Παραμονές Παγκοσμίου Πολέμου

analyst

Η καγκελάριος της Γερμανίας εξέφρασε τους φόβους της για το ενδεχόμενο κατάρρευσης της Ευρωζώνης – λέγοντας πως η σημερινή κατάσταση είναι η ίδια με αυτήν που επικρατούσε 100 χρόνια πριν, όταν ακολούθησε η διεθνής σύρραξη

του Βασίλη Βιλιάρδου

“Χωρίς κράτος δικαίου, χωρίς σταθερούς κανόνες σεβαστούς από όλους, χωρίς κοινωνία των πολιτών,χωρίς αποτελεσματικό σύστημα λογοδοσίας, χωρίς ορθολογισμό και ισόρροπη ανάπτυξη πολλαπλών πυλώνων της οικονομίας, ισχυρή οικονομία δεν δημιουργείται.

Προϋπόθεση για την ισχυρή οικονομία είναι η ισχυρή κοινωνία. Η αλήθεια αυτή είναι τόσο παλαιά, ώστε αρκεί κανείς να διαβάσει τον Θουκυδίδη για να δει τον Περικλή να δηλώνει πως «όταν ευημερούν οι πολίτες αλλά δυστυχεί η πόλη, μόνο συμφορές είναι δυνατόν να προκύψουν για όλους» (ακόμη και γι’ αυτούς που τώρα ευημερούν) – ενώ, αντίθετα, όταν ευημερεί η πόλη, η ευημερία των πολιτών είναι δεδομένη και βιώσιμη”.

 .

Ανάλυση

Βιώνοντας τα τελευταία χρόνια την πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική κατάρρευση της πατρίδας μας, την υπαγωγή της στο ΔΝΤ, το διεθνή εξευτελισμό, την επαίσχυντη «επαιτεία» διαδοχικών κυβερνήσεων της, την εξαθλίωση μεγάλων μερίδων του πληθυσμού, τη λεηλασία της δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας, τις αλλεπάλληλες «προδοτικές» συμπεριφορές των εκπροσώπων της στη Βουλή, καθώς επίσης πολλών άλλων Θεσμών της, πρόσφατα δε τον εκφασισμό που επιχειρείται, οδηγούμαστε στην οδυνηρή διαπίστωση πως, όχι μόνο δεν ευημερεί η Ελλάδα ή οι Πολίτες της αλλά, ακόμη χειρότερα, είναι ελάχιστες εάν όχι μηδενικές οι προοπτικές, για μία μελλοντική αντιστροφή της τάσης.

Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται από τη ραγδαία πτώση του επιπέδου των πολιτικών της χώρας μας οι οποίοι, αντί να παράγουν πολιτική, παράγουν σκάνδαλα κάθε είδους – με μοναδικό σκοπό τη δημοσιότητα, η οποία τους εξασφαλίζει την παραμονή τους στην εξουσία.

Άνθρωποι «απελπιστικά χαμηλού πνευματικού επιπέδου» στην κυβέρνηση, στην αξιωματική αντιπολίτευση και σε όλα σχεδόν τα κόμματα ανταγωνίζονται μεταξύ τους, με όπλα την υπερβολή, το «θεατρινισμό» και τηνανοησία – χωρίς κανέναν ενδοιασμό, χωρίς καμία ντροπή, με γνώμονα αποκλειστικά και μόνο τα προσωπικά τους συμφέροντα. Την ίδια στιγμή η «γειτονιά» μας φλέγεται – τόσο δυτικά, όσο και ανατολικά. Ειδικότερα τα εξής:

 .

ΔΥΤΙΚΑ

Στην πρόσφατη σύσκεψη κορυφής, η καγκελάριος της Γερμανίας εξέφρασε τους φόβους της για το ενδεχόμενοκατάρρευσης της Ευρωζώνης – λέγοντας πως, εάν δεν δεσμευθούν όλες μαζί οι χώρες να υιοθετήσουν τα προγράμματα της Τρόικας διαχρονικά, επιταχύνοντας τις διαρθρωτικές αλλαγές, δεν πρόκειται να τους επιτραπεί η λήψη των ενισχύσεων από τα ευρωπαϊκά ταμεία. Την ίδια άποψη είχε και η διευθύντρια του ΔΝΤ, η οποία προτείνεται για την ηγεσία της Κομισιόν – όπου όμως οι υπόλοιπες χώρες δεν συμφωνούν, επειδή θεωρούν πως έτσι κινδυνεύει η εθνική τους ανεξαρτησία.

Ουσιαστικά έχει δημιουργηθεί ένα βαθύ ρήγμα στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα – στη μία πλευρά του οποίου ευρίσκεται η Γερμανία, ενώ στην άλλη όλες οι υπόλοιπες χώρες. Αντίπαλοι πλέον της καγκελαρίου, καθώς επίσης των σχεδίων που προτείνει είναι, εκτός της Ισπανίας και των λοιπών χωρών του νότου, οι Ολλανδοί, οι Αυστριακοί, οι Φιλανδοί, οι Γάλλοι και οι Βέλγοι – οι οποίοι δεν συμφωνούν με την «άρση» της εθνικής τους ανεξαρτησίας προς όφελος της Ευρώπης, παρά την απειλή του διοικητή της ΕΚΤ, σύμφωνα με την οποία “Εάν δεν κάνετε διαρθρωτικές αλλαγές, θα χάσετε την ανεξαρτησία σας”.

“Προέρχομαι από μία χώρα”, ανέφερε χαρακτηριστικά η καγκελάριος στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής, “η οποία διασώθηκε από τη Δυτική Γερμανία – κάτι που δεν θα συμβεί με την Ευρώπη, την οποία δεν πρόκειται κανείς να διασώσει. Η επιτυχής αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης είναι η απόδειξη του ότι, η Ευρώπη μπορεί να ανταπεξέρχεται σωστά με τα προβλήματα των χωρών-μελών της. Εάν όμως συνεχίσουμε να συμπεριφερόμαστε όπως στην εποχή του κομμουνισμού και της σοβιετικής ένωσης, είμαστε χαμένοι. Εάν δεν επιταχύνουμε τηνευρωπαϊκή ολοκλήρωση, το νόμισμα μας θα εκραγεί αργά ή γρήγορα”.

Η καγκελάριος είπε επίσης ότι, διαβάζοντας το βιβλίο «Οι υπνοβάτες», σε σχέση με όσα γεγονότα προηγήθηκαν του 1^ου Παγκοσμίου Πολέμου, διαπίστωσε παρόμοιες καταστάσεις, με αυτές που παρατηρούνται σήμερα στην Ευρώπη – ειδικά όσον αφορά τις αποτυχημένες προσπάθειες τότε, με στόχο την εύρεση μίας πολιτικής λύσης. “Η ζωή είναι άδικη”, ολοκλήρωσε τις σκέψεις της, “Είναι καλύτερα να πληρώσουμε σήμερα 3 δις € για να σώσουμε την Ευρωζώνη, παρά 10 δις € σε λίγα χρόνια”.

Η θέση της Γερμανίας είναι λοιπόν ουσιαστικά η εξής: Το ευρώ θα καταρρεύσει, εάν η Ευρωζώνη δεν επιταχύνει τις διαδικασίες ριζικής ολοκλήρωσης της – ενώ η σημερινή κατάσταση είναι η ίδια με αυτήν που επικρατούσε 100 χρόνια πριν, όπου αμέσως μετά ξέσπασε ο 1^ος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο συνδυασμός μίας μη λειτουργικής νομισματικής ένωσης, με μία γιγαντιαία κρίση χρέους, θα προκαλέσει την έκρηξη του κοινού νομίσματος – η οποία θα είναι τρομακτική και επώδυνη για ολόκληρο τον πλανήτη.

Βέβαια δεν αναφέρθηκε στα σχέδια ηγεμονίας της, στην υποταγή όλων των χωρών δηλαδή που φαίνεται να επιδιώκει άμεσα, με αφορμή την κρίση χρέους – από την οποία η Γερμανία τρέφεται όσο καμία άλλη χώρα στον πλανήτη.

Ταυτόχρονα, αντιδράει και δεν σέβεται την ηθική υποχρέωση της να διατηρεί ένα ισορροπημένο ισοζύγιοτρεχουσών συναλλαγών με τους εταίρους της – όχι μειώνοντας τις εξαγωγές της (θα ήταν άλλωστε ανόητο και άδικο), αλλά κλιμακώνοντας τις εισαγωγές της, μέσω της αύξησης των μισθών των εργαζομένων της (οπότε της εσωτερικής κατανάλωσης, με προϊόντα των χωρών της Ευρωζώνης).

.

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών προς ΑΕΠ Γερμανίας

.

Οι ηγέτες της Ευρωζώνης όμως, αποφάσισαν δυστυχώς να αναβάλλουν τις αποφάσεις τους για το τέλος του 2014 – για μετά τις ευρωεκλογές. Εάν βέβαια συμβεί αυτό που εμείς υποθέτουμε, εάν δηλαδή οι ευρωπαίοι πολίτες, έχοντας απογοητευθεί από τα μέτρα λιτότητας, στείλουν στο Ευρωκοινοβούλιο το μήνυμα τους,επιλέγοντας ακραία κόμματα, τότε η Ευρώπη δεν θα αποφύγει το μοιραίο – οπότε θα επαληθευθούν ίσως οι φόβοι της καγκελαρίου.

Το θέμα βέβαια δεν είναι η αναβολή των αποφάσεων, αλλά η επιλογή μίας εκ των δύο λύσεων που στην πραγματικότητα υπάρχουν – εκ των οποίων η δεύτερη είναι ίσως προτιμότερη, κάτω από τις άκρως επικίνδυνες συνθήκες που έχει δημιουργήσει η παγκοσμιοποίηση:

 .

(α)  Η ελεγχόμενη διάλυση της, έτσι ώστε όλες οι χώρες που την αποτελούν να επιστρέψουν στην αφετηρία – ανακτώντας τη νομισματική τους κυριαρχία, για να προστατεύουν καλύτερα τις οικονομίες τους.

(β)  Η εκδίωξη της Γερμανίας από την Ευρωζώνη, έτσι ώστε να μπορέσουν να ενωθούν ισότιμα όλες οι υπόλοιπες χώρες – τραπεζικά, δημοσιονομικά και πολιτικά δηλαδή, δημιουργώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης.

 .

Άλλη λύση δεν υπάρχει και δεν πρόκειται φυσικά να υπάρξει – ενώ, εάν αργήσει να συνειδητοποιηθεί, τα επακόλουθα για όλες τις χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, θα είναι εξαιρετικά οδυνηρά.

Ολοκληρώνοντας, το ότι η Γερμανία μεταφέρει τα αποθέματα χρυσού στα δικά της θησαυροφυλάκια (37 τόνους πρόσφατα), καθώς επίσης οι πωλήσεις συμμετοχών σε γερμανικές εταιρείες εκ μέρους της Goldman Sachs, με αγοραστές ξένα επενδυτικά κεφάλαια, αποτελούν ίσως ανεξάρτητα μεταξύ τους γεγονότα, τα οποία δεν έχουν σχέση με τα προβλήματα της Ευρωζώνης.

Η προειδοποίηση του ΔΝΤ προς την ΕΕ, να μην δοθούν δάνεια στην Ουκρανία, λόγω υψηλού ρίσκου, όπως και το μέγεθος των ισολογισμών των τραπεζών που θα τεθούν υπό τον έλεγχο της ΕΚΤ (25 τρις € ή περί τις τρεις φορές το ΑΕΠ της Ευρωζώνης, όταν το αντίστοιχο στις Η.Π.Α. δεν ξεπερνάει το ένα ΑΕΠ), μπορεί επίσης να μην έχουν σχέση με όλα όσα συμβαίνουν στο παρασκήνιο.  Ενδεχομένως όμως να έχουν, χωρίς να μπορεί κανένας να είναι βέβαιος.

.

Κατάσταση ισολογισμού των Ευρωπαϊκών Τραπεζών κατ’ έτος

.

Στο παραπάνω διάγραμμα φαίνεται καθαρά το τεράστιο πρόβλημα των ευρωπαϊκών τραπεζών – το οποίο αιτιολογεί αφενός μεν τα λόγια της καγκελαρίου, αφετέρου τις προσπάθειες του υπουργείου οικονομικών της Γερμανίας να αποφύγει ή να αναβάλλει την τραπεζική ένωση.

 .

ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ

Έχουμε αναφερθεί ήδη στους φόβους έκρηξης της χρηματοπιστωτικής φούσκας στην Κίνα, όπου τα διατραπεζικά επιτόκια συνεχίζουν την ξέφρενη ανοδική τους πορεία – πολλές φορές δε στο ενδεχόμενο κατάρρευσης της Ιαπωνίας, στην οποία ευρίσκεται σε εξέλιξη το μεγαλύτερο μονεταριστικό πείραμα όλων των εποχών(πιθανότατα θα αποτύχει παταγωδώς).

Επίσης έχουμε αναλύσει τα τρομακτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλες οι αναπτυσσόμενες οικονομίες, τα οποία θα επιδεινωθούν μετά την πρόσφατη απόφαση της Fed – η οποία, μειώνοντας αναπάντεχα τα μελλοντικά πακέτα στήριξης (QE, η μείωση αναμενόταν μετά την ανάληψη της διοίκησης από την κυρία Yellen), θα προκαλέσει πιθανότατα τη μαζική απόσυρση ρευστότητας από τον υπόλοιπο πλανήτη.

Τέλος, έχουμε επισημάνει σε πολλές αναλύσεις μας («Η λευκή Τουρκία», «Ο Τιτανικός του Βοσπόρου», «Η κατάρρευση της Τουρκίας» κλπ.), τα τεράστια οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η γειτονική μας χώρα – τα οποία εντείνονται από τις πρόσφατες έντονες πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της, αναγγέλλοντας το ξέσπασμα της τέλειας καταιγίδας.

Οι πολυάριθμες συλλήψεις στελεχών της κυβέρνησης με την κατηγορία της διαφθοράς, οι «εριστικές» δημόσιες τοποθετήσεις των κομμάτων, οι κοινωνικές αναταραχές στην Κωνσταντινούπολη, καθώς επίσης όλα τα υπόλοιπα, αποτελούν σαφέστατες προειδοποιήσεις – οι οποίες δεν πρέπει να υποτιμηθούν καθόλου.

Ειδικότερα, η τουρκική λίρα υποτιμάται ραγδαία – φτάνοντας στα χαμηλότερα επίπεδα όλων των εποχών (2,0983 απέναντι στο δολάριο). Μετά δε τις μεγάλες απώλειες της περασμένης εβδομάδας, ο δείκτης του χρηματιστηρίου μειώθηκε κατά 2,77%, στις 67.644 μονάδες – κυρίως λόγω της κατάρρευσης της μετοχής της κρατικής τράπεζας «Halk Bankasi AS» κατά 15%.

Προηγήθηκε η σύλληψη του διοικητή της τράπεζας, γεγονός που οδήγησε στην πτώση του «τραπεζοκεντρικού» δείκτη της Κωνσταντινούπολης κατά περίπου 7% – ο οποίος είναι χαμηλότερος κατά 9% περίπου από τις αρχές του έτους, με τη λίρα να χάνει το 17% της αξίας της απέναντι στο ευρώ.

Η απόφαση τώρα της Fed να μειώσει τα πακέτα ρευστότητας ήταν κρίσιμη για την Τουρκία – η οποία είναι εξαιρετικά ευαίσθητη σε οποιαδήποτε επιδείνωση της τροφοδοσίας της οικονομίας της με μετρητά. Η χώρα είναι υποχρεωμένη να εισάγει σχεδόν το σύνολο του πετρελαίου που καταναλώνει, ενώ τα εξαγωγικά προϊόντα που παράγει απαιτούν προηγουμένως την εισαγωγή του μεγαλύτερου μέρους των απαιτούμενων πρώτων υλών.

Οφείλουμε να σημειώσουμε εδώ ότι, ένα ανάλογο πρόβλημα έχει ουσιαστικά και η Γερμανία, επειδή οι πρώτες ύλες για τα προϊόντα που εξάγει είναι της τάξης του 40% του κόστους τους – γεγονός που την υποχρεώνει να διατηρεί ισχυρό το νόμισμα της, δημιουργώντας προβλήματα σε όλες τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης.

Συνεχίζοντας, ήδη σήμερα η Τουρκία έχει τα μεγαλύτερα ελλείμματα παγκοσμίως, όσον αφορά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της – όπως φαίνεται από το διάγραμμα που ακολουθεί (σε σχέση με το ΑΕΠ).

.

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών προς ΑΕΠ Τουρκίας

.

Το γεγονός αυτό καθιστά της χώρα υπερβολικά εξαρτημένη από την εισροή ξένων κεφαλαίων – ενώ το μεγάλο πρόβλημα της κεντρικής της τράπεζας είναι η εκάστοτε στρατηγική αντιμετώπισης των υποτιμητικών πιέσεων στο νόμισμα της.

Αν και έχει αποφευχθεί μέχρι στιγμής η αύξηση των επιτοκίων, για να ενισχυθεί η ισοτιμία της λίρας, επειδή υπάρχουν φόβοι μείωσης του ρυθμού ανάπτυξης, είναι πολύ πιθανόν ότι θα συμβεί – αφού διαφορετικά δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί η πτώση της λίρας, η οποία θα προκαλέσει την εκροή ακόμη περισσότερων ξένων κεφαλαίων (γεγονός πολύ επικίνδυνο για μία χώρα με υψηλό εξωτερικό χρέος – διάγραμμα).

.

Εξωτερικό χρέος Τουρκίας

.

Εάν τώρα διευρυνθούν οι συλλήψεις κατασκευαστών, σε ένα κράτος που στηρίζεται κυρίως στην οικοδομική δραστηριότητα, όσον αφορά την ανάπτυξη και την οικονομία του γενικότερα, είναι πολύ πιθανόν να χαθεί εντελώς η εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών – με αποτέλεσμα το ξεπούλημα των επενδύσεων τους, τη μαζική εκροή κεφαλαίων, την κατάρρευση της λίρας, τη ραγδαία πτώση των δεικτών των  χρηματιστηρίων κοκ.

Με δεδομένη τώρα την υπερχρέωση πολλών νεαρών νοικοκυριών, το μέγεθος της φούσκας των ακινήτων, το χαμηλό βιοτικό επίπεδο του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού και όλα τα υπόλοιπα, δεν είναι απίθανο να απορυθμισθεί εντελώς η Τουρκία – αποτελώντας ίσως το «φυτίλι» που θα πυροδοτήσει την έκρηξη της βόμβας μεγατόνων που ελλοχεύει στα θεμέλια του πλανήτη.

Περαιτέρω, είναι ίσως σημαντικό να αναφερθούμε στο ότι, η Τουρκία έχει έναν από τους νεότερους πληθυσμούς παγκοσμίως – με μέση ηλικία τα 29 έτη. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στα γνωστά αποτελέσματα της «εισβολής» του ΔΝΤ σε μία χώρα – κάτι που συμπεραίνεται εύκολα από το διάγραμμα που ακολουθεί.

.

.

Όπως φαίνεται, η εξέλιξη του πληθυσμού ήταν αρνητική μέχρι το έτος που έφυγε το ΔΝΤ – τα μέτρα του οποίου μειώνουν το προσδόκιμο ζωής, προκαλούν υπογεννητικότητα (αφού τα οικονομικά προβλήματα εμποδίζουν τους νέους να αποκτήσουν παιδιά), κλιμακώνουν τις αυτοκτονίες, επιδεινώνουν τα προβλήματα υγείας κοκ.

Σε κάθε περίπτωση, πιθανολογούμε ότι οι απειλές εκ μέρους της Τουρκίας θα αυξηθούν στο επόμενο χρονικό διάστημα, αφού θα προσπαθήσει να λύσει τα εσωτερικά της προβλήματα με τη «φυγή προς τα εμπρός» – για την οποία χρειάζεται απαραίτητα την ύπαρξη ενός εχθρού, τη «διεκδίκηση» ξένων εδαφών ή οτιδήποτε άλλο ανάλογο.

Ολοκληρώνοντας, ένας ακόμη κίνδυνος «εξ Ανατολών», γεωπολιτικός αυτή τη φορά, που δεν απασχολεί δυστυχώς όσο θα έπρεπε τον πλανήτη (ο οποίος ενδιαφέρεται κυρίως για τις διαπραγματεύσεις στο Ιράν, σχετικά με την ατομική ενέργεια, καθώς επίσης για την έκβαση του πολέμου στη Συρία), είναι το Ισραήλ – το οποίο επιδιώκει να δημιουργήσει έναν καινούργιο ενεργειακό γίγαντα στη Μέση Ανατολή.

Έχοντας ανακαλύψει δικά του κοιτάσματα φυσικού αερίου και δρομολογώντας τη συνεργασία του με την Κύπρο και την Ελλάδα (ανάλυση μας), είναι πιθανότατα σε θέση, για πρώτη φορά μετά την ίδρυση του κράτους του (1948), να πάψει να εξαρτάται από τα πετρέλαια του ΟΠΕΚ.

Εκτός αυτού, φαίνεται να προετοιμάζεται να ανταγωνισθεί τόσο το Ιράν, όσο και τις αραβικές χώρες,ενδεχομένως και τη Ρωσία, σε συνεργασία φυσικά με τις Η.Π.Α., στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου και φυσικού αερίου – γεγονός που θα προκαλούσε τεράστιες γεωπολιτικές «επιπλοκές», τις οποίες δεν φαίνεται να προβλέπει κανείς.

.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η θέση της καγκελαρίου είναι ουσιαστικά σωστή – πόσο μάλλον όταν το χρηματοπιστωτικό σύστημαολόκληρου του πλανήτη μπορεί πράγματι να καταρρεύσει από στιγμή σε στιγμή, ευρισκόμενο ήδη στην «εντατική» και διατηρούμενο τεχνητά στη ζωή από τις κεντρικές τράπεζες.

Οι «κίνδυνοι ανάφλεξης» από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, ειδικά από την Κίνα, από την Τουρκία και από τη Βραζιλία, αυξάνονται καθημερινά – ενώ δεν πρέπει να υποτιμούνται οι απειλές από την Ιαπωνία, καθώς επίσης από τα υπερτιμημένα χρηματιστήρια των Η.Π.Α. και της Ευρώπης.

Δεν είναι όμως σωστές σε καμία περίπτωση οι κρυφές προθέσεις της Γερμανίας, οι οποίες φαίνονται καθαρά από τις προσπάθειες να ξαναγραφεί η ιστορία της, από τις επιθέσεις της εναντίον των Η.Π.Α., από τις ενέργειες «αποδόμησης» της ρωσικής ηγεσίας (μεταξύ άλλων, πρόσφατο κείμενο του Spiegel εναντίον του κ.Putin), καθώς επίσης από πολλά άλλα.

Η Ελλάδα τώρα βρίσκεται σε πάρα πολύ δύσκολη θέση, απειλούμενη τόσο «εκ δυσμών», όσο και «εξ ανατολών» - ενώ για μία ακόμη φορά βασιλεύει μία απίστευτη διχόνοια στο εσωτερικό της, η οποία είναι ουσιαστικά η βασική αιτία των προβλημάτων στη μακραίωνη ιστορία της.

Όπως έχουμε λοιπόν ήδη αναφέρει, εάν τελικά καταφέρουμε να ενεργήσουμε συλλογικά και όχι ατομικά, εάν δηλαδή αντικαταστήσουμε δημιουργικά το «εγώ» με το «εμείς», τη διχόνοια με την ομόνοια, την αδιαφορία με την αλληλεγγύη και την κοινοβουλευτική δημοκρατία με την άμεση, προσελκύοντας ξανά ικανούς Πολίτες στην πολιτική, παράγοντας πλούτο και αριστοποιώντας τα προτερήματα μας, η έκβαση της κρίσης θα είναι θετική

Εάν όμως δεν μπορέσουμε τελικά να «υπερβούμε» τα χρόνια ελαττώματα μας, παραμένοντας στάσιμοι στη συνεχή, στην αρνητική, στη μη δημιουργική, στη «στείρα» κατ’ επέκταση κριτική «όλων σε όλους και για όλα» (είμαστε ίσως η μοναδική χώρα που «κατακρίνει» συνεχώς τον εαυτό της, χωρίς να κάνει πρακτικά τίποτα για να τον αλλάξει), τότε δυστυχώς δεν θα μπορέσουμε να αποφύγουμε το μοιραίο.

Ολοκληρώνοντας, ελπίζουμε ότι τελικά θα τα καταφέρουμε, βγάζοντας φτερά και πετώντας, αφού βρισκόμαστε ήδη στην άκρη του γκρεμού – εκμεταλλευόμενοι, ως οφείλουμε, ορθολογικά, τα τεράστια πλεονεκτήματα ενός πάμπλουτου, πολλαπλά προικισμένου, πανέμορφου κράτους, μοναδικού ίσως στον πλανήτη, όσον αφορά την ιστορία του και τον πολιτισμό του.