Το Ποντίκι
του Ξενοφώντος Μπρουντζάκη
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη έξοδος Ελλήνων λογίων προς τη Δυτική Ευρώπη. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς εγκαταστάθηκαν στην Ιταλία, που τότε ήταν διαιρεμένη σε πόλεις - κράτη και μέσα στο πνεύμα της Αναγέννησης συναγωνιζόταν η μία την άλλη σε πλούτο και δύναμη, αλλά ταυτόχρονα και στην καλλιέργεια των κλασικών γραμμάτων, του ουμανισμού και των καλών τεχνών. Η πόλη της Φλωρεντίας, που αναδείχτηκε το σημαντικότερο κέντρο της Αναγέννησης, ξεπέρασε κάθε άλλη πόλη στη συστηματική καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων.
Στο προηγούμενο σημείωμά μας είδαμε πως ο μαικήνας Palla Strozzi είχε ήδη καλέσει τον Μανουήλ Χρυσολωρά γι’ αυτόν τον σκοπό. Αλλά και οι Μέδικοι, που αργότερα διαδέχτηκαν τον Strozzi στην εξουσία, συνέχισαν με τον ίδιο ζήλο, τόσο ώστε ο Κοσμάς Μέδικος (1434-1464) να ονομαστεί Περικλής της Φλωρεντίας. Είχε τόσο ενθουσιαστεί από τις ιδέες του Πλήθωνα στο σύντομο διάστημα της παραμονής του στην πόλη, ώστε αποφάσισε να ιδρύσει Πλατωνική Ακαδημία στη Φλωρεντία! Μάλιστα, ο ίδιος μαζί με τον γιο του μάθαιναν αρχαία ελληνικά έχοντας ως δάσκαλο τον Ιωάννη Αργυρόπουλο.
Με την ένθερμη υποστήριξη μιας ομάδας φλωρεντιανών λογίων, ο Αργυρόπουλος τον Οκτώβριο του 1456 διορίστηκε καθηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο της πόλης, διδάσκοντας εκεί για δεκατέσσερα συνεχόμενα χρόνια την ελληνική γλώσσα στους δυτικούς μαθητές του. Αν και ο ίδιος ήταν αριστοτελικός, εκτιμούσε και θαύμαζε επίσης τη φιλοσοφία του Πλάτωνα. Τα μαθήματά του ήταν ακαδημαϊκά, πράγμα που σημαίνει ότι οι μαθητές του παρακολουθούσαν τη διδασκαλία του, κρατούσαν σημειώσεις και μαζεύονταν κατόπιν στο σπίτι του δασκάλου και συζητούσαν τις απορίες τους.
Αντίθετα με τον Αργυρόπουλο, ο Χρυσολωράς δίδασκε φροντιστηριακά, δηλαδή διδασκαλία και συζήτηση γίνονταν ταυτόχρονα στην ώρα του μαθήματος. Η διάδοση και η σημασία της ελληνικής παιδείας εκείνη την εποχή στη Φλωρεντία αναδεικνύεται και από τον Angelo Poliziano, τον φλωρεντινό ποιητή και κλασικό μελετητή, ο οποίος εγκαινιάζοντας τη διδασκαλία του ανέφερε: «Εσείς, ω Φλωρεντίνοι, εφροντίσατε να αναγεννηθή στην πόλι μας και να ακμάση η ελληνική παιδεία, που από καιρό έχει σβησθή και σ’ αυτήν την ίδια την Ελλάδα». Στο πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας δίδαξαν επίσης ο Ανδρόνικος Κάλλιστος και ο Δημήτριος Χαλκοκονδύλης.
Ιωάννης Αργυρόπουλος
Οι τιμές, τα προνόμια και γενικότερα ο πολιτισμένος τρόπος ζωής που απολάμβανε ο Αργυρόπουλος στη Φλωρεντία έγιναν εφιάλτης το 1471, όταν αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη εξαιτίας της πανώλης από την οποία έχασε δύο από τα τέσσερα παιδιά του. Συντετριμμένος, δοκίμασε να εγκατασταθεί στην Ουγγαρία όταν τον κάλεσε ο βασιλιάς Ματθαίος Κορβίνος, που ήταν φίλος των γραμμάτων, ωστόσο τελικά προτίμησε τη Ρώμη, όπου βρισκόταν ο φίλος του Βησσαρίων. Στη Ρώμη εντάχθηκε στην παπική αυλή του νέου τότε Πάπα Σίξτου Δ’ και ασχολείτο με μεταφράσεις. Παρ’ όλα αυτά, νοσταλγούσε τη Φλωρεντία, στην οποία κατάφερε να διδάξει το 1477. Τελικά, αποσύρθηκε στη Ρώμη εκ νέου όπου και πέθανε το 1487. Όπως και ο Χρυσολωράς, έτσι κι ο Αργυρόπουλος οφείλει τη φήμη του στο διδακτικό του έργο κατά μείζονα λόγο και δευτερευόντως στο συγγραφικό, το οποίο συνέθεταν οι μεταφράσεις έργων του Αριστοτέλη, θεολογικά μελετήματα, εισαγωγές στα μαθήματά του και επιστολές.
Δημήτριος Χαλκοκονδύλης
Γεννημένος το 1423 στην Αθήνα, ο Χαλκοκονδύλης υπήρξε ένας από τους διαπρεπέστερους Έλληνες λόγιους που συνέβαλε με το έργο και τη δράση του στην αναβίωση των ελληνικών γραμμάτων στη Δυτική Ευρώπη. Η δράση του εντοπίζεται λίγο μετά την Άλωση, αν και ο ίδιος βρέθηκε στη Ρώμη ήδη από το 1449. Είναι πιθανό ότι πριν βρεθεί στη Ρώμη, ο Δημήτριος Χαλκοκονδύλης είχε προηγουμένως σπουδάσει φιλοσοφία, πιθανώς κοντά στον Γεώργιο Γεμιστό. Στη Ρώμη συμπλήρωσε τις σπουδές του δίπλα στον Θεόδωρο Γαζή, από τον οποίο διδάχτηκε τα λατινικά. Με τον Γαζή συνδέθηκε με στενή φιλία, η οποία επισφραγίστηκε με τη διαθήκη του τελευταίου, που κληροδότησε στον Χαλκοκονδύλη την προσωπική του βιβλιοθήκη. Υπήρξε υπέρμαχος του νεοπλατωνισμού και ήταν εξάδελφος του γνωστού Βυζαντινού ιστορικού της Άλωσης Λαονίκου Χαλκοκονδύλη.
Η διδακτική του δράση ξεκινά από το πανεπιστήμιο της Πάδουας κι έπειτα της Φλωρεντίας, όπου και δίδαξε δεκαέξι ολόκληρα χρόνια. Στη διάρκεια της εκεί παραμονής του, ο Χαλκοκονδύλης ασχολήθηκε με τα ομηρικά έπη, τα οποία και εξέδωσε τον Δεκέμβριο του 1488. Η εργασία του αυτή του εξασφάλισε μάλιστα και μεγάλη φήμη. Παρ’ όλα αυτά, την ίδια εποχή, ο λόγιος Angelo Poliziano δίδασκε ταυτόχρονα ανταγωνιστικά με τον Χαλκοκονδύλη, Ησίοδο, Όμηρο και Αριστοτέλη. Τότε ήρθε η πρόσκληση από το Μιλάνο, από τον Λουδοβίκο Σφόρζα, να διδάξει εκεί. Παλιότερα στο Μιλάνο είχαν διδάξει και εξέχοντες ελληνιστές δάσκαλοι, όπως ο Μανουήλ Χρυσολωράς, ο Δημήτριος Καστρινός, ο Ανδρόνικος Κάλλιστος και ο Κωνσταντίνος Λάσκαρις. Ωστόσο, η παραμονή των παραπάνω Ελλήνων λόγιων στο Μιλάνο ήταν μικρή, εξ ου και το έργο τους είχε περιορισμένη απήχηση. Την εποχή εκείνη στο Μιλάνο είχαν συγκεντρωθεί κορυφαίοι εκπρόσωποι των γραμμάτων και των τεχνών. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Λεονάρντο ντα Βίντσι. Ο Χαλκοκονδύλης, έχοντας την οικονομική άνεση, εξέδωσε τον Ισοκράτη το 1493 και το περίφημο λεξικό Σούδα το 1499.
Η επίδραση του Χαλκοκονδύλη στις διάφορες πόλεις της Ιταλίας όπου δίδαξε υπήρξε σημαντική. Ως δάσκαλος δίδαξε τα περισσότερα χρόνια από οποιονδήποτε άλλον Έλληνα λόγιο της Ιταλίας. Συγκεκριμένα δίδαξε στην Πάδουα τουλάχιστον εννέα χρόνια, δεκαέξι στη Φλωρεντία και είκοσι σχεδόν στο Μιλάνο…
Σε όλα αυτά τα χρόνια διδασκαλίας απέκτησε εκατοντάδες μαθητές, μεταξύ των οποίων ήταν και άνθρωποι που συνέχισαν το έργο του, όπως ο Άγγελος Πολιτιανός (Angelo Poli-ziano), ο οποίος έθρεψε μια μεγάλη ομάδα ελληνιστών, ο Μαρσίλιο Φιτσίνο (Marsillio Ficino), στενός συνεργάτης του στην πολύχρονη προετοιμασία της μετάφρασης του πλατωνικού έργου, και οΆλδος Μανούτιος, ο οποίος παρακολούθησε μαθήματά του στο Μιλάνο. Η προσπάθειά του για τη διάδοση του ελληνικού πνεύματος κορυφώθηκε με την αδιάκοπη ενασχόλησή του με τη μετάφραση και έκδοση ελληνικών κειμένων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου