Το χρήμα ως δημόσιο αγαθό

oikonomica

Ας εξετάσουμε τι είναι το χρήμα. Με το όρο χρήμα εννοούμε το αντικείμενο που χρησιμοποιείται και γίνεται ευρέως αποδεκτό για πληρωμές προϊόντων και υπηρεσιών και αποπληρωμή δανείων. Κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας σαν χρήμα χρησιμοποιήθηκαν αρχικά αγαθά εύκολα ανταλλάξιμα, αποθηκεύσιμα και μεταφερόμενα. Κυρίως χρησιμοποιήθηκε ο χρυσός και ο άργυρος. Με την πάροδο των χρόνων τα πολύτιμα αυτά μέταλλα συμπληρώθηκαν από τα τραπεζογραμμάτια, τα γνωστά σε όλους μας χαρτονομίσματα. Από το δέκατο έβδομο αιώνα και μετά, οπότε ξεκίνησε η χρήση των τραπεζογραμματίων, αυτά είχαν αξία συνδεδεμένη με ένα πολύτιμο μέταλλο. Το τραπεζογραμμάτιο αποτελούσε στην ουσία μια υπόσχεση της τράπεζας να το ανταλλάξει με το αντίστοιχο πολύτιμο μέταλλο.

Πρακτικά λοιπόν για να αυξηθεί η ποσότητα του χρήματος θα έπρεπε να αυξηθεί η ποσότητα των αποθεμάτων πολύτιμου μετάλλου, πράγμα που γενικά γίνεται με σταθερό ρυθμό, πλην των εξαιρέσεων της απότομης ανακάλυψης μεγάλων κοιτασμάτων, όπως συνέβη στην Αλάσκα των Ην. Πολιτειών το 1847. Η τελευταία ενσάρκωση αυτού του συστήματος ήταν η υπογραφή της συμφωνίας του Bretton Woods μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η προσάρτηση σε αυτήν των περισσότερων χωρών του κόσμου. Εκεί συμφωνήθηκε ότι τα 35 δολάρια ηνωμένων πολιτειών θα αντιστοιχούσαν σε 31 περίπου γραμμάρια χρυσού, καθώς και ένα σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Το 1971 όμως οι Ηνωμένες Πολιτείες αποχώρησαν μονομερώς από τη συμφωνία, οπότε και ολόκληρο το σύστημα έπαψε να ισχύει.

Από τότε έπαψε να ισχύει η αντιστοίχηση του χρήματος με τον χρυσό και χρήμα έγινε το νόμιμο χρήμα (fiat currency), το οποίο δεν αντλεί την αξία του από την αντιστοιχία σε κάποιο πολύτιμο μέταλλο, αλλά από την επιβολή της υποχρέωσης από την πλευρά μιας κυβέρνησης στους πολίτες να το χρησιμοποιούν και να το κάνουν αποδεκτό σε όλες τις συναλλαγές τους. Εφόσον λοιπόν οι πολίτες είναι υποχρεωμένοι από την κυβέρνηση να χρησιμοποιούν νόμιμο χρήμα στις συναλλαγές τους, η κυβέρνηση από την πλευρά της θα πρέπει να είναι υποχρεωμένη να παρέχει αρκετό χρήμα για την πραγματοποίηση των συναλλαγών. Αυτή είναι η παροχή ρευστότητας στην οικονομία. Από την άποψη αυτή το χρήμα απαιτεί βασική υποδομή για τη λειτουργία της οικονομίας, εξίσου βασική ή και βασικότερη από τους δρόμους, τα λιμάνια και τις υπόλοιπες υποδομές. Από τη στιγμή δε που έχει εγκαταλειφθεί η συμφωνία του Bretton Woods η παροχή ρευστότητας θα έπρεπε να είναι εύκολη υπόθεση για την κυβέρνηση, αφού δε χρειάζεται να διαθέτει αντίκρισμα σε χρυσό.

Το ερώτημα βέβαια είναι πόσα χρήματα πρέπει να τυπωθούν για να καλυφθούν οι ανάγκες της οικονομίας πριν προκαλέσουν πληθωριστικές πιέσεις. Αυτό το ερώτημα είναι θεμελιώδες για την άσκηση νομισματικής πολιτικής και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την οικονομική πολιτική μιας χώρας. Δυστυχώς αυτό το ερώτημα δεν το απαντάει η εκλεγμένη κυβέρνηση της χώρας, αλλά η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και πριν από αυτήν η Τράπεζα της Ελλάδος, οι οποίες αμφότερες αποτελούν ανεξάρτητους οργανισμούς χωρίς καμία λογοδοσία ή υποχρέωση προς τις κυβερνήσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι υποχρεώσεις της ΕΚΤ εξαντλούνται στην κατάθεση μιας ετήσιας αναφοράς των δραστηριοτήτων της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Βασικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας σήμερα είναι η έλλειψη ρευστότητας, η παροχή της οποίας όμως δεν μπορεί να παρασχεθεί από την κυβέρνηση, η οποία έχει απεμπολήσει αυτό το δικαίωμά της προς όφελος του τραπεζικού συστήματος. Οι τράπεζες όμως, συμπεριλαμβανομένων και των κεντρικών τραπεζών δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντα των πολιτών και δεν επιδιώκουν την οικονομική ευημερία μιας χώρας, αλλά αντίθετα την οικονομική ευημερία των μετόχων τους, οι οποίοι αποτελούν ένα πολύ μικρό υποσύνολο της συνολικής οικονομίας μιας χώρας. Το χρήμα λοιπόν έχει πάψει ουσιαστικά να είναι δημόσιο αγαθό. Μια συγκεκριμένη μειοψηφία ελέγχει τη ροή του, και συνακόλουθα ολόκληρη την οικονομική δραστηριότητα.