Ο ναυτικός αγώνας των Ελλήνων στο ακρωτήρι Αλικαρνασσού και η μεγάλη ναυμαχία στον κόλπο του Γέροντα (29 Αυγούστου 1824)

Θέματα Ελληνικής Ιστορίας

Άρθρο του κ. Βασίλη Σ. Χατζηβασιλείου, τ. δικηγόρου-ιστορικού συγγραφέα.

 Η Κως και η Ρόδος θ’ αποτελέσουν το καταφύγιο του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου στις ναυτικές επιχειρήσεις του 1824. Ύστερα απ’ την καταστροφή των Ψαρών  (20 Ιουνίου) ο Χοσρέφ Καπιτάν Πασάς ή Τοπάλ Πασάς, για να αποφύγει την πίεση του Ελληνικού στόλου, που άρχισε τη δράση του με τα πυρπολικά, έπλευσε στην Κω. Εκεί, ανάμεσα στα ακρωτήρια Σκανδάριο της Κω και Τερμέριο ή Αλικαρνασσού, γύρω στα μέσα Αυγούστου, ενώθηκε ο Τουρκικός με τον Αιγυπτιακό στόλο  του Ιμπραήμ Πασά. Αποβιβάστηκαν, λοιπόν, στο νησί της Κω τα Τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα για να ξεκουραστούν, ενώ διατάχθηκαν τα τουρκικά φορτηγά πλοία ν’ ανεφοδιαστούν με νερό και τρόφιμα. Οπότε ανοίχτηκαν υποχρεωτικά οι φτωχές αποθήκες των Κώων για την εξοικονόμηση των αναγκαίων τροφών. 

            Στο μεταξύ ισχυρή μοίρα απ’ την Ύδρα με αρχηγό τον Ανδρέα Μιαούλη ξεκίνησε στις 10 Αυγούστου, ενώθηκε με τη Σπετσιώτικη και Ψαριανή κι έπλευσε προς την Κω και την Αλικαρνασσό, όπου ελλιμένιζε ο Τουρκοαιγυπτιακός στόλος. Οι Έλληνες είχαν στη δύναμή τους 70 σκάφη με 850 κανόνια και 5.000 ναύτες, ενώ ο εχθρός είχε 404 σκάφη, 2.500 κανόνια μεγαλύτερης ολκής και 70.000 ναύτες.

            Η γενική ναυμαχία άρχισε μεταξύ Κω και Αλικαρνασσού στις 24 Αυγούστου, αφού πρώτα οι

ενωμένοι στόλοι κινήθηκαν κατά του Ελληνικού, αλλ’ ο στενός θαλάσσιος χώρος δεν επέτρεπε την ανάπτυξη και τις κινήσεις των πλοίων, που τις δυσχέραινε ακόμη περισσότερο το σφοδρότατο μελτέμι. Ο Τουρκικός στόλος με επικεφαλής τον Χοσρέφ Πασά είχε κατώτερο ηθικό και τα πλοία του κινδύνευαν να συγκρουστούν μεταξύ τους εξαιτίας της θαλασσοταραχής και της πυκνότητας της παράταξής τους. Ο Αιγυπτιακός στόλος με ναύαρχο τον Ισμαήλ Γιβραλτάρ είχε δείξει κάποια υπεροχή. Δύο Ελληνικά πυρπολικά καταστράφηκαν τότε, το ένα από σύγκρουση με μεγάλο ελληνικό πλοίο και το άλλο από τουρκική βόμβα που ρίχτηκε απ’ το κάστρο της Νεραντζιάς της Κω. Ανάμεσα στο πλήθος των συγγραφέων που αναφέρθηκαν στα ναυτικά γεγονότα της περιοχής ξεχώρισα τον Κώο αρχαιοδίφη Ιάκωβο Ζαρράφτη (Κώια, Β΄ Μέρος, 1922,σελ. 107-108), ο οποίος   περιγράφει  τη δράση των αντιπάλων στόλων (Ελληνικού και Τουρκοαιγυπτιακού) με πολλή σαφήνεια:

 «Έξι πυρπολικά αποτελούσαν την  πρωτοπορία των 20 άριστων ελληνικών πολεμικών πλοίων, ενώ τα υπόλοιπα ακολουθούσαν από μακριά και σε απόσταση 3 αγγλικών μιλίων. Στις 9.30΄ το πρωί [της 24^ης Αυγούστου] η πρωτοπορία προσβάλλει μια εχθρική φρεγάτα, η οποία τράπηκε σε φυγή. Τότε οι Τούρκοι, αφού σήκωσαν τις άγκυρες, παρατάχθηκαν σε μάχη, ενώ πλησίαζαν οι Έλληνες με θαυμαστό θάρρος με επικεφαλής το ναύαρχο Μιαούλη. Ο ναύαρχος του τουρκικού στόλου Χοσρέφ Καπιτάν Πασάς ή Τοπάλπασας, αν και αντεπιτέθηκε, μετά από θραύση του πάνω τμήματος του μεγάλου ιστού της φρεγάτας του από εύστοχη βολή των Ελλήνων, κατέφυγε στην απέναντι Αλικαρνασσό. Μια τουρκική κορβέτα που με πείσμα συνεπλάκη για δέκα λεπτά με μια ελληνική έχασε τον πλοίαρχό της, τον οποίο έθαψαν στην Κω και του οποίου τον τάφο με σεβασμό φροντίζουν στην παραλία (μέχρι σήμερα) οι Τούρκοι. Χάθηκαν δε και άλλοι Τούρκοι, ενός από τους οποίους ο τάφος που βρίσκεται στη Λόνζα [προφανώς στο σημερινό μικρό αλσύλλιο, βόρεια του τζαμιού του Γαζή Χασάν Πασά της πόλης Κω] μαρτυρεί επισημότητα και ονομάζεται………[κενό, χωρίς να αναφέρει όνομα].  Ο Ιμπραήμ Πασάς έδειξε επίσης πολλή τόλμη, την οποία όμως έχασε και μετά βίας διέφυγε τον πυρπολικό κίνδυνο. Ο ναύαρχος του Αιγυπτιακού στόλου Ισμαήλ Γιβραλτάρ παράπλευσε δύο φορές την όλη ελληνική παράταξη με σφοδρότατο πυρ, αναγκάστηκε όμως να παρακολουθήσει τη νωθρότητα της τουρκικής δύναμης, που περιέπεσε σε άτακτη σύγχυση, η οποία αυξήθηκε εξαιτίας της στενότητας του πορθμού, μέσα στον οποίον έγινε η ναυμαχία.»

Γεώργιος Σαχτούρης

Το πρωινό της Παρασκευής 29 Αυγούστου του 1824 οι δύο αντίπαλοι στόλοι βρέθηκαν αντιμέτωποι στα βραχονήσια Τσατάλια. Εννιά Ελληνικά πλοία μαζί και το πλοίο του Μιαούλη με δύο πυρπολικά έπλεαν στον κόλπο του Γέροντα κι εναντίον τους στράφηκαν αρκετά εχθρικά σκάφη. Στα Ελληνικά εκείνα πλοία βρίσκονταν, εκτός απ’ τον Μιαούλη, πλοίαρχοι απ’ τους ικανότερους Έλληνες ναυτικούς, όπως ο Σαχτούρης, ο Κολανδρούτσος, ο Κριεζής, ο Κυριακός, ο Παπανικολής, ο Τομπάζης, ο Τσαμαδός και ο Λεμπέσης. Ο Ισμαήλ Γιβραλτάρ έδωσε αμέσως διαταγή να συντρίψουν τα απομονωθέντα στο μυχό του Γέροντα Ελληνικά πλοία, τα οποία όμως «αντέστησαν γενναίως». Αρκεί να σημειωθεί ότι ο Παπανικολής έστρεφε το πυρπολικό του ενάντια πότε της μιας και πότε της άλλης τουρκικής φρεγάτας για να τις φοβίσει και να εμποδίζει τις κινήσεις τους. Κι όταν οι αδιάκοποι πυροβολισμοί έκαμαν το σκάφος του να καταστεί διάτρητο απ’ τα βλήματα και να μείνει ακυβέρνητο, μόνο τότε ο Παπανικολής έκαψε το πυρπολικό του και διέφυγε με βάρκα. Ανάλογα κατορθώματα έκαμαν και οι άλλοι πυρπολητές, όπως ο Ματρόζος και ο Πιπίνος. Με τη δύση του ηλίου ο εχθρικός στόλος θα ζητήσει καταφύγιο στην Κω και στην Αλικαρνασσό. Απ’ εκεί ο Ιμπραήμ με τα απομεινάρια του Αιγυπτιακού στόλου θ’ αναχωρήσει για τη Ρόδο, για να καταλήξει στη Σούδα.

            Ο Κων. Παπαρρηγόπουλος ( Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Ζ΄, σελ.148-149) έγραψε

πως τα πυρπολικά των Ελλήνων συνέχισαν να απειλούν τον εχθρό στο Αιγαίο και κατά τους προσεχείς μήνες. Στις 9 Οκτωβρίου του 1824 ο Ιμπραήμ θα βρεθεί και πάλι στην Κω, όπου θ’ αναπληρώσει τα κενά του στρατού του με 5.000 Αιγυπτίους, που θα φέρει απ’ την Αλεξάνδρεια και θα τιμωρήσει παραδειγματικά τους κυβερνήτες των σκαφών του, που παρέβηκαν τα καθήκοντά τους. Θα κρεμάσει έναν από αυτούς, που εγκατέλειψε το πλοίο του πριν ακόμη αυτό πυρποληθεί απ’ τους Έλληνες, ενώ κάποιον άλλο θα μαστιγώσει «επί ατολμία» πάνω στην πρύμνη του καραβιού του.

            Ο Κώος αρχαιοδίφης Ιάκωβος Ζαρράφτης κάνοντας τον απολογισμό της καταστροφής του εχθρικού στόλου θα σημειώσει ότι η ναυμαχία αυτή προκάλεσε στους Τούρκους ζημιές σε δύο φρεγάτες, δύο κορβέτες, δύο μπρίκια, 50 φορτηγά πλοία αιχμαλωτίστηκαν, ένας ναύαρχος και 4.000 στρατιώτες με 500 Άραβες συνελήφθηκαν και μεταφέρθηκαν στο Ναύπλιο. Η ναυμαχία στον κόλπο του Γέροντα απέδειξε τελικά το ακατάβλητο σθένος των Ελλήνων ναυμάχων και πυρπολητών και την αδιαμφισβήτητη ποιοτική υπεροχή τους απέναντι στον ισχυρότερο εχθρικό Τουρκοαιγυπτιακό στόλο.

               «Έστωσαν τα γεγονότα εκείνα εις ενθύμησιν των μεταγενεστέρων»