Η παγκόσμια απήχηση των σχέσεων Ρωσίας-ΗΠΑ

Νέα Πολιτική

του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*

Πολλά τα προβλήματα του σημερινού παγκοσμιοποιημένου και συνάμα βαθύτατα διαιρεμένου και ανταγωνιστικού κόσμου. Πολυποίκιλες είναι και οι αιτίες της δημιουργίας αυτών των προβλημάτων και των ανταγωνισμών. Στις περισσότερες δε περιπτώσεις και ανεξαρτήτως των αιτίων, η επίλυση  τους καταλήγει να εξαρτάται από τη γενικότερη  εξέλιξη  και ισορροπία των σχέσεων Ρωσίας-ΗΠΑ. Με τη διαπίστωση αυτή δεν θέλουμε να παραγνωρίσουμε τη σημασία και των άλλων κρατικών δρώντων, οργανισμών, πολυεθνικών συμφερόντων, ομάδων πίεσης και ατόμων και κυρίως τη συνδραστική τους επήρεια. Ούτε επιθυμούμε να μειώσουμε τη σημασία άλλων μεγάλων δυνάμεων (Κίνα) αλλά και τις ανησυχίες, επιδιώξεις και πρωτοβουλίες υποψηφίων περιφερειακών δυνάμεων. Συνήθως όμως, οι υπόλοιποι δρώντες προσπαθούν να προωθήσουν τα συμφέροντα τους ευθυγραμμιζόμενοι, πλήρως ή μερικώς, με τις επιδιώξεις των δύο μεγάλων ή ενίοτε προσπαθούν απεγνωσμένα να τηρήσουν αποστάσεις ασφαλείας από τα «απόνερα» των συγκρούσεων τους.

Αυτή η κατάσταση παραμένει σχεδόν αμετάβλητη από το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, με περιόδους υποχώρησης της ισχύος της Ρωσίας  (εποχή Γιέλτσιν), ή ψευδαισθήσεις ενός πρωταγωνιστικού ρόλου της ενιαίας Ευρώπης. Ο κίτρινος «δράκος» επιδέξια και σε συμπόρευση και με την κουλτούρα του αποφεύγει την υπερπροβολή προθέσεων και δυνατοτήτων εκτιμώντας ότι ο χρόνος δουλεύει υπέρ του.

Σήμερα διερχόμαστε μια ακόμη περίοδο δοκιμασίας των σχέσεων Ρωσίας και Δύσεως. Η αφορμή δόθηκε με την κρίση της Ουκρανίας και ειδικά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Μόσχα. Η αιτία όμως είναι βαθύτερη και αφορά τη δυναμική επανεμφάνιση της Ρωσίας ως περιφερειακής δύναμης της Ευρασίας. Η ολική επαναφορά της Μόσχας αγγίζει κατά προτεραιότητα περιοχές στη συνορεύουσα ζώνη της (Ουκρανία, Γεωργία, Καύκασος) αλλά εκτείνεται από τη Μέση Ανατολή μέχρι και τον Αρκτικό Ωκεανό. Μάλιστα, η ταυτόχρονη δυναμική εμπλοκή της σε αρκετά σημεία προκάλεσε την έκπληξη των αναλυτών που μάλλον είχαν υποτιμήσει τις δυνατότητες και κυρίως τη βούληση της. Το σύνηθες σφάλμα των αναλύσεων είναι ότι ασυναίσθητα κρίνουμε βάσει  των δικών μας αντιλήψεων, προθέσεων και διαδικασιών με αποτέλεσμα τον αιφνιδιασμό μας.

Είναι συχνό το ερώτημα εάν βαδίζουμε προς μια επανάληψη του ψυχρού πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Δύσεως (πάντα υπό την ηγεσία των ΗΠΑ). Φωνές προβλέπουν την επανεμφάνιση μιας αντιπαραγωγικής αντιπαλότητας με μοναδικό αποτέλεσμα την παγκόσμια ύφεση, την ενδυνάμωση των νέων δυνάμεων της ασιατικής λεκάνης ή ακόμη και την επέκταση της ισλαμικής επιρροής. Κάθε μεσοπρόθεσμη πρόβλεψη είναι παρακινδυνευμένη και η ταχύτητα των εξελίξεων ξεπερνά τους ανθρώπινους υπολογισμούς καθώς νέες προκλήσεις και δεδομένα παρουσιάζονται. Ακόμη και οι προβλέψεις της δημογραφικής εξέλιξης, διαχρονικά σημαντικότατος παράγοντας ισχύος και αναταραχής, αντιμετωπίζονται με αρκετή επιφύλαξη. Ας μη ξεχνάμε τις σχετικά πρόσφατες προβλέψεις της δεκαετίας του 1980 για επικράτηση του σοβιετικού συστήματος, την εξάντληση των υδρογονανθράκων και άλλα μη επαληθευμένα γεγονότα και την εμφάνιση νέων προβλημάτων.

Βέβαια, η διαμάχη μεταξύ Ρωσίας και Δύσεως φαίνεται ότι θα συνεχιστεί στο εγγύς μέλλον, ίσως μάλιστα να αποτελεί και ένδειξη σταθερότητας του συστήματος. Το βασικό θέμα είναι η αντιπαλότητα αυτή να είναι ελεγχόμενη και να παραμείνει εντός ορίων ώστε να επιτυγχάνεται μια ικανοποιητική προσέγγιση και αντιμετώπιση προβλημάτων που τείνουν να βρεθούν εκτός ελέγχου. Η πρόσφατη ιστορία έχει αποδείξει ότι Ρωσία και ΗΠΑ έχουν πικρά κατανοήσει τα όρια τους και τα περιθώρια ελιγμών τους. Η ανεξέλεγκτη συμπεριφορά τρίτων παικτών είναι αυτή που ενδεχομένως σήμερα να είναι πιο αποσταθεροποιητική για το παγκόσμιο σύστημα.

Η εξέλιξη της πολύπλευρης κρίσης της Συρίας ίσως αποτελέσει μια ένδειξη της κατεύθυνσης που θα κινηθούν οι σχέσεις των δύο κρατών και κατά συνέπεια και των ευρύτερων σχέσεων Δύσεως-Ρωσίας. Να μη ξεχνάμε ότι στη Μέση Ανατολή δεν διακυβεύονται σήμερα τα ζωτικά συμφέροντα των δύο γιγάντων, γεγονός που καθιστά δυνατή την εξεύρεση μιας λύσεως αλλά συγχρόνως και σχετικά αποδεκτή μια ενδεχόμενη διατήρηση της κρίσεως. Αντίθετα στην περίπτωση της Ουκρανίας, η Ρωσία θεωρεί (δικαίως ή αδίκως) ότι τίθενται σε κίνδυνο ζωτικά συμφέροντα ασφάλειας της, χωρίς όμως το ίδιο να συμβαίνει για τη Δύση (χωρίς να παραγνωρίζουμε τις ανησυχίες των βαλτικών χωρών). Δεν πρέπει να αγνοούμε ότι η προσάρτηση της Κριμαίας αποτελεί το ζωτικό αγκάθι των σχέσεων Ρωσίας-Δύσεως καθόσον αφορά μια κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου εκ μέρους της πρώτης και μόνο η εξεύρεση μιας κοινά αποδεκτής λύσεως θα επιτρέψει την εξομάλυνση των σχέσεων. Η ανάγκη συνεργασία Δύσεως-Ρωσίας σε αριθμό κρισίμων ζητημάτων (θέματα Μέσης Ανατολής, τρομοκρατία, προσφυγικό-μεταναστευτικό, διάδοση όπλων μαζικής καταστροφής, οικονομικά θέματα) ενδεχομένως να καθιστά ευκταία μια γενικότερη προσέγγιση, αποκλιμάκωση και εξεύρεση κοινά αποδεκτής λύσεως στην ουκρανική κρίση. Η συνέχιση των σημερινών δυτικών κυρώσεων είναι αντιπαραγωγική και για τις δύο πλευρές και οδηγεί σε εμβάθυνση της αντιπαλότητος, διάρρηξη των δεσμών, εκτροπή του εμπορίου και μεγέθυνση του χάσματος.

Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι αφού πολλάκις στο παρελθόν καταδικάσαμε τις αποσταθεροποιητικές ηγεμονικές συμπεριφορές ΗΠΑ και ΕΣΣΔ (Ρωσίας) ερχόμαστε σήμερα να ευελπιστούμε για την υπεύθυνη μεταξύ τους συνεργασία για τη διαφύλαξη της σταθερότητας, της παγκόσμιας ειρήνης και του status quo. Η μεταξύ τους διαμάχη αλλά ακόμη και η σχετική υποχώρηση μιας εκ των δύο (καθόσον η φύση απεχθάνεται το κενό), προβάλουν ως ανησυχητικές αποσταθεροποιητικές εξελίξεις.

* Υποστράτηγος εα, μέλος του ΕΛΙΣΜΕ