Ιαπωνία, ο μεγάλος τελικός

analyst

Κάτι που δεν μπορεί να διαρκέσει αιώνια, δεν διαρκεί αιώνια, εύκολες ή/και εγγυημένες λύσεις δεν υπάρχουν, ενώ η καταιγίδα των καταιγίδων θα ξεσπάσει νομοτελειακά – χωρίς κανένας να γνωρίζει πότε θα συμβεί και πού θα καταλήξει 

του Άρη Οικονόμου

«Με εξαίρεση τον πόλεμο μόνο ο υπερπληθωρισμός, λόγω της απώλειας της εμπιστοσύνης στα χρήματα, θα μπορούσε να δημιουργήσει ανάπτυξη χωρίς την οποία δεν επιβιώνει ο καπιταλισμός, μετά την καταστροφή που θα προκαλούσε – αφού με τον τρόπο αυτό θα απαξιώνονταν τα χρέη και θα κατέρρεε το τεράστιο βουνό που πιέζει τον πλανήτη. Εγγυημένο όμως δεν είναι τίποτα στη ζωή, ενώ πρόκειται για μία πυρηνική οικονομική βόμβα που δύσκολα ελέγχεται».

.

Ανάλυση

Κάπου εντός του 2017 η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας θα έχει συγκεντρώσει πάνω από το 50% των συνολικών χρεών της χώρας, τα οποία συνεχίζουν να αυξάνονται κατακόρυφα – ενώ η κυβέρνηση προσπαθεί χωρίς επιτυχία μέχρι στιγμής να αυξήσει τον πληθωρισμό, με τη μέθοδο των τριών πυλώνων (άρθρο).

Στην πραγματικότητα, φαίνεται πως προετοιμάζεται στο παρασκήνιο η παροχή χρημάτων με τη μέθοδο του ελικοπτέρου (Friedman) – δηλαδή, η απ’ ευθείας χρηματοδότηση του κράτους μέσω της κεντρικής του τράπεζας ή/και η αποστολή στους Πολίτες δωρεάν χρημάτων, για να καταναλωθούν ή να επενδυθούν. Σε κάθε περίπτωση, ήδη η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας αγοράζει περισσότερα ομόλογα ετησίως, από όσα εκδίδει το δημόσιο για να καλύψει τα τεράστια ελλείμματα του (-6% του ΑΕΠ το 2015).

Ειδικότερα, όπως διαπιστώνεται από το γράφημα που ακολουθεί (πρώτη εικόνα αριστερά), το πρόγραμμα (QE) της Ιαπωνίας (κόκκινη καμπύλη), έχει εισέλθει σε μία καινούργια φάση – ενώ είναι πολύ υψηλότερο, συγκριτικά με όλες τις υπόλοιπες χώρες (Βρετανία, ΕΚΤ, Fed). Στη δεύτερη εικόνα, επάνω δεξιά, φαίνεται το ποσοστό των ομολόγων του δημοσίου που έχει στον ισολογισμό της η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας – όπου υπολογίζεται πως θα φτάσει στα ανώτατα όρια του έως το τέλος του 2019 (60%).

.

(*Πατήστε στο διάγραμμα για μεγέθυνση)

.

Εν τούτοις στην τρίτη εικόνα κάτω αριστερά, όπου οι στήλες αναφέρονται στα ομόλογα που κατέχουν οι εμπορικές τράπεζες, ως ποσοστό επί των συνολικών ισολογισμών τους σε διάφορες χώρες (Καναδάς, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Η.Π.Α.), θεωρείται πως κάποια στιγμή οι τράπεζες δεν θα θέλουν να πουλήσουν παραπάνω ομόλογα στην κεντρική – αφού θα τα χρειάζονται ως εγγύηση για δικούς τους σκοπούς.

Όσον αφορά δε (τετάρτη εικόνα, κάτω δεξιά) τα συνταξιοδοτικά ταμεία, καθώς επίσης τις ασφαλιστικές εταιρείες,κάποια στιγμή θα έχουν ολοκληρώσει την αναδιάρθρωση των χαρτοφυλακίων τους – οπότε θα πάψουν επίσης να πουλούν ομόλογα, επενδύοντας τα χρήματα σε μετοχές (αυτή ήταν κυρίως η αιτία της ανόδου του ιαπωνικού χρηματιστηρίου στο πρόσφατο παρελθόν, μαζί με την πτώση της ισοτιμίας του γεν).

Επομένως, το μεγάλο πρόβλημα της κεντρικής τράπεζας της Ιαπωνίας δεν θa είναι οι αποφάσεις αύξησης των πακέτων ποσοτικής διευκόλυνσης, οι οποίες πραγματοποιούνται μέσω της αγοράς ομολόγων (εξισορρόπηση χαρτοφυλακίων), αλλά η αδυναμία της να βρει πωλητές – οπότε κάποια στιγμή, το 2017 ή το 2018, θα αναγκασθεί ίσως να τα σταματήσει, με ανυπολόγιστα αποτελέσματα για την οικονομία της χώρας.

Υπενθυμίζουμε εδώ πως με το πρώτο πρόγραμμα μόλις το 5% των αγορών της κεντρικής τράπεζας προήλθε από θεσμικούς επενδυτές – ενώ το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 40% από τον Οκτώβριο του 2014 έως το Μάρτιο του 2015. Αφού λοιπόν θα έχει αγοράσει όλα όσα πουλιούνται, δεν θα βρίσκει τίποτα στο μέλλον – γεγονός που σημαίνει πως, ακόμη και αν το θέλει, δεν θα έχει τη δυνατότητα να το κάνει, παρά μόνο μέσω της αύξησης των αγορών ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων.

Επομένως, λογικά προβλέπεται πως η λήξη ενός μεγάλου μέρος των ομολόγων που κατέχει θα επιμηκυνθεί στο διηνεκές – γεγονός που σημαίνει ότι, κάποια στιγμή θα μετατραπούν αυτόματα σε χρήματα, πιέζοντας ασφυκτικά την ισοτιμία του γεν.

Οι κίνδυνοι της μη συμβατικής νομισματικής πολιτικής

Περαιτέρω, αυτή η μορφή της κρατικής χρηματοδότησης δεν έχει οδηγήσει ακόμη την Ιαπωνία σε συνθήκες δημοκρατίας της Βαϊμάρη – αν και δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς πως η απ’ ευθείας χρηματοδότηση του γερμανικού δημοσίου από την κεντρική τράπεζα μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, δεν προκάλεσε αμέσως υπερπληθωρισμό.

Αντίθετα, στην αρχή τα πάντα λειτουργούσαν τέλεια, η οικονομία ανέκαμπτε, ενώ η ανεργία διατηρήθηκε πολύ χαμηλή – έως εκείνη τη στιγμή που χάθηκε ξαφνικά η εμπιστοσύνη της γερμανικής κοινωνίας στα χρήματα. Από τη μία ημέρα στην άλλη οι άνθρωποι έπαψαν να εμπιστεύονται τα χαρτονομίσματα, με αποτέλεσμα να τα ξοδεύουν αμέσως, για κατανάλωση ή αγοράζοντας οτιδήποτε θεωρούσαν πως θα διατηρήσει την αξία του – όπως συνέβη πρόσφατα με τη ραγδαία υποτίμηση του ρουβλίου, όπου οι Ρώσοι αγόραζαν αυτοκίνητα ή ότι άλλο θεωρούσαν ασφαλέστερο από τα χρήματα.

Το αποτέλεσμα της συγκεκριμένης συμπεριφοράς τους ήταν η άνοδος των τιμών των προϊόντων, η οποία στη συνέχεια επιταχύνθηκε – όπως στο παράδειγμα του σινεμά όπου, όταν κάποιος φωνάξει «Φωτιά!», τότε όλοι μαζί ορμούν προς τις εξόδους, εντείνοντας τον πανικό. Έτσι η Γερμανία βίωσε συνθήκες υπερπληθωρισμού, οι οποίες είναι ότι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε μία χώρα – αφού διαλύουν κυριολεκτικά την κοινωνική συνοχή, βυθίζοντας το κράτος στο χάος.

Σήμερα βέβαια δεν φωνάζει ακόμη κανένας «Φωτιά!» στην Ιαπωνία, ενώ η εμπιστοσύνη στο νόμισμα παραμένει ισχυρή, όπως φαίνεται από την πρόσφατη, μεγάλη ανατίμηση του σε σχέση με το δολάριο – γεγονός που σημαίνει πως η αγορά δεν προβλέπει συνθήκες υπερπληθωρισμού στο προσεχές μέλλον. Αντίθετα, η χώρα παραμένει σε συνθήκες στασιμότητας και πολύ χαμηλού πληθωρισμού, η οποίες προέρχονται από την κυλιόμενη κρίση υπερχρέωσης, σε συνδυασμό με τη δημογραφική εξέλιξη (γήρανση του πληθυσμού).

.

Οι φόβοι του ΔΝΤ

Συνεχίζοντας, αυτή ακριβώς η δημογραφική εξέλιξη της Ιαπωνίας, η οποία είναι παρόμοια με της Ελλάδας όσον αφορά τη γήρανση του πληθυσμού, καθώς επίσης τη μείωση του, ανησυχεί τον πρώην επικεφαλή οικονομολόγο του ΔΝΤ κ. Blanchard – ο οποίος θεωρεί ότι, θα είναι το επόμενο σκαλοπάτι που θα πυροδοτήσει μία νέα κρίση στη χώρα, κορυφώνοντας το δράμα της (γράφημα).

.

.

Ειδικότερα θεωρεί ότι, επειδή μία κοινωνία που γερνάει συνεχώς αποταμιεύει όλο και λιγότερο, είναι θέμα χρόνου η χρηματοδότηση της Ιαπωνίας από το εξωτερικό – υπενθυμίζοντας πως το τεράστιο δημόσιο χρέος της δεν την έχει οδηγήσει ακόμη στη χρεοκοπία, επειδή χρηματοδοτείται κατά 90% περίπου από το εσωτερικό.

Όμως, οι ξένοι επενδυτές δεν πρόκειται να αγοράσουν 30ετή ομόλογα με επιτόκιο μόλις 0,36% ετησίως, όπως οι Ιάπωνες – οι οποίοι είναι συνηθισμένοι στο χαρακίρι. Εάν όμως αυξηθούν τα επιτόκια, έτσι ώστε να γίνουν ελκυστικά στους ξένους επενδυτές, θα ενταθούν οι πιέσεις που ασκούνται στην κεντρική τράπεζα της χώρας – οπότε θα αυξήσει την ποσότητα χρήματος περισσότερο, με αποτέλεσμα να ανοίξει ο δρόμος του μονεταρισμού των χρεών και του υπερπληθωρισμού.

Με τον τρόπο αυτό η Ιαπωνία θα ήταν η πρώτη χώρα στον παρόντα κύκλο της κρίσης χρέους της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία θα επέλεγε συνειδητά τον υπερπληθωρισμό – τον τελικό του νομισματικού παιχνιδιού. Πολλοί βέβαια αμφιβάλουν, σχετικά με την αύξηση των επιτοκίων στην Ιαπωνία – επειδή η κεντρική της τράπεζα θα κάνει τα πάντα για να εξασφαλίσει προηγουμένως τη χρηματοδότηση της χώρας, οπότε τα επιτόκια δεν θα μείνουν μόνο τόσο χαμηλά, αλλά θα μειωθούν περισσότερο.

.

Η απόσβεση των δημοσίων χρεών

Περαιτέρω, εάν υποθέσουμε πως η κεντρική τράπεζα σβήνει, διαγράφει ή παγώνει επ’ αόριστον τα χρέη του δημοσίου απέναντι της (ομόλογα), τότε εύλογα αναρωτιέται κανείς τι θα μπορούσε να συμβεί – χωρίς να υπάρχει μία εμπειρική, σίγουρη απάντηση, επειδή πρόκειται για αχαρτογράφητα οικονομικά νερά.

Για παράδειγμα, εάν η κεντρική τράπεζα διέγραφε το 50% των χρεών του δημοσίου, θα παρέμενε μία χώρα με γερασμένο πληθυσμό – καθώς επίσης με δημόσιο χρέος ίσο με αυτό της Ιταλίας. Θα συνέβαινε τότε κάτι διαφορετικό, από αυτό που συμβαίνει σήμερα; Μάλλον όχι, αφού τόσο το δημόσιο, όσο και η κεντρική τράπεζα θα συνέχιζαν να ενεργούν με τον ίδιο τρόπο – ενώ τα χρηματοδοτούμενα από το κράτος προγράμματα ανάπτυξης και κοινωνικών παροχών θα ήταν πιο γενναιόδωρα, αφού το χρέος θα ήταν χαμηλότερο.

Όσον αφορά τα νοικοκυριά, θα συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τις αποταμιεύσεις τους για να διατηρούν το βιοτικό τους επίπεδο, χωρίς φυσικά να το αυξάνουν – ενώ οι επιχειρήσεις θα ήταν καθαροί αποταμιευτές (=λιγότερες επενδύσεις από τα έσοδα τους), αφού δεν θα ήξεραν τι να κάνουν τα κέρδη τους. Δεν θα τα επένδυαν δηλαδή, λόγω της μειωμένης ζήτησης – ενώ θα ήταν υψηλότερα, εάν το γεν υποτιμούταν εξαιτίας της διαγραφής τω δημοσίων χρεών.

Φυσικά κανένας δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι το γεν πράγματι θα υποτιμούταν – επειδή, λόγω της διαγραφής, η Ιαπωνία θα γινόταν μία πιο ελκυστική χώρα για τις ξένες επενδύσεις, καθώς επίσης για την τοποθέτηση κεφαλαίων. Ως εκ τούτου, είναι πιθανόν να επαληθευόταν οι ισχυρισμοί του βρετανού οικονομολόγου A. Turner, σύμφωνα με τον οποίο δεν θα συνέβαινε απολύτως τίποτα μετά από μία τέτοια διαγραφή. Τα χρέη θα εξαφανίζονταν, κανένας δεν θα υπέφερε, ενώ δεν θα προκαλούταν μεγάλος πληθωρισμός (όπως έχουμε αναφέρει για την Ευρωζώνη – ανάλυση).

Το ενδεχόμενο όμως αυτό δεν θα άλλαζε επίσης τίποτα, όσον αφορά τη σημερινή μιζέρια της Ιαπωνίας – γεγονός που θα είχε βέβαια σοβαρές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία, αφού θα τεκμηρίωνε ότι, οι κεντρικές τράπεζες δεν είναι σε θέση να καταπολεμήσουν την οικονομική στασιμότητα.

Ότι μπορούν μεν να προβούν στο μονεταρισμό των επισφαλών χρεών (σβήσιμο, διαγραφή, πάγωμα, εξαφάνιση) κρατών και τραπεζών, αλλά δεν έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν την παραγωγικότητα των εργαζομένων ή να προκαλέσουν την άνοδο του πληθυσμού – έτσι ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες βιώσιμης ανάπτυξης.

.

Επίλογος

Με βάση τα παραπάνω ο καπιταλισμός, ο οποίος στηρίζεται στην ανάπτυξη, θα κατέρρεε – αφού προηγουμένως θα μεσολαβούσε ένα μεγάλο κραχ στα χρηματιστήρια. Συμπερασματικά λοιπόν, με εξαίρεση τον πόλεμο, μόνο ο υπερπληθωρισμός λόγω της απώλειας της εμπιστοσύνης στα χρήματα, θα μπορούσε να δημιουργήσει την ανάπτυξη που απαιτεί ο καπιταλισμός, μετά την καταστροφή που θα προκαλούσε – αφού με τον τρόπο αυτό θα απαξιώνονταν τα χρέη και θα κατέρρεε το τεράστιο βουνό που πιέζει τον πλανήτη (άρθρο).

Φυσικά ούτε αυτή η εξέλιξη είναι εγγυημένη, αφού τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις που θα διέθεταν αποταμιεύσεις, θα χρειάζονταν πολύ χρόνο, για να «χωνέψουν» την απώλεια της αγοραστικής αξίας των χρημάτων τους – οπότε δεν είναι οι κεντρικές τράπεζες σε θέση να σώσουν τον πλανήτη, αλλά η πολιτική, από την οποία όμως έχουν αφαιρέσει τα ηνία.

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που ισχύει σήμερα τόσο για την Ιαπωνία, όσο και για τον υπόλοιπο πλανήτη είναι το ότι, κάτι που δεν μπορεί να διαρκέσει αιώνια, δεν διαρκεί αιώνια – γεγονός που σημαίνει πως εύκολες ή/και εγγυημένες λύσεις δεν υπάρχουν, ενώ η καταιγίδα των καταιγίδων θα ξεσπάσει νομοτελειακά, χωρίς κανένας να γνωρίζει πότε και πού θα καταλήξει.

Άρης Οικονόμου, Senior Analyst (finance & markets)