Η ΚΡΙΜΑΙΑ ΑΝΟΙΓΕΙ ΤΟ ΚΟΥΤΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ

iskra

Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*

Σε πρόσφατο άρθρο του στην Washington Post, ο Ντέιβιντ Ιγκνέισιους παραλλήλιζε τη δυναμική αντίδραση του Βλαντιμίρ Πούτιν στην ουκρανική κρίση με το «Σοκ και Δέος» που εξαπέλυσε ο Τζορτζ Μπους εναντίον του Ιράκ, το 2003. Και στις δύο περιπτώσεις, η εσωτερική κοινή γνώμη υποστήριξε τον πρόεδρο της χώρας σε κλίμα πατριωτικής έξαρσης, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος εντυπωσιαζόταν από την αποφασιστική επίδειξη δύναμης. Ωστόσο, ο γνωστός Αμερικανός αναλυτής σπεύδει να σημειώσει: «Αν υπάρχει ένα πράγμα στο οποίο μπορεί να συμφωνήσει ο Πούτιν με τον πρόεδρο Ομπάμα, είναι ότι τα οφέλη της στρατιωτικής επέμβασης δεν κράτησαν πολύ».

Δεν αποκλείεται η προδιαγεγραμμένη, με το σημερινό δημοψήφισμα στην Κριμαία, «νίκη» του Ρώσου προέδρου να αποδειχθεί εξίσου πύρρεια με εκείνη του Τζορτζ Μπους στο Ιράκ. Πλην συγκλονιστικού απροόπτου, η Κριμαία θα κηρύξει σήμερα τη θέλησή της να προσχωρήσει στη Ρωσική Ομοσπονδία. Ωστόσο, καμία μεγάλη δύναμη δεν θα αναγνωρίσει το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος: ούτε η Κίνα, που έχει ανοιχτά προβλήματα αποσχιστικών κινημάτων (Σινγιάνγκ, Θιβέτ), ούτε καν φιλικές, έναντι της Μόσχας, χώρες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Επομένως, το πρώτο τίμημα για την επίδειξη στρατιωτικής δύναμης θα είναι η σχεδόν πλήρης διπλωματική απομόνωση.

Το μέγα ερώτημα που τίθεται αφορά τα επόμενα βήματα του Κρεμλίνου. Θα σπεύσει να ενσωματώσει την Κριμαία στη Ρωσική Ομοσπονδία ή θα αρκεσθεί να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της, δημιουργώντας ένα ακόμη de facto ρωσικό προτεκτοράτο, χωρίς ωστόσο να ξεπερνάει την κόκκινη γραμμή, με την de jure απόσπαση τμήματος της γειτονικής Ουκρανίας;

Στην πρώτη περίπτωση, το Κρεμλίνο θα κληθεί να πληρώσει μεγάλο τίμημα. Η Κριμαία εφοδιάζεται το 80% της ηλεκτρικής της ενέργειας και του πόσιμου νερού της από την Ουκρανία. Η Ρωσία θα μπορούσε να καλύψει το κενό, αλλά η δημιουργία των απαιτούμενων υποδομών είναι υπόθεση κάποιων χρόνων. Εξάλλου, το ενδεχόμενο ανταρτοπόλεμου χαμηλής έντασης από τις μειονότητες των Τατάρων και των Ουκρανών, για το οποίο προειδοποίησε η πρώην πρωθυπουργός της Ουκρανίας, Γιούλια Τιμοσένκο, δεν πρέπει καθόλου να υποτιμηθεί. Μια σύγκρουση της Ρωσίας με τη μουσουλμανική μειονότητα των Τατάρων είναι πιθανό να οδηγήσει σε αναζωπύρωση των αποσχιστικών, ισλαμικών κινημάτων στην Τσετσενία και το Νταγκεστάν. Αλλά το βαρύτερο, ενδεχομένως, πλήγμα θα το υποστεί η ρωσική οικονομία, η οποία θα υποφέρει από φυγή κεφαλαίων και συρρίκνωση επενδύσεων λόγω των δυτικών κυρώσεων.

Εν ολίγοις, ενδεχόμενη προσάρτηση της Κριμαίας και μόνο της Κριμαίας θα φέρει στη Ρωσία περισσότερους μπελάδες παρά οφέλη. Αναδύεται, λοιπόν, αβίαστα το ερώτημα αν η στρατηγικής σημασίας χερσόνησος αποτελέσει τη βάση εξόρμησης για μια ευρύτερη ρωσική παρέμβαση στην Ανατολική Ουκρανία. Κατά την προχθεσινή συνάντησή του με τον Τζον Κέρι στο Λονδίνο, ο Σεργκέι Λαβρόφ απέκλεισε αυτό το ενδεχόμενο. Ωστόσο, τα μεγάλης κλίμακας γυμνάσια των Ρώσων κοντά στα σύνορα της Ουκρανίας και η μεταφορά ενισχύσεων στη Σεβαστούπολη ενέτειναν αυτήν την υποψία, όπως και η προχθεσινή δήλωση του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών ότι η Μόσχα διατηρεί το δικαίωμα της επέμβασης για «την προστασία των ομοεθνών της».

Όχι μόνο η Ρωσία, αλλά και η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ θα αντιμετωπίσουν τεράστιες προκλήσεις. Ενδεχόμενη απόσχιση της Κριμαίας απειλεί να αφυπνίσει τις λεγόμενες «παγωμένες συγκρούσεις» στην Ανατολική Ευρώπη. Λόγος γίνεται για τη δημιουργία ρωσικών προτεκτοράτων μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης (Ναγκόρνο-Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν, Νότια Οσσετία και Αμπχαζία στη Γεωργία, Υπερδνειστερία στη Μολδαβία) για τα οποία θα μπορούσε επίσης να τεθεί ζήτημα ενσωμάτωσης στη Ρωσική Ομοσπονδία.

Καταδικάζοντας τη δρομολογημένη «προσάρτηση» της Κριμαίας, οι Δυτικοί ηγέτες επέμειναν ότι δεν είναι δυνατόν να αμφισβητείται, τον 21ο αιώνα, η εδαφική ακεραιότητα των υπαρχόντων κρατών. Εύλογα η Ρωσία θα μιλήσει για δύο μέτρα και δύο σταθμά. Δεν ήταν οι ισχυρότερες δυνάμεις του ΝΑΤΟ που νομιμοποίησαν την απόσχιση του Κοσόβου από τη Σερβία το 2008; Και γιατί το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, που αναγνωρίζεται σήμερα στους Σκωτσέζους, δεν μπορεί να συζητηθεί για τους ρωσόφωνους της Κριμαίας;

Από μια διάρρηξη των σχέσεων Δύσης - Ρωσίας έχουν να χάσουν και οι δύο πλευρές. Η ενεργειακή εξάρτηση της Γερμανίας και άλλων ευρωπαϊκών κρατών από τη Ρωσία δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί με εναλλακτικές λύσεις από τη μια μέρα στην άλλη. Σε πείσμα της σύγκρουσης για την Ουκρανία, η Ρωσία παραμένει χρήσιμος, έστω και δύστροπος, εταίρος της Δύσης σε σειρά διεθνών προβλημάτων, από τη Συρία και το Ιράν μέχρι την αντιμετώπιση της ισλαμικής τρομοκρατίας.

Για όλους αυτούς τους λόγους, μια συμβιβαστική λύση που θα έδινε ευρύτατη αυτονομία στην Κριμαία, σε μια ενιαία Ουκρανία, η οποία θα δεσμευόταν για μια αδέσμευτη εξωτερική πολιτική, εκτός ΝΑΤΟ, θα αποτελούσε λυτρωτική λύση και για τις δύο πλευρές. Γεγονός είναι ότι το σημερινό δημοψήφισμα δεν διευκολύνει τον αναγκαίο συμβιβασμό - εκτός κι αν τόσο η Ρωσία όσο και η Δύση έχουν ήδη συμφωνήσει να το αντιμετωπίσουν ως μια συμβολική και όχι τελεσίδικη κίνηση. Σε κάθε περίπτωση, τα αμέσως επόμενα εικοσιτετράωρα διαγράφονται κρίσιμα.

*Δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή» της Κυριακής 16 Μαρτίου 2014