«Φούσκα» τα πακέτα στήριξης από Ε.Ε. και ΔΝΤ;

Σοφοκλέους 10

Oι φούσκες σκάνε όταν δεν το περιμένεις. Και οι συνέπειες, δύσκολες και επώδυνες, πάντα πληρώνονται. Φούσκα ήταν βέβαια το greek dream της τελευταίας εικοσαετίας, πληρωμένο με δανεικά. Αλλά θα ήταν λάθος να δει κανείς στη φούσκα αυτή μια αποκλειστικά ελληνική υπόθεση, η οποία αφορά μόνο εμάς και αυτούς οι οποίοι, από αφέλεια ή απληστία, μας δάνειζαν για τόσα χρόνια. Χωρίς να αρνείται κανείς τις ευθύνες μας, από τις διαδοχικές πολιτικές ηγεσίες μέχρι τον τελευταίο συμπολίτη μας, η φούσκα του ελληνικού χρέους είναι άρρηκτο μέρος, αλλά και αποτέλεσμα της παγκόσμιας νομισματικής πολιτικής σε παγκόσμιο αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και παρά τα πακέτα στήριξης από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ, αυτό είναι απλώς ένα «τρικ» για να κερδηθεί χρόνος. Οι αγορές βέβαια έχουν αντιληφθεί ότι ο χρόνος αυτός δεν κερδίζεται για να εφαρμοσθεί κάποιο σχέδιο, γιατί σχέδιο δεν φαίνεται να υπάρχει.

Πολιτική λιτότητας σε όλη την Ευρώπη 

Πρόσκαιρη ανακούφιση προσέφερε η απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να προχωρήσει σε δυνητικές απεριόριστες αγορές κρατικών ομολόγων. Πρωτοφανής η απόφαση της ΕΚΤ, και οι αγορές κρατικών ομολόγων και πιστωτικών παραγώγων CDS αντέδρασαν άμεσα και προβλέψιμα. Τα spreads μειώθηκαν, η ρευστότητα ξαναγύρισε στις αγορές κρατικών ομολόγων, το ρίσκο άμεσης χρεοκοπίας μειώθηκε δραστικά. Η ελληνική κυβέρνηση τα βρήκε όπως όλα δείχνουν με την τρόικα για το νέο πακέτο μέτρων και αναμένεται να υπάρξει συμφωνία στα επόμενα 24ωρα. Η Ισπανία αντιστέκεται σθεναρά στις πιέσεις για να προχωρήσει σε αίτημα συνολικής διάσωσης και προσπαθεί να κερδίσει χρόνο μέσω νέων μέτρων λιτότητας και περικοπών. Το ίδιο δρόμο ακολουθεί και η Πορτογαλία. Η κυβέρνηση της Λισαβόνας παρουσίασε τον προϋπολογισμό του 2013, ο οποίος προβλέπει «τεράστια» φορολογική επιβάρυνση και νέες περικοπές δημοσίων δαπανών, που ανέρχονται σωρευτικά στο 3,2% του ΑΕΠ. 

Ο υπουργός Οικονομικών της Πορτογαλίας Βίτορ Γκασπάρ, υπογράμμισε  ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση από τη σκληρή λιτότητα για να επιτευχθούν οι στόχοι του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής της χώρας.Ο ίδιος τάχθηκε κατηγορηματικά κατά της επαναδιαπραγμάτευσης των όρων του Μνημονίου, χαρακτηρίζοντας κάτι τέτοιο «αδιανόητο» τη στιγμή που η Πορτογαλία αποκτά εκ νέου την εμπιστοσύνη των αγορών και κάνοντας λόγο για «δικτατορία χρέους και αποτυχίας...». Η Γαλλία επίσης ξεκίνησε την εφαρμογή μέτρων περιορισμού των κρατικών δαπανών προκειμένου να μειώσει το δημοσιονομικό έλλειμμά κάτω από το 3% του ΑΕΠ το 2013. Πριν λίγες εβδομάδαες η γαλλική κυβέρνηση παρουσίασε τον προϋπολογισμό για το 2013, ο οποίος περιέχει μειώσεις δαπανών και αυξήσεις φόρων ύψους περίπου 20 δισ. ευρώ για επιχειρήσεις και πλούσιους πολίτες. Καθώς οι προοπτικές ανάπτυξης υποχωρούν, η Γαλλία αναγκάζεται να πάρει σκληρά μέτρα για να πετύχει του στόχους για το έλλειμμα και για να αποφύγει την απώλεια της εμπιστοσύνης των αγορών. Ο προϋπολογισμός έχει στόχο τη μείωση του ελλείμματος κοινωνικής ασφάλισης στα 13,9 δισ. ευρώ από τα 17,4 δισ. ευρώ που αναμένεται να διαμορφωθεί το 2012. Χωρίς τα νέα μέτρα το έλλειμμα εκτιμάται πως θα διαμορφωθεί το 2013 στα 19,7 δισ. ευρώ.Τα μέτρα περιλαμβάνουν νέους φόρους 3,4 δισ. ευρώ και μειώσεις δαπανών 2,4 δισ. ευρώ. Αλλά και στην Ιταλία ο τεχνοκράτης Μάριο Μόντι ενέκρινε πρόσφατα νέα μέτρα ύψους 11 δισ. ευρώ. Ο Ιταλός πρωθυπουργός, αποφάσισε την αύξηση του φόρου προστιθέμενης αξίας, κατά μια μονάδα, από το 21% στο 22%. Το μέτρο αυτό εν μέρει «εξισορροπείται» από τη μείωση των πιο χαμηλών φορολογικών κλιμάκων: η βασική φορολόγηση του εισοδήματος περιορίζεται από το 23% στο 22% και από το 27% στο 26% ενώ το αφορολόγητο όριο παραμένει στις 7.500 ευρώ. Προβλέπονται, παράλληλα, περικοπές στην δημόσια υγεία ύψους 1,5 δισεκατομμυρίων, «πάγωμα» των μισθών δημοσίων υπαλλήλων μέχρι το 2014, ενώ επιβεβαιώνεται και η φορολόγηση των ακινήτων που η Καθολική Εκκλησία χρησιμοποιεί για εμπορικές και προσοδοφόρες δραστηριότητες.

«Κραγιόν στο γουρούνι»

Αν ήταν μια απλή δημοσιονομική κρίση, τότε πακέτα που έχουν δοθεί μέχρι στιγμής στις χώρες που έχουν προσφύγει στους μηχανισμούς στήριξης θα είχε αποδειχθεί ικανό να δημιουργήσει συνθήκες σταθερότητας. Το ίδιο και αν ήταν απλώς μια κρίση εμπιστοσύνης στις «αναξιόπιστες» και σπάταλες χώρες των PIIGS. Η συνεχιζόμενη όμως κατάρρευση του ευρώ, η ισοτιμία του οποίου έναντι του δολαρίου βρίσκεται στα ίδια επίπεδα με τα οποία βρέθηκε μετά τη χρεοκοπία τηςLehman τον Σεπτέμβριο του 2008, όταν δηλαδή οι αγορές είχαν καταφύγει μαζικά στην ασφάλεια των αμερικανικών κρατικών ομολόγων, σηματοδοτεί μια διαφορετική πραγματικότητα από αυτή την οποία ήλπιζαν οι Ευρωπαίοι ηγέτες και το ΔΝΤ όταν υπέγραφαν τα πακέτα στήριξης. Όμως οι αγορές έχουν συνειδητοποιήσει πως τα πακέτα στήριξης αντιμετωπίζουν μεν τα συμπτώματα, αλλά δεν λύνουν τα πραγματικά προβλήματα. Και όντως, πιθανότητα χρεοκοπίας της Ελλάδας ή οποιασδήποτε άλλης χώρας της Ευρώπης μέσα στην επόμενη διετία ή τριετία δεν υφίσταται πλέον. Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία, εφαρμόζουν μέτρα σκληρής λιτότητας ώστε να είναι σε θέση να ξεπληρώνουν τα προηγούμενα και τα νέα δανεικά. Η αυστηρή επιτήρηση δεν επιτρέπει εκτροπές, γεγονός το οποίο δίνει τη δυνατότητα να αποφευχθεί ο εφιάλτης της κατάρρευσης του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος και της ίδιας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η ύφεση στην Ελλάδα, βίαιη και διαρκείας, μοιάζει σαν δίκαιη συνέπεια της προηγούμενης άλογης διαχείρισης. Δυστυχώς όμως, αυτή είναι μια μονοδιάστατη ερμηνεία, η οποία παραγνωρίζει το γεγονός ότι οι χώρες και οι αγορές δεν λειτουργούν σε κενό. Και ενώ η ταυτόχρονη περιοριστική πολιτική στην Ευρώπη λύνει μεν το πρόβλημα της εξυπηρέτησης του χρέους και της έλλειψης δημοσιονομικής πειθαρχίας, οι αγορές αντιλαμβάνονται ότι δεν αντιμετωπίζει το πραγματικό πρόβλημα της ανάπτυξης. Και χωρίς ανάπτυξη, τα πακέτα στήριξης είναι μια απλή φενάκη. Αυτό το οποίο λένε οι Αμερικανοί, ότι δηλαδή ακόμα και αν βάλεις κραγιόν στα χείλη του γουρουνιού, αυτό παραμένει γουρούνι.

Επόμενο θύμα η Γερμανία

Το πραγματικό επόμενο θύμα της ελληνικής κρίσης δεν είναι ούτε η Πορτογαλία, ούτε η Ισπανία. Οσο παράδοξο και αν είναι αυτό, είναι η ίδια η Γερμανία. Η γερμανική οικονομία βασίζεται στις εξαγωγές και όχι στην κατανάλωση. Μια υγιής κατάσταση είναι αυτή σίγουρα, όμως εξαρτάται δυσανάλογα από τις εξαγωγές στην υπόλοιπη Ευρωζώνη, όπου κατευθύνεται περισσότερο από το 60% των γερμανικών εξαγωγών. Το έλλειμμα των σπάταλων και ανεύθυνων χωρών του ευρωπαϊκού Νότου είναι το πλεόνασμα της Γερμανίας και αυτό δημιουργεί τον πλούτο της χώρας. Η δημοσιονομική πειθαρχία, ο περιορισμός της κρατικής και της ιδιωτικής κατανάλωσης στον ευρωπαϊκό Νότο θα έχει άμεσο και βίαιο αντίκτυπο στην ίδια τη Γερμανία. Φούσκα δηλαδή και η γερμανική ευμάρεια, η οποία φούσκωσε από τη φούσκα των PIIGS. Και αργά ή γρήγορα θα σκάσει.

Παγκόσμιο χρέος και έλλειψη ανάπτυξης

Αλλά δεν είναι το πρόβλημα μόνο ευρωπαϊκό. Το παγκόσμιο κρατικό χρέος έχει τετραπλασιαστεί από το 1994 μέχρι σήμερα. Γεγονός είναι ότι μόνο μέσα στην τελευταία διετία, προκειμένου να αντιμετωπισθεί η πιστωτική κρίση η οποία ξεκίνησε με τα subprime στεγαστικά δάνεια, το παγκόσμιο χρέος αυξήθηκε, σύμφωνα με τα στοιχεία της BIS, από τα 28 στα 38 τρισ. δολάρια. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της αύξησης αφορά τις αναπτυγμένες χώρες, οι οποίες τώρα μπαίνουν σε πολιτική λιτότητας. Ομως η τροχιά αύξησης του χρέους είναι πολύ μακρύτερη και πηγάζει κυρίως από την αντιπληθωριστική πολιτική την οποία ακολουθούν τυφλά όλες οι χώρες την τελευταία εικοσαετία. Το αντιπληθωριστικό trade έπαιζαν οι αγορές μέχρι σήμερα. Χαμηλά επιτόκια και χαμηλός πληθωρισμός επέτρεψαν στα κράτη να δανειστούν κεφάλαια τα οποία σήμερα αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 65% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το πρόβλημα όμως είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτού του δανεισμού αφορά τις αναπτυγμένες χώρες, την ίδια στιγμή κατά την οποία αυξάνεται ραγδαία το μερίδιο των αναδυόμενων χωρών στον παγκόσμιο πλούτο. Υπερχρεωμένες δηλαδή οι ευρωπαϊκές χώρες, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τη φούσκα του κρατικού δανεισμού με δημοσιονομικό περιορισμό, ο οποίος οδηγεί σε ύφεση. Μαθηματικά αυτό δεν βγαίνει. Ούτε και λογικά. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι τονίζουν πως είναι αναγκαία η δημοσιονομική ενοποίηση στην Ευρωζώνη, ώστε να εξομαλυνθούν οι δυσχέρειες της ύφεσης, η οποία επέρχεται στην Ε.Ε., αλλά ακόμα και αυτό δίνει μόνο μερική λύση. Οικονομολόγοι ήδη αναφέρουν ότι την προηγούμενη περίοδο κατά την οποία βρέθηκε υπερχρεωμένη η παγκόσμια οικονομία, αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πληθωριστική πολιτική η οποία ακολουθήθηκε οδήγησε στη μείωση του χρέους μέσω της πληθωρισμένης ονομαστικής οικονομικής ανάπτυξης. Η ΕΚΤ, αλλά και η Fed, αγκιστρωμένες στο αντιπληθωριστικό δόγμα των τελευταίων ετών, δεν φαίνονται έτοιμες να το εφαρμόσουν. Στην πραγματικότητα, σχέδιο αντιμετώπισης δεν υπάρχει. Απλώς οι πολιτικοί της Ευρώπης προσπαθούν με ημίμετρα και με εναλλακτικά σχέδια που ποτέ δεν υλοποιούνται να αποφύγουν τα χειρότερα. Όμως ο χρόνος μετρά αντίστροφα και εάν οι ευρωπαίοι συνεχίσουν να εθελοτυφλούν, είναι σχεδόν βέβαιο πως σύντομα η δημοσιονομική κρίση θα λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Και τότε θα είναι πολύ αργά για να αντιδράσουν. Το παιχνίδι θα έχει χαθεί.