ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ: ΔΥΝΑΜΗ ΩΘΗΣΗΣ Ή ΝΑΥΑΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ;

 Γραφει ο Παναγιώτης Σπυρόπουλος*

Το τελευταίο διάστημα, κυρίως μέσα από τις κινητοποιήσεις των ιδιοκτητών taxi και τα μπλοκαρίσματα των λιμανιών, αναδείχτηκε ευρύτερα το θέμα του τουρισμού κρουαζιέρας και πιο συγκεκριμένα τονίστηκε προπαγανδιστικά, θα λέγαμε, από τα ΜΜΕ (μέσα μαζικής εξημέρωσης), ότι πλήττεται βαθύτατα ο τουρισμός αυτή την περίοδο μέσω τέτοιων φαινομένων και κατ’ επέκταση η ελληνική οικονομία (αφού ο τουρισμός αντιπροσωπεύει περίπου το 16% του ΑΕΠ της χώρας). Χρόνια, όμως, διακηρύττεται από διάφορους φορείς (Υπ. Τουρισμού, ΣΕΤΕ, ΟΛΠ, ΟΛΘ, νομάρχες, περιφερειάρχες κλπ) ότι η κρουαζιέρα δίνει ώθηση στο ελληνικό τουριστικό προϊόν και την οικονομία μας και πρέπει να κάνουμε ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση διευκολύνοντας τις επιχειρήσεις αυτές με μια σειρά διευκολύνσεων και δημιουργία υποδομών δις ευρώ προς αυτή την κατεύθυνση.

Στον αντίποδα, υπήρχαν και υπάρχουν φωνές (πανεπιστημιακοί – ερευνητές του τουρισμού, επιχειρηματίες με συνείδηση, περιβαλλοντικές οργανώσεις κλπ) οι οποίες υποστηρίζουν ότι το συγκεκριμένο είδος τουρισμού αποτελεί ταφόπλακα στις τοπικές τουριστικές οικονομίες, το περιβάλλον και εν γένει την υγιή και βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη. Όμως δε προβάλλονται ούτε εισακούονται.

Σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε την πραγματικότητα στο ζήτημα,  θα επιχειρήσουμε μια ανάλυση μέσω του τρίπτυχου της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης[i]: κοινωνία – οικονομία – περιβάλλον, ώστε να καταλήξουμε σε πιο ασφαλή συμπεράσματα για τις συνέπειες και τα οφέλη του τουρισμού κρουαζιέρας.

·      Κοινωνικές - Οικονομικές Επιπτώσεις: Ως κύρια κοινωνική επίπτωση κάποιας οικονομικής δραστηριότητας (εν προκειμένω του τουρισμού) θεωρείται η απασχόληση και γενικότερα οι σχέσεις απασχόλησης που δημιουργεί. Η βιομηχανία της κρουαζιέρας χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο μη εγχώριο εργατικό δυναμικό, και οι Έλληνες που εργάζονται στις εταιρίες αυτές απασχολούνται στις κατώτερες τάξεις της διοικητικής πυραμίδας και συνεπώς είναι και χαμηλά αμειβόμενοι. 

Σύμφωνα με στοιχεία του ΥΕΝ στο μοναδικό κρουαζιερόπλοιο με ελληνική σημαία εργάζονται περίπου 104 Έλληνες (αποτελούν το24% των εργαζομένων του πλοίου και απασχολούνται ως ναυτεργάτες και ξενοδοχειακό προσωπικό), σε υπόλοιπα πλοία υπό ξένη σημαία περίπου άλλοι 300, οι οποίοι δεν ξεπερνούν το 7% επί του συνόλου των εργαζομένων ανά πλοίο στην καλύτερη περίπτωση. Μάλιστα το ελληνικό δημόσιο δέχεται έντονες πιέσεις από τις εταιρίες, οι οποίες ζητούν επιπλέον φοροαπαλλαγές και ειδικές ρυθμίσεις – κίνητρα, ώστε να διατηρήσουν (ούτε λόγος για νέες προσλήψεις) το υπάρχον δυναμικό στις τάξεις τους. Μάλιστα, η Νορβηγικών συμφερόντων εταιρεία (Royal Caribbean) μητρική της Celebrity, το 2006, με δηλώσεις της στα ΜΜΕ, υποστήριζε ότι είναι διατεθειμένη να διατηρήσει τους Έλληνες ναυτικούς με την προϋπόθεση να μη πληρώνει 1 εκατομμύριο δολάρια φόρο στο Ελληνικό Δημόσιο, την στιγμή που τα Ελληνικά κρουαζιερόπλοια επιδοτούνται στο σύνολο των ασφαλιστικών εισφορών προς το ΝΑΤ. Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση, αποτελεί η απόφαση του κυπριακών συμφερόντων Ομίλου Λοΐζου, να υποστείλει την ελληνική σημαία από τα έξι κρουαζιερόπλοια της εταιρείας Louis Hellenic Cruises. Η απόφαση αυτή, της εταιρείας του κ. Κωστάκη Λοΐζου, μπορεί να θεωρηθεί απότοκος του θεσμικού πλαισίου  για την άρση του καμποτάζ για τα κρουαζιερόπλοια. Όπως ισχυρίζονται εκπρόσωποι του Ομίλου, η εν λόγω νομοθεσία καθιστά μη ανταγωνιστικά τα υπό ελληνική σημαία κρουαζιερόπλοια σε σχέση με τα μη κοινοτικά.  Όπως ανακοίνωσε η Louis Cruises: «Το νέο θεσμικό πλαίσιο που ισχύει αυτή τη στιγμή με την άρση του καμποτάζ, καθιστά τα κρουαζιερόπλοια με ελληνική σημαία καθόλου ανταγωνιστικά, αφού είναι εμφανής η ανισότητα που διαμορφώνεται κυρίως στα λειτουργικά έξοδα, συγκρινόμενα με αντίστοιχα πλοία άλλων σημαιών. Για το λόγο αυτό, δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αλλάξουμε την ελληνική σημαία». Να σημειωθεί ότι ο Όμιλος Λοΐζου είχε υψώσει την ελληνική σημαία στα πλοία του επί θητείας Μανώλη Κεφαλογιάννη στο υπουργείο Ναυτιλίας, μετά την ψήφιση ρύθμισης από τη Βουλή η οποία προβλέπει την επιδότηση των εργοδοτικών, ασφαλιστικών εισφορών των Ελλήνων ναυτικών που απασχολούνται σε κρουαζιερόπλοια με ελληνική σημαία.

Με λίγα λόγια, δηλαδή, οι πλοιοκτήτριες εταιρίες από τη μία έχουν σε καθεστώς ομηρίας τους λιγοστούς Έλληνες ναυτικούς που εργάζονται σ’ αυτές, αντιδρώντας στην καταβολή των ασφαλιστικών τους εισφορών και από την άλλη ασκούν πιέσεις στους εκάστοτε ανήμπορους, ανίκανους και άβουλους κυβερνητικούς παράγοντες (μέσω των εντεταλμένων τους σε Οργανισμούς, ΜΜΕ κλπ), για περεταίρω φορολογικές ελαφρύνσεις υπό την απειλή καταστολής της ελληνικής σημαίας και απολύσεων Ελλήνων εργαζομένων από τις εταιρίες τους.

Από την άλλη, έχει δημιουργηθεί η εντύπωση και διαχέεται επανειλημμένως μέσω του τύπου ότι η κρουαζιέρα δίνει οικονομική πνοή στα ελληνικά νησιά και λιμάνια που οι «πλωτές πολιτείες» έχουν ως σταθμούς, και κατά’ αυτόν τον τρόπο συμβάλλει στις τοπικές κοινωνίες συγκρατώντας ανεργία και εισοδήματα, συμβάλλοντας έτσι και στην οικονομία. Η παραπάνω πρόταση δε θα μπορούσε παρά να αποτελεί ένα μύθο που έχει δημιουργηθεί σχετικά με το ζήτημα. Ο τουρισμός κρουαζιέρας δε διαφέρει σε τίποτα από τα All – Inclucive ξενοδοχεία τύπου Club Med, όπου ο τουρίστας καταναλώνει και απολαμβάνει υπηρεσίες αποκλειστικά μέσα στο πλοίο – ξενοδοχείο. Η κατανάλωσή του στα λιμάνια – σταθμούς της περιήγησής του, θα μπορούσαμε να πούμε με βεβαιότητα ότι αντιπροσωπεύει ένα ελάχιστο μέρος της συνολικής του κατανάλωσης και επικεντρώνεται στην αγορά κάποιων αναμνηστικών και σε μια σύντομη επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους κι αξιοθέατα. Επιπρόσθετα, τα ξενοδοχεία που διαμένουν πριν μεταβούν στο πλοίο για να ξεκινήσει η κρουαζιέρα τους, αλλά και σε σύντομες ολιγοήμερες διανυκτερεύσεις σε νησιά, είναι καταλύματα που ανήκουν σε πολυεθνικές ξενοδοχειακές αλυσίδες που κάποιες από αυτές ανήκουν στις εταιρίες των κρουαζιερόπλοιων (κάθετη ολοκλήρωση υπηρεσιών), με αποτέλεσμα να μην τονώνονται τα τοπικά ξενοδοχειακά καταλύματα.

Αν αυτού του τύπου οι τουρίστες θεωρούνται οικονομικά αποδοτικοί (ώστε να τους υποδεχτούμε, όπως γίνεται σε αρκετές περιπτώσεις, με τα βαΐων και κλάδων στα λιμάνια και διαφόρων ειδών φιέστες), τότε ο τουρίστας που έρχεται στην Ελλάδα για παρατήρηση πουλιών (οι λεγόμενοι birdwatchers) ή για περιπατητικό τουρισμό σε περιόδους εκτός σεζόν (Μάρτη – Μάη και Σεπτέμβρη –Νοέμβρη), καταναλώνει τοπικά προϊόντα και υπηρεσίες (από την στέγαση μέχρι την εστίαση) και σέβεται το περιβάλλον, πως θα τον χαρακτηρίζαμε; Δε θα ήταν υπερβολή να παρομοιάσουμε τον τουρισμό κρουαζιέρας, με τον αμερικανικό στόλο που «άραζε» στα λιμάνια τις περασμένες δεκαετίες, με τη διαφορά ότι οι ναύτες εκείνων των εποχών «άφηναν» στα λιμάνια ολόκληρους μισθούς, ενώ οι τουρίστες κρουαζιέρας ψίχουλα.

Ένα άλλο ζήτημα ως προς την οικονομική απόδοση του συγκεκριμένου τουρισμού είναι κατά πόσο αυξάνονται τα κρατικά έσοδα από εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην κρουαζιέρα. Όπως θα έχει γίνει κατανοητό και από πιο πάνω, οι συγκεκριμένες εταιρίες καταβάλουν ελάχιστο έως μηδαμινό φόρο στο ελληνικό κράτος, και αυτό πηγάζει από:

1.      Το πλαίσιο φοροαπαλλαγών του εφοπλιστικού κεφαλαίου, που κατά τον ίδιο και πιο προκλητικό για το μέσο Έλληνα φορολογούμενο, υπόκειται και ο τουρισμός κρουαζιέρας (ΥΠ. ΟΙΚ. 1015880/7-2-97, ΠΟΛ. 1051 ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΕΣ ΥΠΑΓΩΓΗ ΣΕ ΦΠΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΙΚΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΩΝ ΤΑΞΙΔΙΩΝ)

2.      Οι περισσότερες εταιρίες της κρουαζιέρας έχουν περίπλοκη νομική μορφή με κεφάλαιο που είναι «σπασμένο» σε αρκετές θυγατρικές off-shore και διάσπαρτο σε φορολογικούς παραδείσους, γεγονός που κάνει την είσπραξη εσόδων από φορολογία ακόμα δυσκολότερη. Το 80% της παγκόσμιας αγοράς του τουρισμού κρουαζιέρας ελέγχεται από 2 εταιρίες την Carnival και την Royal Pacific (με κέρδη ανά έτος περίπου 3 δις δολάρια) και είναι αδύνατον να φορολογηθούν σε αυτά, αλλά επίσης  δύσκολο να και εισπραχθούν λιμενικά τέλη.

·      Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις: Η πιο αδιαμφισβήτητη – καταφανέστατη πίεση που ασκούν οι «πλωτές πολιτείες» είναι στο φυσικό περιβάλλον. Οι «πλωτές πολιτείες» μεταφέρουν χιλιάδες τουρίστες ανά κρουαζιέρα επιβαρύνουν σε τεράστιο βαθμό το θαλάσσιο περιβάλλον, ιδιαίτερα σε μια κλειστή θάλασσα όπως αυτή της Μεσογείου. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε κάποια  ελάχιστα στοιχεία, μόνο και μόνο για να αντιληφθούμε το μέγεθος των πιέσεων:

o   19 – 26 λίτρα αποβλήτων αναλογούν σε κάθε τουρίστα της κρουαζιέρας ανά ημέρα

o   2 περίπου δις λίτρα αποβλήτων επιβαρύνουν συνολικά την βιομηχανία της κρουαζιέρας

o   3 km από τις ακτές είναι απόσταση ρίψης ακατέργαστων λυμάτων

o   0 km από τις ακτές είναι απόσταση που εκβάλλουν και αποβάλλονται υγρά και επεξεργασμένα απόβλητα

o   Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κρουαζιερόπλοιων επιδρούν:

§  Στο νερό : τοξικά απόβλητα, πετρελαϊκά απόβλητα, λύματα (στερεά και υγρά, οργανικά και ανόργανα), μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα

§  Στον αέρα: μέσω κύριων και δευτερευουσών μηχανών (“Master” and “slave” engines) οι οποίες «καίνε» φθηνό υπολειμματικό πετρέλαιο χείριστης ποιότητας (residual fuel oil)  αντί για diesel. Υπολογίζεται ότι οι μηχανή ενός κρουαζιερόπλοιου στο ρελαντί εκπέμπει καυσαέριο όσο περίπου όσο 10,000 αυτοκίνητα.

§  Στη διατήρηση και εξασφάλιση της βιοποικιλότητας: διατάραξη της έμβιου υποθαλάσσιου και θαλάσσιου περιβάλλοντος και κίνδυνο εξαφάνισης προστατευόμενων ειδών

Ο κατάλογος θα μπορούσε να είναι ατελείωτος και όσοι γενικότερα προπαγανδίζουν την κρουαζιέρα και επίσης θεωρούνται υπέρμαχοι περιβαλλοντικών και «πράσινων» - φοροεισπρακτικών– πολιτικών, καλά θα κάνουν να αναλογιστούν τέτοιες συνέπειες, με εμφανές το πρόσφατο παράδειγμα του ναυαγίου του Sea Diamond στη Σαντορίνη, το οποίο προκάλεσε και συνεχίζει να προκαλεί σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στο Αιγαίο.

Μετά την μικρή σε έκταση ανάλυση (τα στοιχεία θα μπορούσαν να είναι ακόμα περισσότερα) που προηγήθηκε ποιος είναι ακόμα πεισμένος ότι ο τουρισμός της κρουαζιέρας συνεισφέρει στη χώρα μας, έστω σε μια διάσταση από τις τρεις που αναφέρθηκαν (κοινωνία – οικονομία – περιβάλλον);

Μια χώρα που διαθέτει εξαιρετικές «πρώτες ύλες» στο τουριστικό οπλοστάσιό της όπως: ο φυσικός πλούτος, το εξαιρετικό κλίμα, οι αμέτρητες τοπικές παραδόσεις, ο ξεχωριστός τρόπος ζωής, η τεράστια και ασύγκριτη πολιτισμική κληρονομιά, χρειάζεται να αναπτύξει τουρισμό κρουαζιέρας, που εν τέλει το μόνο που επιβεβαιωμένα αφήνει είναι τα απόβλητα του; Ευχαριστούμε πολύ, αλλά δε θα πάρουμε.

*Οικονομολόγος (απόφοιτος ΑΣΟΕΕ), με MSc στην Τουριστική Πολιτική, και ειδικεύεται σε θέματα τουριστικής ανάπτυξης, μακροοικονομικής και περιφερειακής πολιτικής,μελος του Ε.ΠΑ.Μ. Δυτικης Αττικης.

pan.spyropoulos@gmail.com

---

[i] Ως βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, τώρα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού  (W.T.O., 2004) «ορίζονται όλες οι διοικητικές πρακτικές που θα πρέπει να ισχύουν σε όλους τους τύπους των προορισμών και για όλες μορφές τουρισμού (συμπεριλαμβανομένου του μαζικού και των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού). Οι αρχές βιωσιμότητας αναφέρονται σε περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές-πολιτιστικές πτυχές της τουριστικής ανάπτυξης, και θα πρέπει να επιτευχθεί μια ισορροπία μεταξύ των τριών αυτών διαστάσεων, η οποία θα εξασφαλίζει μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα.

Κατά συνέπεια, ο βιώσιμος τουρισμός πρέπει:

1)  Να κάνει τη βέλτιστη χρήση των περιβαλλοντικών και πολιτιστικών πόρων, που αποτελούν ένα βασικό στοιχείο στην ανάπτυξη του τουρισμού, να διατηρεί τις ουσιαστικές οικολογικές διαδικασίες και να βοηθά να συντηρηθούν και να αναδειχθούν η φυσική και η πολιτιστική κληρονομιά και η βιοποικιλότητα.

2) Να σεβαστεί την κοινωνική-πολιτιστική αυθεντικότητα των κοινοτήτων- οικοδεσποτών, συντηρώντας την πολιτιστική κληρονομιά τους και τις παραδοσιακές αξίες και να συμβάλουν στη διά-πολιτισμική συνεννόηση και ανεκτικότητα.

3) Να εξασφαλίσει βιώσιμες, μακροπρόθεσμες οικονομικές διαδικασίες,  που παρέχουν τα κοινωνικοοικονομικά οφέλη σε όλους τους εμπλεκόμενους (συμπεριλαμβανομένων τους μόνιμα απασχολούμενους, τους επιχειρηματίες κλπ), και να συμβάλει στην εξάλειψη της φτώχειας.

Πηγή Σεισάχθεια