Το παράδειγμα της Ισλανδίας για τις τράπεζες

του Steingrímur Sigfússon *
Financial Times (via euro2day)

Η οικονομία της Ισλανδίας κατέρρευσε το φθινόπωρο του 2008. Ο κόσμος παρακολούθησε την καταστροφή του συνολικού της εθνικού χρηματοοικονομικού συστήματος. Ο φουσκωμένος τραπεζικός κλάδος κατέρρευσε μέσα σε μία εβδομάδα, η συναλλαγματική ισοτιμία της κορόνας βούλιαξε 40% έναντι του ευρώ, ο πληθωρισμός και τα επιτόκια εκτινάχθηκαν στο 18%, το μέσο επίπεδο διαβίωσης μειώθηκε απότομα και το ποσοστό της ανεργίας από μηδενικό επίπεδο άγγιξε το 10%. Συσσωρεύτηκε χρέος, τα έσοδα συρρικνώθηκαν και οι δαπάνες εκτινάχθηκαν.
   
Στα τέλη του 2008 και στις αρχές του 2009, οι προοπτικές ήταν δυσοίωνες. Το ερώτημα δεν ήταν εάν η Ισλανδία θα χρεοκοπούσε, αλλά πότε. Από τα μέσα του 2009 κι έπειτα, όμως, ελήφθησαν μέτρα για τη μείωση του δημόσιου ελλείμματος με περικοπή των δαπανών και αύξηση των εσόδων.

  Οι προϋπολογισμοί της Ισλανδίας για τα έτη 2010, 2011 και 2012 δεν ήταν αρεστοί στην κοινή γνώμη, αλλά τα μέτρα ήταν αναπόφευκτα. Ως αποτέλεσμα, το έλλειμμα μειώθηκε περίπου στο 1%-2% του ΑΕΠ από 14% το 2008. Από τότε όπου ξέσπασε η κρίση, η Ισλανδία έχει προχωρήσει σε δύο επιτυχείς εκδόσεις ομολόγων στη διεθνή αγορά.

Πολλά είναι τα μαθήματα που μπορεί να πάρει κανείς από το παράδειγμά της. Αρκετά εξ αυτών θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η ισλανδική κυβέρνηση επέλεξε την οδό της κοινωνικής και οικονομικής ενσωμάτωσης.


Οι πολίτες με υψηλότερα εισοδήματα συνεισέφεραν περισσότερο σε απόλυτους όρους μέσω της υιοθέτησης ενός συστήματος προοδευτικής φορολόγησης, ενώ εκείνοι με τα χαμηλότερα εισοδήματα προστατεύτηκαν. Οι περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες ήταν μικρότερες από ό,τι σε άλλους τομείς των δημόσιων δαπανών. Το αποτέλεσμα ήταν το επιθυμητό: πιο δίκαιη κατανομή των καθαρών εισοδημάτων. Η αγοραστική δύναμη των ομάδων με χαμηλότερα εισοδήματα διατηρήθηκε καλύτερα από ό,τι εκείνη των υψηλότερων, γεγονός που τους έδωσε τη δυνατότητα να γίνουν ενεργά μέλη της οικονομίας.

Η κυβερνητική πολιτική δεν ήταν βεβαίως ο μόνος παράγοντας που συνέβαλε στην ανάκαμψη. Η υποτίμηση της κορόνας, αν και επώδυνη, συνέβαλε στην ταχεία προσαρμογή της ισλανδικής οικονομίας, δημιουργώντας, αν μη τι άλλο, ευνοϊκές συνθήκες για εξαγωγές. Ο τουρισμός, οι ενεργειακοί πόροι, ο δημιουργικός κλάδος, η υψηλή τεχνολογία και άλλοι κλάδοι απολαμβάνουν τώρα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.

Πλέον έχει επιτευχθεί η οικονομική ανάκαμψη. Το 2011 η Ισλανδία κατέγραψε ρυθμό ανάπτυξης 3,1% και οι προβλέψεις για το 2012 είναι στα ίδια επίπεδα με κινητήριο δύναμη τις επενδύσεις. Το μαύρο σύννεφο που βρισκόταν πάνω από τη χώρα το 2008 έχει φύγει και θα πρέπει να παραμείνει μακριά, με την προϋπόθεση ότι η παγκόσμια οικονομία δεν θα επιβραδυνθεί περισσότερο.

Ο τρόπος με τον οποίο η Ισλανδία χειρίστηκε τις τράπεζές της επίσης μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για άλλες χώρες. Θα ήταν αδύνατον να διασωθεί όλος ο τραπεζικός κλάδος με τη φούσκα του 2008.

Η απόφαση να διαχωρίσουμε τις υπερδιογκωμένες τράπεζες σε παλαιές και νέες αποδείχθηκε σημαντική για τη διαδικασία ανάκαμψης. Το συνεπαγόμενο κόστος από την κατάρρευση ήταν ήδη αρκετά υψηλό για την Ισλανδία, σε τέτοιο σημείο όπου δεν μπορούσε να διανοηθεί κανείς ότι θα προστεθεί το επιπλέον κόστος μιας πλήρους τραπεζικής διάσωσης.

Ένα ακόμη παράδειγμα προς μίμηση από την Ισλανδία -το οποίο αφορά την παγκόσμια οικονομία- έγκειται στην προστασία των τραπεζικών καταθέσεων. Ανά τον κόσμο, τα συστήματα εξασφάλισης των τραπεζικών καταθέσεων προσφέρουν περιορισμένη και σε πολλές περιπτώσεις ψευδή προστασία.
Το σύστημα της Ισλανδίας, αν και είχε αποθεματικά, δεν διέφερε πολύ από τα συστήματα που ισχύουν σε πολλές χώρες στην Ευρώπη. Όταν ξεκίνησε η συστημική τραπεζική κρίση, το σύστημα «εξασφάλισης» τραπεζικών καταθέσεων αποδείχθηκε ασήμαντο.

Η ισλανδική κυβέρνηση, με έκτακτη νομοθεσία που υιοθέτησε την παραμονή της κατάρρευσης το 2008, έδωσε προτεραιότητα στην εξασφάλιση των καταθετών από την περιουσία των χρεοκοπημένων τραπεζών.

Η κίνηση αυτή αποδείχθηκε σημαντική για την αντιμετώπιση της κρίσης και, καθώς συνεχίζεται η εκκαθάριση των χρεοκοπημένων τραπεζών, η νομοθεσία θα εξασφαλίσει ότι όλες οι απαιτήσεις των καταθετών έχουν καλυφθεί ή θα καλυφθούν. Και θα καλυφθούν πλήρως, όχι στο ελάχιστο που εγγυώνται οι ευρωπαϊκές ντιρεκτίβες.

Στις περισσότερες χώρες δεν χρειάζεται να υπάρξει συστημική τραπεζική κρίση για να αποδειχθεί πόσο ελαττωματικό είναι το τρέχον σχήμα εγγύησης τραπεζικών καταθέσεων. Αξιωματούχοι και νομοθέτες στην Ευρώπη θα πρέπει να συζητήσουν εάν είναι καίριο και εύλογο να υιοθετήσουν ένα αντίστοιχο σύστημα με εκείνο της Ισλανδίας στη νομοθεσία τους.

Η απόφαση να δοθεί προτεραιότητα στην εξασφάλιση των καταθετών κατά την εκκαθάριση των πτωχευμένων χρηματοοικονομικών οργανισμών θα δώσει επίσης ένα σαφές μήνυμα στους μετόχους, τους ομολογιούχους και σε άλλους ιδιοκτήτες τραπεζικών τίτλων ότι δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στις καταθέσεις του κόσμου για να καλύψουν τις δικές τους ζημίες όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά.

Με αυτήν την προσέγγιση πιθανότατα θα ελαχιστοποιηθεί και το κόστος μελλοντικών διασώσεων. Τα πρόσφατα σχόλια του Βρετανού υπουργού Οικονομικών George Osborne δείχνουν ότι αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο οι αδυναμίες του τρέχοντος συστήματος και πως ενδεχομένως να υπάρχει η βούληση για λήψη σημαντικών μέτρων ώστε να βελτιωθεί.

Σε αυτήν την περίπτωση, η εμπειρία που δύσκολα απέκτησε η Ισλανδία θα μπορούσε να χρησιμεύσει καθοδηγητικά για τους ηγέτες της Βρετανίας και της ευρωζώνης.


*Ο Steingrímur Sigfússon είναι υπουργός Αλιείας, Γεωργίας και Οικονομικών Υποθέσεων της Ισλανδίας και τέως υπουργός Οικονομικών της χώρας.