Η Ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα*

Το Ποντίκι

του Ξενοφώντος Μπρουντζάκη

Το αίτημα της Ένωσης των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα αποτελούσε μια ιστορική εκκρεμότητα, η οποία διευθετήθηκε μετά το πέρας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ένωση αυτή, όπως ήταν φυσικό, ξεσήκωσε κύματα ενθουσιασμού και πανηγυρισμών σε ολόκληρο τον ελληνισμό.

Όπως πάντα συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, η πλεονεκτική γεωγραφική θέση είναι ευχή και κατάρα. Έτσι και τα Δωδεκάνησα, που κατέχουν σημαντική γεωπολιτική θέση, αποτελούσαν πάντοτε μήλον της Έριδος ανάμεσα στους επίδοξους κατακτητές. Από τους Πέρσες και τους Σαρακηνούς ώς τους Βενετούς και τους Γενουάτες, τους Σταυροφόρους και τους Τούρκους. 

Μια σύντομη αναδρομή 

Ήδη το σύμπλεγμα αυτών των σημαντικότατων νησιών περιήλθε το 1309 στην εξουσία των Ιωαννιτών Ιπποτών, οι οποίοι το διατήρησαν υπό την εξουσία τους έως το 1522, όταν τα Δωδεκάνησα καταλήφθηκαν από τους Οθωμανούς Τούρκους. Στην επανάσταση του 1821, τα Δωδεκάνησα, παρά το ότι πολέμησαν υπό το λάβαρο της εθνικής ανεξαρτησίας, δόθηκαν τελικά μαζί με τη Σάμο στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με αντάλλαγμα την Εύβοια, η οποία ενσωματώθηκε στο ελεύθερο ελληνικό κράτος.

Η οθωμανική παρουσία στα Δωδεκάνησα τερματίζεται το 1912, μετά την κατάληψή τους από τους Ιταλούς. Όλοι τότε άρχισαν να σκέφτονται ότι είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για την ενσωμάτωσή τους στην Ελλάδα, πράγμα που έγινε εν μέρει πραγματικότητα με τη Συνθήκη των Σεβρών, που υπογράφτηκε στις 10 Αυγούστου 1920. Με αυτή τα Δωδεκάνησα παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα, εκτός από τη Ρόδο, που έμεινε στην κατοχή της Ιταλίας.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, τα πράγματα λαμβάνουν άσχημη τροπή – κατά το «ενός κακού μύρια έπονται»… Έτσι, μετά την άνοδο του ανεκδιήγητου Μουσολίνι, οι Ιταλοί αναθεωρούν την πολιτική τους για τα Δωδεκάνησα και αποφασίζουν εκ νέου ότι θέλουν να τα διατηρήσουν στην επικράτειά τους. Στη συνέχεια, όταν οι Ιταλοί παραδόθηκαν στους Γερμανούς, εκείνοι μετά την παράδοση της χιτλερικής Γερμανίας τον Μάιο του 1945, τα μεταβίβασαν στη Μεγάλη Βρετανία. Στις 8 Μαΐου 1945, ο αρχηγός των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στρατηγός Wagener υπογράφει στη Σύμη το πρωτόκολλο της χωρίς όρους παράδοσης των Δωδεκανήσων στους Βρετανούς συμμάχους και στον διοικητή του Ιερού Λόχου, συνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγάντε. Την επομένη κιόλας καταπλέει στο λιμάνι της Ρόδου το θρυλικό καταδρομικό «Αβέρωφ». Περίπου έναν χρόνο μετά, στις 27 Ιουνίου 1946, στο Παρίσι και στο Συμβούλιο των Υπουργών των Εξωτερικών των τεσσάρων Δυνάμεων, αποφασίζεται να περιέλθουν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια απόφαση-σταθμό στην πορεία του δωδεκανησιακού λαού προς την ένωσή του με τη μητέρα Ελλάδα.

Το χρονικό της Ένωσης

Η συνέχεια διαδραματίζεται στις 10 Φεβρουαρίου 1947 – εκ νέου στην Πόλη του Φωτός, στο Παρίσι. Εκεί υπογράφεται συνθήκη ειρήνης μεταξύ των συμμάχων και των συνασπισμένων Δυνάμεων, της Ελλάδας και της Ιταλίας, σύμφωνα με την οποία η Ιταλία εκχωρεί στην Ελλάδα με πλήρη κυριαρχία τα νησιά της Δωδεκανήσου και τις παρακείμενες νησίδες. Ακολουθεί αμέσως μετά, και συγκεκριμένα την 31η Μαρτίου του ιδίου έτους, το τυπικό της παράδοσης. Συγκεκριμένα, ο Βρετανός διοικητής των συμμαχικών Δυνάμεων Κατοχής Δωδεκανήσου, ταξίαρχος Α.Σ. Πάρκερ, παραδίδει τη Στρατιωτική Βρετανική Διοίκηση στον αντιναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη. Με αυτό τον τρόπο αρχίζει η μεταβατική περίοδος της Ελληνικής Στρατιωτικής Διοίκησης Δωδεκανήσου. 

Η συνέχεια θα δοθεί στις 9 Ιανουαρίου 1948: με το άρθρο 1 του Νόμου υπ’ αριθμ. 518 «Περί προσαρτήσεως της Δωδεκανήσου εις την Ελλάδα» της Δ’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων ορίζεται ότι: 

«Αι νήσοι της Δωδεκανήσου Αστυπάλαια, Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Τήλος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Λέρος, Πάτμος, Λειψοί, Σύμη, Κως και Καστελλόριζον, ως και αι παρακείμεναι νησίδες, είναι προσηρτημέναι εις το Ελληνικόν Κράτος από της 28 Οκτωβρίου 1947». 

Με τον νόμο αυτό, που αποτελεί τη ληξιαρχική πράξη της ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, τερματίζεται το μεταβατικό στάδιο της ελληνικής στρατιωτικής διοίκησης. Η 7η Μαρτίου 1948 ορίζεται ως ημέρα της πανηγυρικής τυπικής ενσωμάτωσης. Τα Δωδεκάνησα γίνονται Νομός μόλις το 1955 με πρωτεύουσα την πανέμορφη Ρόδο. 

7 Μαρτίου 1948: η άφιξη του βασιλιά

Στις 7 Μαρτίου 1948, αποβιβάζεται στη Ρόδο, μέσα σε μια παραληρηματική φρενίτιδα ενθουσιασμού τού πλήθους, το βασιλικό ζεύγος Παύλος και Φρειδερίκη, το οποίο συνόδευαν μέλη της ελληνικής κυβέρνησης με επικεφαλής τον αντιπρόεδρό της Κωνσταντίνο Τσαλδάρη, υπουργούς, στρατιωτικούς και άλλους επισήμους. Επικεφαλής της Κεντρικής Δωδεκανησιακής Επιτροπής, οι πρωτεργάτες του δωδεκανησιακού αγώνα, ο ιατρός από την Κάλυμνο Σκεύος Ζερβός και ο πανεπιστημιακός καθηγητής Μιχαήλ Βολονάκης από τη Σύμη. Μετά την ανάκρουση του εθνικού ύμνου, ο υπουργός Εσωτερικών Πέτρος Μαυρομιχάλης διαβάζει από τον εξώστη του διοικητηρίου το βασιλικό διάταγμα:

Περί προσαρτήσεως της Δωδεκανήσου εις την Ελλάδα Παύλος Α’

Βασιλεύς των Ελλήνων

Απεφασίσαμεν και διατάσσομεν:

Άρθρον 1ον 

Αι νήσοι της Δωδεκανήσου, Ρόδος, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Αστυπάλαια, Νίσυρος, Πάτμος, Χάλκη, Κάσος, Τήλος, Σύμη, Κως, Λέρος και Καστελλόριζο, ως και αι παρακείμεναι νησίδες, είναι προσηρτημέναι εις το ελληνικόν κράτος από της 28ης Οκτωβρίου 1947.

Ο παρών νόμος, ψηφισθείς υπό της Δ’ Αναθεωρητικής Βουλής και παρ’ ημών σήμερα κυρωθείς, δημοσιευθήτω διά της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως και εκτελεσθήτω ως νόμος του κράτους.

Εν Αθήναις τη 3η Ιανουαρίου 1948. Παύλος Α’

Το τυπικό της ενσωμάτωσης έχει ολοκληρωθεί. Τα Δωδεκάνησα αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής επικράτειας. 

Στατιστικά 

Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πληθυσμός των Δωδεκανήσων το 1912 ανερχόταν στους 143.482 κατοίκους, ενώ από αυτούς οι 131.332 ήταν Έλληνες. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ο συνολικός πληθυσμός του νομού Δωδεκανήσου φτάνει τους 190.071 κατοίκους και έχει έκταση 2.579,275 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Τον Οκτώβριο του 2006, τα κατοικημένα νησιά και νησίδες της Δωδεκανήσου ήταν συνολικά 27.

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1870 στις 25-06-2015