Τι σημαίνει η παραμονή στο ευρώ για την Ελλάδα;

Νέα Πολιτική

του Νικολάου Ματθαίου Σαντή*

Στα προηγούμενα άρθρα αναλύθηκαν διεξοδικά οι συνέπειες μιας πιθανής εξόδου από το ευρώ όσον αφορά τις γεωπολιτικές, οικονομικές και πολιτισμικές προεκτάσεις της. Η εναλλακτική αυτής της προοπτικής είναι φυσιολογικά η παραμονή στη ζώνη του ενιαίου νομίσματος. Με βάση τους συλλογισμούς που αναπτύχθηκαν μπορούμε να σκιαγραφήσουμε τις συνέπειες αυτού του σεναρίου, αν και η παραμονή εντός ευρώ δεν συνεπάγεται αναγκαστικά τη διατήρηση του υπάρχοντος status quo.

Σε γεωπολιτικούς όρους, είναι φανερό ότι η παραμονή στο ευρώ θα οδηγήσει στην περαιτέρω αύξηση της επιρροής των ευρωπαϊκών δυνάμεων (κυρίως της Γερμανίας) στη χώρα. Η ενίσχυση της διαδικασίας της ευρωπαϊκής οικονομικής ενσωμάτωσης και ο έλεγχος σημαντικού και αυξανόμενου τμήματος της οικονομικής δραστηριότητας της Ελλάδας, θα ενισχύσει τον ευρωπαϊκό/γερμανικό πόλο έναντι των άλλων. Την παρούσα στιγμή η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έχει καταφέρει να μετατρέψει το πρόβλημα της κρίσης χρέους της χώρας σε ζήτημα γεωπολιτικού προσανατολισμού. Με αυτό τον τρόπο ευελπιστεί να εκμαιεύσει παροχές από τους ενδιαφερόμενους γεωπολιτικούς «παίκτες» (Ευρώπη/Γερμανία, ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα) ποντάροντας στην μεγάλη γεωπολιτική αξία της χώρας.

Παρά όμως την ενίσχυση του αμερικανικού και ρωσικού παράγοντα στην κεντρική κατεύθυνση της Ελλάδας στις μέρες μας, είναι φανερό ότι η παραμονή στην ΟΝΕ θα της εξασφαλίσει όλο και μικρότερα περιθώρια διπλωματικής ευελιξίας στο μέλλον. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε περίπτωση που οι υπάρχουσες διαφορές του ευρωπαϊκού/γερμανικού με τον αγγλοσαξονικό πόλο διευρυνθούν. Όπως προείπαμε στο αντίστοιχο άρθρο, ως ναυτική δύναμη, η στρατηγική σύνδεση της Ελλάδας με τη Δύση εξασφαλίζεται ασφαλέστερα μέσω Ουάσιγκτον/Λονδίνου,  καθώς το αγγλοσαξονικό μοντέλο ανταποκρίνονται καλύτερα στις γεωπολιτικές αλλά και γεωοικονομικές ανάγκες της Ελλάδας.

Σε οικονομικούς όρους, η παραμονή εντός του ευρώ προϋποθέτει διαρκή λιτότητα για την Ελλάδα προκειμένου να διατηρείται ανταγωνιστική, δεδομένης της δυσκολίας πραγματοποίησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στο εσωτερικό της, καθώς και των πολιτικών λιτότητας που εφαρμόζονται ταυτόχρονα στα άλλα κράτη της ένωσης. Σημαίνοντες οικονομολόγοι (Krugman, Stiglitz κ.α.) επισημαίνουν ότι η λιτότητα στην Ευρώπη είναι αυτοκαταστροφική και αντί για περισσότερες εξαγωγές και ευημερία, ενδέχεται να οδηγήσει σε έναν «αγώνα προς τα κάτω» («race to the bottom»). Είναι χαρακτηριστικό ότι έρευνα της ΙΝΕ-ΓΣΕΕ το 2013 προέβλεπε ότι θα χρειαστούν 20 χρόνια για να μειωθεί η ανεργία από το 27% σήμερα, στο 10%.

Στα πλαίσια αυτά, προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ανεργίας και της αναιμικής ανάπτυξης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η ΕΚΤ μέσω του προέδρου της Μάριο Ντράγκι κατάφερε να αποσπάσει τη συναίνεση για ένα πρόγραμμα ποσοτικής νομισματικής χαλάρωσης («Quantitative Easing»). Είναι μια εξέλιξη που αναμένεται να έχει ευεργετικές συνέπειες για την ευρωπαϊκή οικονομία στην προσπάθειά της να μην ακολουθήσει το παράδειγμα της εικοσαετούς οικονομικής στασιμότητας της Ιαπωνίας λόγω αποπληθωρισμού, όπως συχνά προβλέπεται. Αυτή τη στιγμή η Ελλάδα εξαιρείται του προγράμματος διότι δεν βρίσκεται σε πρόγραμμα επίβλεψης (δηλαδή Μνημόνιο). Ακόμη όμως και αν εισέλθει στο πρόγραμμα ως αποτέλεσμα μιας συμφωνίας με τους πιστωτές της, η ανοικοδόμηση της ελληνικής οικονομίας απαιτεί πολύ περισσότερες και πολύ πιο άμεσες κινήσεις, την ίδια στιγμή που οι οικονομικές ανάγκες άλλων ευρωπαϊκών χωρών απαιτούν λιγότερες ενέργειες από της Ελλάδας) στην ίδια κατεύθυνση (Ισπανία, Γαλλία κ.α.) ή και καθόλου ενέργειες (Γερμανία, Φινλανδία). Αυτό είναι το περίφημο πρόβλημα της «ασύμμετρης ένωσης» δηλαδή της ενοποίησης διαφορετικών οικονομιών και τις έλλειψης των θεσμών εκείνων που θα οδηγήσουν στην εξομάλυνση των διαφορών αυτών.

Ένα μέρος των «ευρωπαϊστών» προσμένει τη νίκη των αριστεριστών του Podemos στην Ισπανία, αποβλέποντας στη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού μετώπου κατά της λιτότητας. Ακόμα όμως και αν οι ελπίδες τους επαληθευτούν και η Ισπανία πλαισιώσει την Ελλάδα στον αγώνα της ενάντια στους δανειστές, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι αυτό θα αναγκάσει τους τελευταίους να αλλάξουν τις πολιτικές τους επιλογές. Αντί για μια Ευρώπη προσανατολισμένη στην κοινωνική ευημερία, η δημιουργία αυτού του μετώπου θα μπορούσε κάλλιστα να οδηγήσει στην πολιτική διχοτόμηση της Ευρώπης με τον πλούσιο Βορρά απέναντι στο «φτωχό» Νότο. Η άρνηση του ενός πόλου να δεχθεί τις απαιτήσεις του άλλου θα μπορούσε να θέσει συνολικά υπό αμφισβήτηση και να εκτροχιάσει το ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Σε πολιτισμικούς όρους, η επιτάχυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης μέσω της νομισματικής ενοποίησης θα σημάνει και την επιτάχυνση του πολιτισμικού «εξευρωπαϊσμού» της χώρας, δηλαδή την ενίσχυση της ευρωπαϊκής (δυτικής) ταυτότητάς της. Σε αντίθεση όμως με την παραμονή στην ΕΕ η οποία οδηγεί σε μια διαδικασία ελεγχόμενου εξευρωπαϊσμού της ελληνικής κοινωνίας, με αποτέλεσμα να ενισχύει την ευρωπαϊκή της ταυτότητα και να μειώνει την πολιτισμική της ανασφάλεια, η παραμονή στην ΟΝΕ την επιβαρύνει. Η εκ των άνω επιβολή πολιτισμικών μοντέλων σε μια κοινωνία που δεν είναι έτοιμη να τα αποδεχθεί άμεσα, με ρυθμούς που υπερβαίνουν τη δυνατότητα αφομοίωσής της, θα έχει ως αποτέλεσμα τραυματικά πολιτισμικά σύνδρομα για το ελληνικό έθνος, όπως ήδη βλέπουμε.

Επιπλέον, σε μια ενωμένη Ευρώπη που θα κυριαρχείται  οικονομικά από τη Γερμανία, άρα και πολιτισμικά από το μοντέλο της Κεντρικής/Δυτικής Ευρώπης η Ελλάδα θα παραμένει μια περιφερειακή οικονομικά, πολιτικά και πολιτισμικά χώρα. Δεδομένου ότι βρίσκεται στις παρυφές της ένωσης, με το κέντρο βάρους μακριά στην Κεντρική Ευρώπη, τις γειτονικές τις χώρες σε παρακμή (Ιταλία) ή ως παρίες (Βουλγαρία, Ρουμανία) εντός της ένωσης, και τις υπόλοιπες εκτός αυτής, η Ελλάδα σε μακροχρόνιο επίπεδο θα περιθωριοποιηθεί αν παραμείνει εντός Ευρώπης. Αντί να αποτελέσει λοιπόν, λόγω θέσης και δυναμικού το κέντρο της Βαλκανικής και της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου (όπως ήταν λόγου χάρη η Θράκη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία), η Ελλάδα θα τροφοδοτεί το μακρινό ευρωπαϊκό «κέντρο» με ανθρώπινο και υλικό δυναμικό και θα «μαραζώσει» οικονομικά, πολιτικά και πολιτισμικά (όπως η Θράκη στο σύγχρονο ελληνικό κράτος)

* Οικονομολόγος, M.A. Development Economics