Fiat money

Νέο Δελχί, 6/11/1961: Ο πρωθυπουργός Τζαβαχαρλάλ Νεχρού υποδέχεται τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζον Κέννεντυ και
τον αντιπρόεδρο Λύντον Τζόνσον. Δεξιά του ο πανύψηλος πρέσβυς των ΗΠΑ στην Ινδία Τζον Κέννεθ Γκαλμπραίηθ.

Λέγεται πως το 1838 ο Μάγερ Άμσελ Ρότσιλντ είπε την εξής φράση, η οποία έμελλε να μείνει παροιμιώδης: "Δώστε μου την άδεια να εκδίδω και να ελέγχω τα χρήματα ενός έθνους και δεν με νοιάζει ποιος φτιάχνει τους νόμους του". Αν και, κατά πάσα πιθανότητα, πρόκειται περί μύθου (*), η κυνική αυτή φράση αποδίδει την πραγματικότητα, βάσει της οποίας αποδεικνύεται ότι όντως όσοι ελέγχουν το χρήμα βρίσκονται πάνω και πέρα από τους νόμους.

Σε προηγούμενα σημειώματα προσπαθήσαμε να δείξουμε την διαδικασία με την οποία φτιάχνεται το "λογιστικό χρήμα", αυτό που διεθνώς αποκαλείται Fiat Money, δηλαδή φτιαχτό χρήμα. Μπορεί για τον αδαή περί τα οικονομικά πολίτη αυτή η "δημιουργία" να είναι δυσνόητη αλλά ο γνωστός καναδοπολιτειακός οικονομολόγος Τζον Κέννεθ Γκαλμπραίηθ επιμένει ότι "η διαδικασία με την οποία φτιάχνεται το χρήμα είναι τόσο απλή ώστε το μυαλό αηδιάζει" (**). Και όπως είπαμε, η εν λόγω δημιουργία χρήματος γίνεται μέσω δανεισμού, με την δημιουργία πιστώσεων.

Εδώ πρέπει να κάνουμε μια σημαντική παρατήρηση. Παρ' ότι αυτό το χρήμα είναι άυλο, από την στιγμή που χορηγείται ως δάνειο έναντι υλικών εξασφαλίσεων-εγγυήσεων (ακίνητα, αξιόγραφα κλπ) αντιπροσωπεύει πραγματική αξία, η οποία προσμετράται στο ΑΕΠ. Συνεπώς, αν υπερτιμηθούν οι υλικές εξασφαλίσεις, τότε δημιουργείται παραπανίσια ποσότητα χρήματος άρα το ΑΕΠ εμφανίζεται διογκωμένο.

Ας δώσουμε ένα παράδειγμα, για να γίνουν όλα αυτά πιο κατανοητά. Έστω, λοιπόν, ότι διαθέτω ένα αναξιοποίητο ακίνητο. Το ακίνητο είναι εκεί και κάθεται και δεν επηρεάζει το ΑΕΠ όποια και νά 'ναι η αξία του. Αν αποφασίσω να το ενεχυριάσω σε μια τράπεζα για να πάρω δάνειο, τα πράγματα αλλάζουν. Τώρα η αξία του αποκτά ενδιαφέρον. Αν αποτιμηθεί στις 500.000 ευρώ, μπορώ να πάρω 350.000 δανεικά. Με άλλα λόγια, θα δημιουργηθούν από το πουθενά 350.000 ευρώ. Αν, όμως, υπερτιμηθεί στο ένα εκατομμύριο, θα δημιουργηθούν τα διπλά. Χαράς ευαγγέλια για όλους. Αυτά τα ευαγγέλια είναι που δημιούργησαν τα αμέτρητα subrime δάνεια (***), τα οποία έπνιξαν τις ΗΠΑ, την Ιρλανδία, την Ισπανία κλπ κλπ και δημιούργησαν τις φούσκες ακινήτων που έσκασαν πριν καμμιά δεκαριά χρόνια.

Μένουμε στο παράδειγμά μας. Με ένα ακίνητο που άξιζε 500 αλλά υπερτιμήθηκε στα διπλά, πήρα δάνειο 700. Λεφτά "αέρα-πατέρα" μεν, αλλά τα νούμερα είναι νούμερα και αν δεν δώσω 700 στην τράπεζα θα χάσω το ακίνητο. Έλα, όμως, που κάπου εδώ ξεσπάει η κρίση, τα οράματα σβήνουν, τα μάτια ανοίγουν, ο πιτσιρικάς φωνάζει "ο βασιλιάς είναι γυμνός" και η αγορά αντιλαμβάνεται ότι το ακίνητό μου όχι χίλια δεν πιάνει αλλά ίσως ούτε πεντακόσια. Πόσο κορόιδο πρέπει να είμαι για να πάω να αποπληρώσω το δάνειό μου; Κρατάω, λοιπόν, τα εφτακόσια και αφήνω την τράπεζα να πάρει το ακίνητο. Τί να κάνει η τράπεζα; "Ουκ αν λάβοι παρά του μη έχοντος", οπότε καταπίνει το κουκούτσι, βολεύεται με το ακίνητο των πεντακοσίων και διαγράφει τα υπόλοιπα διακόσια της οφειλής μου. Με άλλα λόγια, "καταστρέφει" όλο το παραπανίσιο και αδικαιολόγητο χρήμα που δημιούργησε.

Παρένθεση. Στην πράξη, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Αν η τράπεζα δεν θέλει να καταγράψει ζημιές, παίρνει το ακίνητο αλλά το αποτιμά στο ύψος του δανείου μου, στα εφτακόσια. Αν δεν θέλει να μειώσει το ενεργητικό της, εξακολουθεί να το αποτιμά στο εκατομμύριο και, αν καταφέρει να το σκοτώσει, καταγράφει την -ουσιαστική- ζημιά της ως απαίτηση εις βάρος μου. Όταν αυτές οι εικονικές αποτιμήσεις παραγίνουν, ψάχνει να "πουλήσει" τα "κόκκινα" δάνεια όσο-όσο και ό,τι πάρει. Αλλά όλα αυτά αποτελούν αντικείμενο άλλης συζήτησης. Κλείνει η παρένθεση και πάμε λίγο παρακάτω.

Λέγαμε προχτές ότι υπάρχουν κάποιοι κανόνες για το πόσο λογιστικό χρήμα μπορεί να φτιάξει κάθε τράπεζα. Προ αμνημονεύτων ετών, οι τράπεζες μπορούσαν να δίνουν δάνεια ίσα με το δεκαπλάσιο των χρημάτων που είχαν στα συρτάρια τους. Σήμερα, η κατάσταση είναι λίγο πιο χαλαρή. Στην Ευρωζώνη, οι τράπεζες μπορούν να δίνουν όσα δάνεια θέλουν αρκεί να καταθέτουν ως εγγύηση το 2% αυτού του ποσού στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Ένα προς πενήντα, δηλαδή. Λόγος που από του χρόνου θα μεγαλώσει σε ένα προς τριάντα τρία (3%), με βάση την συμφωνία Βασιλεία ΙΙΙ. Πάνω σ' αυτό θα κάνουμε τρεις παρατηρήσεις και θα κλείσουμε για σήμερα.

(α) Όταν βούλιαζε η Λέμαν Μπράδερς τον Σεπτέμβριο του 2008, τα δάνεια που είχε χορηγήσει ήσαν τριάντα τρεις φορές περισσότερα από τις καταθέσεις της.

(β) Όταν μια τράπεζα ασφαλίζει τα δάνεια που χορηγεί (με τα περίφημα CDS, ασφάλιστρα κινδύνου), τότε τα δάνεια αυτά δεν περιλαμβάνονται στον κανόνα του 2%. Με δεδομένο ότι τα CDS συνιστούν χρηματοοικονμικό προϊόν (άρα, εμπορεύσιμο από τις τράπεζες), ουσιαστικά δεν υπάρχει φραγμός στο πόσο λογιστικό χρήμα θα εκδώσει κάποια τράπεζα.

(γ) Το 2009, λίγο πριν αναλάβει την πρωθυπουργία ο Γιώργος "λεφτά υπάρχουν" Παπανδρέου, οι γαλλικές τράπεζες κατείχαν ελληνικά ομόλογα ύψους περίπου 75 δισ. δολλαρίων (τα στοιχεία είναι της BIS, γι' αυτό δίνονται σε δολλάρια), οι γερμανικές 43, οι αγγλικές 12 κλπ. Δηλαδή: Γαλλία, Γερμανία και Αγγλία είχαν "κόψει" για πάρτη μας 130 δισ. "φτιαχτών" δολλαρίων, δικαίωμα που απέκτησαν καταθέτοντας στην ΕΚΤ 2,6 δισ. μόνο. με άλλα λόγια: έβαλαν από τα συρτάρια τους 2,6 και εισέπρατταν τόκους για 130. Pas mal!

Ίσως κάποιος να αναρωτηθεί, διαβάζοντας όλα τούτα: "αφού οι τράπεζες μπορούν όποτε θέλουν να εκδώσουν χρήμα, γιατί αντιμετωπίζουν προβλήματα και ζητούν βοήθεια με μέτρα όπως οι έλεγχοι κεφαλαίων (capital control) ή οι ανακεφαλαιοποιήσεις;". Η απορία έχει ενδιαφέρον γι' αυτό θα την συζητήσουμε αύριο.

-------------------------------------

(*) Ιστορικά, έχει καταγραφεί μια παρόμοια φράση του σκωτσέζου πολιτικού και λογοτέχνη Άντριου Φλέτσερ, κάπου 150 χρόνια πρωτύτερα: "αν κάποιος είχε την άδεια να γράφει όλα τα τραγούδια, δεν θα χρειαζόταν να νοιάζεται για το ποιοι θα έφτιαχναν τους νόμους ενός έθνους".

(**) "The process by which money is created is so simple that the mind is repelled" (J.K.Galbraith, "Money: Whence it came, where it went" - Στα ελληνικά: "Το χρήμα", εκδόσεις Παπαζήση, 1976).

(***) Περισσότερα για τα subprime δάνεια στο "Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 73. Η φούσκα των ακινήτων σκάει".

Cogito Ergo Sum