Η Ελλάδα που δεν κατάλαβε

Νέα Πολιτική

Tου Γεωργίου Π. Μαλούχου ♦

Πάμε πίσω στο 1980, όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής παρέδιδε την εξουσία: τότε, το συνολικό ελληνικό δημόσιο χρέος βρισκόταν περίπου στο ύψος που ένα τέταρτο του αιώνος αργότερα βρέθηκε μόνο του το χρέος του ΙΚΑ. Αυτό είναι κάτι που αξίζει να σημειώσει κανείς πάνω από ο,τιδήποτε άλλο σήμερα, καθώς δυστυχώς μόνον τώρα γίνεται κατανοητό στο πλήρες βάθος του, κάτι που δεν συνέβαινε επί πολλά χρόνια. Γι αυτό άλλωστε, πριν από λίγο καιρό, πλην της Χρυσής Αυγής – κι αυτό λέει πολλά -, σύσσωμο το πολιτικό φάσμα της χώρας τιμούσε τα δεκαπέντε χρόνια από τον θάνατο του Κωνσταντίνου Καραμανλή σε μια πρωτοφανή εκδήλωση στο Μέγαρο Μουσικής. Τόσα  χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Καραμανλής ένωσε ακριβώς επειδή, λόγω όλων αυτών που ζούμε, η σημασία του έργου του για την Ελλάδα κατέστη πιο φανερή από ποτέ, ακόμα και σε εκείνους τους πολιτικούς χώρους που παλιότερα βρέθηκαν απέναντί του. Πότε άλλοτε στο παρελθόν αναγνωρίστηκε με τέτοια ευρύτητα η σημασία ενός ηγέτη, στη χώρα που η σορός του Ελευθερίου Βενιζέλου δεν αφέθηκε ούτε καν να περάσει από την Αθήνα; Η Ελλάδα κατάλαβε, αλλά άργησε πάρα πολύ…

Τα εθνικά επιτεύγματα του Καραμανλή της δεύτερης περιόδου, την Μεταπολίτευση, την ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής, την Ελλάδα στην (τότε όχι ακόμα γερμανική) Ευρώπη, την οικονομική ανόρθωση της χώρας, τα γνωρίζουν φυσικά οι πάντες και, ρητά ή σιωπηρά, τα αποδέχονται εδώ και καιρό. Ομως, ο Καραμανλής δεν ήταν μόνον αυτά. Έχει έρθει πια η στιγμή για την ελληνική κοινή γνώμη να κοιτάξει και πιο πίσω, στην πρώτη περίοδο της πρωθυπουργίας του, όταν ανέλαβε, το 1955, μία Ελλάδα κυριολεκτικά μέσα από τα ερείπια. Τότε που η Ελλάδα είχε πρακτικά μόλις βγει από τον φοβερό Εμφύλιο Πόλεμο και ο Καραμανλής σταμάτησε οριστικά τις πολιτικές εκτελέσεις. Ο ίδιος ο Χαρίλαος Φλωράκης σώθηκε την τελευταία στιγμή ανάμεσα σε πολλούς άλλους τελεσίδικα καταδικασμένους. Επίσης, όταν έφυγε το 1963, ο Καραμανλής «παρέδωσε» λιγώτερους από το 10% των εκτοπισμένων και φυλακισμένων από εκείνους που είχε «παραλάβει». Φυσικά, η προπαγάνδα δεκαετιών όλα αυτά τα είχε κάνει στην άκρη και, μόλις τώρα, και αυτά, συνειδητοποιούνται.

Όπως παραμένει άγνωστη στο ευρύ κοινό η σφοδρή σύγκρουση του Καραμανλή ως υπουργού του Παπάγου στα μέσα του 1955, όταν αρνήθηκε να υπογράψει τον διαβόητο νόμο για το σκάνδαλο Ζήμενς της εποχής και έστειλε στον Λεωνίδα Παπάγο την παραίτησή του να την διαβιβάσει στον ασθενή Στρατάρχη. Η παραίτηση δεν έγινε δεκτή, ο νόμος για την Ζήμενς αποσύρθηκε και, σε τρείς μήνες, μετά τον θάνατο του Παπάγου, ο Καραμανλής, με απόφαση του Παύλου αλλά και με την ψήφο από την κοινοβουλευτική ομάδα του Συναγερμού, είχε γίνει πρωθυπουργός: έφυγε από το υπουργείο Συγκοινωνιών έχοντας μόλις αναθέσει στον Πικιώνη τα έργα γύρω από την Ακρόπολη και μόλις αυτά είχαν αρχίσει να εκτελούνται, αποτελώντας το σημαντικώτερο ίσως έργο εθνικής αυτοσυνειδησίας αλλά και διεθνούς επανατοποθέτησης της σύγχρονης Ελλάδας, την ώρα που διάφοροι επαγγελματίες και μη διανοούμενοι τον κατηγορούσαν ως «αμόρφωτο» – λες και δεν ήταν πρωθυπουργός, αλλά υποψήφιος διδάκτωρ, ειδικά σε έναν κόσμο που μείζονες καταστροφές έχουν επέλθει από διανοούμενους στην πολιτική…

Το ΄55 στην πραγματικότητα ο Καραμανλής «κληρονομούσε» μια Ελλάδα που είχε πίσω της όχι μόνον τον Εμφύλιο, αλλά, πριν από αυτόν, την Κατοχή, τον Πόλεμο, τις δικτατορίες. Είχε ακόμα και τεράστιο αριθμό προσφύγων ,που δεν είχαν βρει μόνιμη, «ανθρώπινη» στέγη, από το 1922. Η Ελλάδα ήταν μία χώρα χωρίς υποδομές, χωρίς κοινωνικό κράτος (λ.χ., ανάμεσα σε πολλά άλλα, ο ΟΓΑ ήταν δικό του έργο), χωρίς τίποτα σχεδόν που να θυμίζει «Ευρώπη».  Αυτήν την χώρα οδήγησε ο Καραμανλής στο οικονομικό θαύμα, που κορωνίδα του υπήρξε η πρώτη συμφωνία σύνδεσης της τότε ΕΟΚ. Η ΕΟΚ «γεννήθηκε» το 1957. Η Ελλάδα υπέγραψε την πρωτοποριακή εκείνη συμφωνία μόλις τέσσερα χρόνια μετά.

Με μία πορεία ανάπτυξης που ξεπερνούσε ακόμα και τους Ιαπωνικούς και Γερμανικούς μέσους όρους –τα παγκόσμια θαύματα της μεταπολεμικής εποχής– ο Καραμανλής δημιούργησε ένα ελληνικό θαύμα. Για να το πετύχει, δούλεψε με όλους: λ.χ., στην κορυφή της οικονομικής πολιτικής του βρισκόταν ο κεντρώος Ξενοφών Ζολώτας, ενώ ακόμα και ο Ανδρέας Παπανδρέου επιστρατεύθηκε για τον ίδιο σκοπό και επέστρεψε από την Αμερική – πολλοί σήμερα δεν γνωρίζουν ότι μέχρι τις εκλογές του 1961 ο Ανδρέας ήταν ένας από τους πιο πιστούς οπαδούς της προσπάθειας του Καραμανλή για την ευρωπαική οικονομική ανόρθωση της Ελλάδας και ότι το πρώτο του βιβλίο όταν γύρισε από το Μπέρκλεϋ γράφτηκε για να την ενισχύσει…

Στην πρώτη οκταετία Καραμανλή, τηλεόραση στην Ελλάδα δεν υπήρχε. Τα μηνύματά του για το νέο έτος γίνονταν από το ραδιόφωνο. Σε αυτά – μπορεί να τα ακούσει κανείς και σήμερα σε διάφορα αρχεία– το κεντρικό του θέμα ήταν ένα: η συνεχής αγωνία του για την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Γι’ αυτήν πάλευε με όλες του τις δυνάμεις και τα είχε καταφέρει όσο ποτέ άλλοτε σε αυτήν την χώρα.

Σήμερα αυτήν την αγωνία και τις φοβερές της προεκτάσεις την καταλαβαίνουμε πια κυριολεκτικά στο πετσί μας. Η Ελλάδα αναζητά και πάλι αυτά που ο Καραμανλής της πρώτης περιόδου είχε πετύχει αλλά στον δρόμο, αργότερα, σταδιακά χάθηκαν: την ανεξαρτησία στην οικονομία και την επιστροφή στην ανάπτυξη, την σταθερότητα του πολιτικού συστήματος,  τον περιορισμό των άκριτων πολιτικών παθών, την αποσόβηση των απολύτως ορατών κινδύνων για την δημοκρατία, το χτίσιμο κοινωνικού κράτους – και αυτά δεν είναι τα μόνα. Δυστυχώς για την Ελλάδα, όλα αυτά είναι και πάλι επώδυνα, τραγικά επίκαιρα. Ίσως ακριβώς επειδή δεν θέλησε να καταλάβει, τουλάχιστον όσο υπήρχε καιρός…

 Πειοδικό "Νέα Πολιτική" Τεύχος Β3