Η δημιουργία ενός αντι-ΔΝΤ

Νέα Κρήτη

Η αμφισβήτηση της ηγεμονίας των ΗΠΑ και οι επιδιώξεις τους σε ένα παγκόσμιο οικονομικό status quo που αλλάζει.

Η αλήθεια είναι ότι η επίσημη πρόσκληση που απηύθυνε η ρωσική κυβέρνηση στον Αλέξη Τσίπρα για συμμετοχή της χώρας στους BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότιος Αφρική) μέσω της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας που θα δημιουργήσουν οι πέντε ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου, έγινε δεκτή στο εξωτερικό, αλλά κυρίως στο εσωτερικό, με ειρωνικά χαμόγελα και ανεκδοτολογικά ευφυολογήματα.

Η αλήθεια είναι επίσης ότι δεν είναι εύκολο να πιστέψει κανείς ότι η συμμαχία των «πέντε», που αποφάσισε να υψώσει το ανάστημά της και να βάλλει ευθέως κατά του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, θα επέλεγε μια καταχρεωμένη χώρα που βρίσκεται μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης και καθημερινά υφίσταται οικονομικό στραγγαλισμό ως εταίρο σε ένα από τα πιο φιλόδοξα εγχειρήματα της νέας τάξης πραγμάτων.

Η πρόσκληση, όμως, είναι πραγματικότητα. Και ήδη έχει συσταθεί ομάδα εργασίας, η οποία θα διερευνήσει ποιες δυνατότητες υπάρχουν για συνεργασία και κάτω από ποιες δεσμεύσεις, όρους και προϋποθέσεις.

Το τι τελικά θα γίνει και εάν η Ελλάδα θα βρει κοινό τόπο συνεργασίας είναι ένα ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί σήμερα. Και αυτό γιατί δεν το επιτρέπουν τα δεδομένα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι σοβαροί διεθνείς αναλυτές που δεν συμμετέχουν στο πολιτικό μπούλινγκ της Ελλάδας επέλεξαν απλώς να καταγράψουν την πρόσκληση και αναμένουν τις επόμενες κινήσεις για να διαπιστώσουν εάν πρόκειται για επικοινωνιακό πυροτέχνημα ή για πολιτική κίνηση με αρχή, μέση και τέλος που θα αναπτυχθεί σε βάθος χρόνου.

Η κίνηση των «πέντε», άλλωστε, είναι πολύ ισχυρή από τη στιγμή που οι BRICS αντιπροσωπεύουν το 20% του παγκόσμιου ΑΕΠ, το οποίο μεταφράζεται σε 15 τρισεκατομμύρια δολάρια, και το 46% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Το «Π», σε μια προσπάθεια να κατανοήσουμε τις αλλαγές που επιχειρούνται στο παγκόσμιο οικονομικό status quo, παρουσιάζει έναν οδηγό για το τι είναι οι BRICS και τι επιδιώκουν αμφισβητώντας, αν και μέλη του ΔΝΤ, την ηγεμονία των ΗΠΑ. Γιατί αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα αντι-ΔΝΤ και γιατί το πρώτο κράτος που προσκάλεσαν να συμμετάσχει στην αναπτυξιακή τράπεζα είναι η Ελλάδα. Πώς συνδέεται η πρόταση με τις βλέψεις Κινέζων και Ρώσων σε βασικές υποδομές της χώρας και ποια μπορεί να είναι η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Mια γροθιά κατά της κυριαρχίας του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας

Τι είναι οι BRICS;

Είναι η συμμαχία της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και της Νοτίου Αφρικής (BRICS), των πέντε ταχύτερα αναπτυσσόμενων οικονομιών, που έχει στόχο την αμφισβήτηση της παγκόσμιας κυριαρχίας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, επί της ουσίας δηλαδή την αμφισβήτηση της ηγεμονίας των ΗΠΑ στην παγκόσμια οικονομία.

Χρονιά ορόσημο για τους BRICS ήταν το καλοκαίρι του 2014, όταν αποφάσισαν να ιδρύσουν δύο σημαντικούς διεθνείς οργανισμούς που βάλλουν ευθέως κατά ΔΝΤ και Παγκόσμιας Τράπεζας.

Συγκεκριμένα αποφάσισαν να ιδρύσουν τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (New Development Bank - NDB) με κεφάλαιο σε πρώτη φάση 50 δισεκατομμύρια δολάρια και το Ταμείο Επικουρικότητας Εκτάκτων Αναγκών (Contingent Reserve Arrangement - CRA) με κεφάλαιο 100 δισεκατομμύρια δολάρια.

Στόχος της τράπεζας των BRICS είναι η χρηματοδότηση μεγάλων αναπτυξιακών έργων με περίπου 34 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο. Σε πρώτη φάση οι πέντε χώρες θα συνεισφέρουν από 10 δισεκατομμύρια δολάρια για το κεφάλαιο της τράπεζας, ποσό που σε επόμενη φάση θα φτάσει συνολικά τα 100 δισεκατομμύρια.

Καμιά χώρα δεν μπορεί να αυξήσει το μερίδιό της χωρίς να υπάρξει ομοφωνία, ενώ μπορούν να ενταχθούν νέα μέλη με την προϋπόθεση ότι οι BRICS θα διατηρούν πάντα το 55% του μετοχικού κεφαλαίου.

Το Ταμείο Επικουρικότητας Εκτάκτων Αναγκών (Contingent Reserve Arrangement - CRA) ύψους 100 δισ. δολαρίων, που είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο ESM της Ε.Ε., έχει σκοπό να ανακουφίσει τις πιέσεις ρευστότητας σε περιόδους κρίσης, όταν για παράδειγμα τα εθνικά νομίσματα των μελών επηρεάζονται αρνητικά από τις παγκόσμιες οικονομικές πιέσεις, αλλά και την παροχή βοήθειας σε άλλες χώρες που έχουν βρεθεί στη δίνη της οικονομικής αστάθειας.

Από το συνολικό αρχικό κεφάλαιο ύψους 100 δισ. δολαρίων του CRA, η Κίνα θα συνεισφέρει 41 δισ. δολάρια, η Βραζιλία, η Ρωσία και η Ινδία από 18 δισ. δολάρια και η Νότια Αφρική 5 δισ. δολάρια, ενώ ο δανεισμός εκτιμάται ότι θα αρχίσει το 2016.

BRICS vs ΔΝΤ

Οι πέντε ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου με την κίνηση αυτή βάλλουν ευθέως κατά της οικονομικής ηγεμονίας των ΗΠΑ στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, της μοναδικής χώρας από τις 187 που συμμετέχουν και έχει δικαίωμα βέτο.

Η αμερικανική κυριαρχία στο ΔΝΤ και η καθήλωση της Κίνας, της Ρωσίας αλλά και άλλων χωρών σε θέση υποδεέστερη, επιτυγχάνεται από το γεγονός ότι όλα τα κράτη που συμμετέχουν δεν έχουν τις ίδιες ψήφους και ότι η ψήφος τους δεν έχει την ίδια βαρύτητα.

Οι ψήφοι που έχουν τα κράτη - μέλη στα θεσμικά όργανα ορίζονται από τον μέσο όρο μιας ποσόστωσης που λαμβάνει υπόψη διάφορους παράγοντες, όπως το ΑΕΠ. Το αποτέλεσμα του συστήματος αυτού είναι οι ΗΠΑ να έχουν επί της ουσίας την απόλυτη εξουσία. Το πρόβλημα για τους BRICS είναι ότι αν και η θέση τους και η επιρροή τους στην παγκόσμια οικονομία έχει αλλάξει, αυτό δεν αντικατοπτρίζεται στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα.

Για παράδειγμα η Κίνα, που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, βρίσκεται εκτός της βασικής πεντάδας στο ΔΝΤ που συγκροτούν οι πέντε πρώτοι μέτοχοι, δηλαδή οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, που έχουν το 40% των δικαιωμάτων ψήφου.

Αντίστοιχα η Βραζιλία έχει εντός του ΔΝΤ μικρότερη επιρροή από το Βέλγιο, αν και πρόκειται για πιο ισχυρή οικονομία στον παγκόσμιο χάρτη.

Έτσι οι ΗΠΑ έχουν το 16,74% των ψήφων, η Ιαπωνία το 6,01%, η Γερμανία το 5,87%, το Ηνωμένο Βασίλειο το 4,85% και η Γαλλία το 4,86%. Αντίστοιχα η Κίνα έχει το 3,66% των ψήφων, η Ρωσία το 2,69%, η Ινδία το 1,88% και η Βραζιλία το 1,38%. Την ίδια ώρα, όμως, οι BRICS αντιπροσωπεύουν το 46% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 20% του παγκόσμιου ΑΕΠ, που μεταφράζεται σε περίπου 15 τρισεκατομμύρια δολάρια, ποσό ευθέως συγκρίσιμο με αυτό των ΗΠΑ και της Ε.Ε., και με ρυθμό αυξήσεως πολλαπλάσιο των λεγόμενων ανεπτυγμένων οικονομιών.

Το 2010, οι υπουργοί Οικονομικών και οι κεντρικοί τραπεζίτες υποστήριξαν την αναμενόμενη εδώ και καιρό αλλαγή στην κατανομή των ψήφων στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ώστε να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη εκπροσώπηση για τις αναδυόμενες δυνάμεις, όπως είναι η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα. Αν και οι αλλαγές έχουν αποφασιστεί, δεν έχουν εφαρμοστεί ακόμα.

Σύμφωνα με το καταστατικό των BRICS, τόσο στην Αναπτυξιακή Τράπεζα όσο και στο Ταμείο, οι ψήφοι κατανέμονται ισότιμα, δηλαδή ένας μέτοχος - μία ψήφος.

Γιατί κάλεσαν την Ελλάδα;

Η πρόσκληση για συμμετοχή της Ελλάδας στη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα των BRICS έγινε στον Αλέξη Τσίπρα από τον υφυπουργό Οικονομικών της Ρωσίας Σεργκέι Στόρτσακ. Η ελληνική κυβέρνηση ανέθεσε στον Παναγιώτη Ρουμελιώτη, πρώην εκπρόσωπο της Ελλάδας στο ΔΝΤ και γνώστη των μηχανισμών λειτουργίας τέτοιων οργανισμών, να διερευνήσει τις δυνατότητες συμμετοχής της χώρας και να κάνει σχετική εισήγηση. Να σημειωθεί ότι για την πρόταση ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γιάννης Δραγασάκης έχει ενημερώσει και το Δ.Σ. της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός θα έχει την ευκαιρία να συζητήσει διεξοδικά το θέμα με τους ηγέτες των κρατών των BRICS στην Αγία Πετρούπολη, στο Οικονομικό Φόρουμ που θα πραγματοποιηθεί στις 18-20 Ιουνίου.

Εκ πρώτης όψεως ξένοι αναλυτές εκτιμούν ότι η πρόσκληση στην Ελλάδα είναι αμιγώς πολιτική κίνηση με γεωπολιτικά κριτήρια. Την πεποίθησή τους ότι πρόκειται για αμιγώς πολιτική κίνηση στηρίζουν στο γεγονός ότι η Ρωσία, που βρίσκεται σε ευθεία αντιπαράθεση με την Ε.Ε., με τις δυο πλευρές να έχουν απώλειες από τον «οικονομικό πόλεμο», αρέσκεται στο να κάνει «παιχνίδι» και να προσπαθεί να προσεταιριστεί το πιο αδύναμο μέλος της Ευρωζώνης, που αποτελεί, όμως, παράλληλα και την αχίλλειο πτέρνα του ευρωπαϊκού οικονομικού οικοδομήματος. Άλλωστε, όλοι οι διεθνείς αναλυτές σημειώνουν τις ιδιαίτερες σχέσεις που έχει αναπτύξει η κυβέρνηση Τσίπρα με τους Ρώσους αμέσως μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας, σχέσεις με αιχμή την ανάπτυξη μιας νέας ενεργειακής πολιτικής που προβληματίζει Ευρωπαίους και Αμερικανούς.

Κάποιοι άλλοι, βέβαια, θεωρούν ότι πρόκειται για «ανέκδοτο» ή πυροτέχνημα», υποστηρίζοντας ότι οι BRICS δεν θα προσκαλούσαν μια χώρα που φλερτάρει τα τελευταία πέντε χρόνια με τη χρεοκοπία να συμμετάσχει ως έκτο μέλος στη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, τα πέντε ιδρυτικά μέλη της οποίας έχουν διαθέσει από 10 δισεκατομμύρια δολάρια κεφάλαιο.

Οι αναλύσεις αυτές, βέβαια, μπορεί να είναι καλές, στην πραγματικότητα, όμως, βρίσκονται στον αέρα, αφού επί της ουσίας η πρόταση συνεργασίας δεν έχει διαμορφωθεί.

Έτσι, αν και είναι δεδομένο ότι η πρόσκληση έχει ισχυρά πολιτικά χαρακτηριστικά, μόνον εάν σχηματοποιηθεί και διευκρινιστούν πλήρως οι προϋποθέσεις και το επίπεδο συμμετοχής θα μπορέσουν να βγουν ασφαλή συμπεράσματα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, πάντως, ότι δυο εκ των BRICS, Ρωσία και Κίνα, φλερτάρουν με μεγάλες επενδύσεις στην Ελλάδα, με αιχμή υποδομές της χώρας και σχέδια για ενεργειακή συνεργασία, γεγονός που κάποιοι αναλυτές δεν θεωρούν άσχετο με την πρόταση συνεργασίας στο πλαίσιο της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας. Και αυτό γιατί, όπως επισημαίνουν, η διασφάλιση των επενδύσεών τους μέσω κεφαλαίων από τη δική τους τράπεζα, πέρα από πολιτική κίνηση, είναι και business as usual.

Η Ε.Ε. μπορεί να μπλοκάρει την Ελλάδα;

Προς το παρόν οι Βρυξέλλες δεν ασχολούνται με το θέμα, το οποίο άλλωστε είναι στο στάδιο της διερεύνησης, αλλά παρακολουθούν τα τεκταινόμενα για να διαπιστώσουν εγκαίρως προς τα πού θα πάει το θέμα.

Ο μοναδικός που προέβη σε σχόλιο ήταν ο Σόιμπλε, ο οποίος είπε χαρακτηριστικά: «Αν μπορείτε να βρείτε κάποιον άλλον, είτε στο Πεκίνο, τη Μόσχα, την Ουάσιγκτον ή στη Νέα Υόρκη που θα σας δώσει λεφτά, τότε εντάξει, εμείς θα ήμασταν χαρούμενοι. Αλλά είναι δύσκολο να σου δανείσει κανείς σε αυτήν την κατάσταση».

Η αλήθεια είναι, πάντως, ότι η Ε.Ε. δεν μπορεί να τοποθετηθεί αρνητικά ευθέως και επισήμως, γιατί είναι στη διακριτική ευχέρεια του κάθε κράτους - μέλους η συμμετοχή του σε διεθνείς αναπτυξιακούς οργανισμούς. Κανείς δεν μπορεί ευθέως να το απαγορεύσει, παρά μόνον ασκώντας παρασκηνιακά πιέσεις και μπλοκάροντας ζητήματα της Ελλάδας σε άλλους διεθνείς θεσμούς. Και η δήλωση του υπουργού Οικονομικών της Γερμανίας αντικατοπτρίζει αυτή την τακτική. Εν ολίγοις μας λένε ότι στα χάλια που είναι η οικονομία σας δεν πρόκειται κανένας να δώσει τα ωραία του τα λεφτά.

Αναλυτές επισημαίνουν, πάντως, ότι η πιθανότητα να δημιουργηθούν προβλήματα με την Ε.Ε., εάν τελικά το θέμα προχωρήσει και η Ελλάδα βρει φόρμουλα συνεργασίας με τους BRICS, είναι πολύ μικρή, γιατί και άλλα κράτη - μέλη προσχωρούν σε νέους αναπτυξιακούς θεσμούς που συγκροτούνται εκτός των παραδοσιακών κέντρων λήψης αποφάσεων. Φέρνουν ως παράδειγμα, μάλιστα, την Ασιατική Τράπεζα Υποδομών και Επενδύσεων (Asian Infrastructure Investment Bank - AIIB), όπου το 25% του κεφαλαίου της θα διατεθεί σε μη ασιατικά κράτη. Μέχρι στιγμής, μάλιστα, παρά την αντίδραση των ΗΠΑ, έχουν αποφασίσει να συνεργαστούν με την Ασιατική Τράπεζα το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Ιταλία και η Γαλλία, κράτη - μέλη του λεγόμενου σκληρού πυρήνα των Βρυξελλών. Και προχώρησαν σε αυτή την κίνηση γιατί μέλος έγινε ήδη η Νέα Ζηλανδία και αναμένεται να γίνει πλήρες μέλος και η Αυστραλία.

Όπως σημειώνουν διεθνείς αναλυτές, σε έναν κόσμο που αλλάζει, η εμμονή στη συμμετοχή σε ένα μόνο «άρμα» έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την πραγματικότητα.

Οι Brics σε αριθμούς

Πενήντα δισεκατομμύρια δολάρια είναι σε πρώτη φάση το μετοχικό κεφάλαιο της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας (NDB) των BRICS 100 δισεκατομμύρια δολάρια θα είναι η «προίκα» του Ταμείου Επικουρικότητας Εκτάκτων Αναγκών (CRA), μεγαλύτερο από το αντίστοιχο ESM της Ε.Ε.

20% του παγκόσμιου ΑΕΠ και 46% του παγκόσμιου πληθυσμού αντιπροσωπεύουν οι BRICS

15 τρισεκατομμύρια δολάρια αντιπροσωπεύει το ΑΕΠ των BRICS, ποσό ευθέως συγκρίσιμο με αυτό των ΗΠΑ και της Ε.Ε.

16,74% των ψήφων στο ΔΝΤ κατέχουν οι ΗΠΑ, η μοναδική χώρα που έχει το δικαίωμα βέτο  3,66% των ψήφων έχει η Κίνα, αν και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο

34 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο ευελπιστούν να δανείζουν για έργα υποδομής οι BRICS 55% της αναπτυξιακής τράπεζας θα παραμένει πάντα στα ιδρυτικά μέλη Βραζιλία, Ρωσία, Κίνα, Ινδία και Νότια Αφρική

114,3% του ΑΕΠ δημόσιο χρέος είχαν κατά μέσο όρο το 2014 οι ΗΠΑ, η Ε.Ε. και η Ιαπωνία

33,2% του ΑΕΠ δημόσιο χρέος είχαν κατά μέσο  όρο οι χώρες BRICS 44.620 δισ. δολάρια ήταν σε απόλυτες τιμές το χρέος των ΗΠΑ - Ε.Ε. - Ιαπωνίας

5.251 δισ. δολάρια ήταν αντίστοιχα σε απόλυτες τιμές το χρέος των BRICS