη από υπάρχοντα ή μελλοντικό αντίπαλο (κρατικό, μη κρατικό, τρομοκράτες), με την δυνατότητα επίδειξης ή ταυτόχρονης χρήσης συμβατικών και μη συμβατικών μεθόδων για την επίτευξη των στόχων του.

Παρά την πληθώρα δημοσιευμάτων για την χρήση του «υβριδικού πολέμου» από τις ρωσσικές ένοπλες δυνάμεις, ο όρος αυτός δεν υφίσταται για τους Ρώσσους. Ο αρχηγός, όμως, του ρωσσικού Γενικού Επιτελείου στρατηγός Valery Gerasimov, περιγράφει πολύ εμφατικά τα χαρακτηριστικά της νέας γενιάς πολέμων, ορισμένα εκ των οποίων διακρίνονται στην περίπτωση της Ουκρανικής κρίσεως (5).

Συγκεκριμένα: στρατιωτική κινητοποίηση εν καιρώ ειρήνης, συγκρούσεις εξ αποστάσεως με χρήση ειδικών μονάδων και όπλων, εξουδετέρωση εχθρικής στρατιωτικής και οικονομικής ισχύος με κτυπήματα ακριβείας σε καίριες εγκαταστάσεις, μαζική χρήση όπλων ακριβείας, ειδικών δυνάμεων, ρομποτικών συστημάτων και όπλων υψηλής τεχνολογίας, χρήση οπλισμένων πολιτών, ταυτόχρονα πλήγματα σε όλη την εχθρική επικράτεια σε ξηρά, θάλασσα και αέρα, πληροφοριακές επιχειρήσεις, ασύμμετρες προσβολές, ενάσκηση πλήρους διοίκησης και ελέγχου στο σύνολο των μονάδων στο ενοποιημένο θέατρο επιχειρήσεων. Επί της ουσίας, ο Ρώσσος στρατηγός αναφέρεται σε μια «σύγκρουση/ πόλεμο πλήρους φάσματος» (full spectrum war) έννοια η οποία  συγχέεται με τον επικαλούμενο σήμερα «υβριδικό πόλεμο».

Κατανοούμε, λοιπόν, την ευρύτητα του όρου «υβριδικός πόλεμος», αλλά συγχρόνως αντιλαμβανόμαστε και την προϊστορία του. Σε τελική ανάλυση, ο όρος δεν αναφέρεται σε μια πρωτοεμφανιζόμενη μορφή πολέμου, αλλά υποδηλώνει μία σύνθεση χαρακτηριστικών και γνωρισμάτων που η κλασσική δυτική στρατηγική σκέψη του 19ου αιώνα, σκόπιμα και εστιασμένη στα δεδομένα εκείνης της εποχής, διαχώρισε.

Συνοψίζοντας και επιγραμματικά, θα αναφέρω ότι ο «υβριδικός πόλεμος», η «υβριδική σύγκρουση» και η «υβριδική απειλή» δεν αποτελούν μια νέα μορφή πολέμου. Απλά με τον όρο αυτό περιγράφεται η πολυπλοκότητα του σημερινού συγκρουσιακού περιβάλλοντος με χρήση (ή απειλή χρήσεως) όλων των δυνατών μορφών σύγκρουσης, συμπεριλαμβανομένης και της πολιτικής και οικονομικής διάστασης, για την επίτευξη των στόχων, στον ανελέητο ανταγωνισμό κρατικών και μη κρατικών δρώντων.

η Ελλάδα έχει σχέδιο για την αντιμετώπιση τυχόν υβριδικού πολέμου;

 Είναι πιθανός  ένας «υβριδικός πόλεμος» (επί της ουσίας full spectrum war) στην σημερινή και μελλοντική ελληνική πραγματικότητα; Η προσωπική μου απάντηση είναι καταφατική, καθώς εκτιμώ  την συγκεκριμένη αυτή μορφή του πολέμου (με την ταυτόχρονη εμπλοκή όλων των μορφών συγκρούσεων) ως την πλέον πιθανή.

Ο εξ ανατολών αντίπαλος δυστυχώς διαθέτει τα αναγκαία μέσα και τις ικανότητες για την ενορχήστρωση μιας «πλήρους φάσματος» προσβολής. Κατά το παρελθόν, δε, έχει αποδείξει ότι διαθέτει και την υπομονή για να αδράξει την κατάλληλη ευκαιρία. Οι πρόσφατες ρωσσικές ενέργειες σε Γεωργία και Ουκρανία σίγουρα έχουν αποτελέσει πηγή σχεδιασμού, τεχνογνωσίας και προετοιμασίας για την αντίπαλο χώρα.

Το ερώτημα είναι εάν έχει προκληθεί και εκ μέρους μας η αντίστοιχη προσοχή και προετοιμασία ή αν απλά καταναλίσκουμε την ενεργητικότητά μας στις προσπάθειες επαναδιαπραγμάτευσης με τους πιστωτές και σε ασήμαντες σημειολογικές αντιπαραθέσεις και δεν διαβλέπουμε τα αποτελέσματα των «υβριδικών πολέμων» και την δημιουργία «υβριδικών οντοτήτων» στο γειτονικό μας περιβάλλον.

Σχεδιάγραμμα: Αντίληψη έννοιας «υβριδικών πολέμων» από την αναφορά του US Government Accountability Office (2010)

Σημειώσεις

• “Thoughts on Hybrid Conflict”, Russel W. Glenn, Small War Journal, 2009.
• “Military Capabilities for Hybrid War”, Insights from the Israel Defense Forces in Lebanon and Gaza, David E. Johnson, RAND, 2010.
• “Hybrid War-A New Security Challenge for Europe”, Background Notes of Latvian Presidency of the Council of the European Union, 2015.
• “Hybrid Warfare”, USGAO, Report, September 10, 2010.
• “A Closer Look at Russia’s Hybrid War”, Michael Kofman and Matthew Rojansky, Wilson Center at Kennan Institute, Kennan Cable, N 7 I April 2015.

* υποστρατήγου ε.α., διεθνολόγου